خسارات اختلال و فیلترینگ برای اپراتورها

| دوشنبه, ۷ آذر ۱۴۰۱، ۰۹:۴۲ ق.ظ | ۰ نظر

علی رمضانیان - اتفاقات اخیر سیاسی و اجتماعی، تصمیم دولت مبنی بر قطع اینترنت را به دنبال داشت. اگرچه انگیزه‌های محدودیت، سیاسی بود، اما تاثیر این قطعی بر فضای کسب و کار قابل کتمان نیست.

در واقع در کنار قطعی اینترنت، فیلترینگ نیز به بحرانی‌تر شدن شرایط کمک کرده است. در زمان ناآرامی‌‌‌‌‌‌‌‌های سه سال گذشته که اتفاقاتی شبیه قطع اینترنت و فیلترینگ رخ داد، کمتر شاهد تاثیر بر فضای کسب‌وکار شرکت‌های بورسی بودیم، اما این بار اوضاع کاملا متفاوت است چراکه زمان ناآرامی‌ها طولانی‌تر بوده و قطعی اینترنت و فیلترینگ در بازه زمانی بیشتری رخ داده است. از همه مهمتر وضعیت شرکت‌ها در سه سال گذشته به‌مراتب بهتر از شرایط امروز بود چراکه وضعیت هزینه‌کرد و درآمدهای شرکت‌ها به مراتب با امروز متفاوت بود.

قطع ارتباط با دنیای خارج و بی‌تفاوتی سازمان بورس
بعد از برجام و گشایشی که به‌وجود آمده بود، بسیاری از ایرانیان خارج از کشور تلاش کردند تا در بازار سهام ایران حضور پیدا کرده و سرمایه‌گذاری کنند و بعد از رخدادهای مربوط به خروج آمریکا از برجام، همچنان در ایران مانده و اقدام به خروج دارایی خود نکردند، اما در دو ماه‌ اخیر دسترسی آنها به پلتفرم‌های بورسی حتی دسترسی به سامانه کدال نیز امکان‌پذیر نبوده است. از طرف دیگر سامانه‌های برخط که سامانه معاملات سهام نیز است، برای فعالان خارج از ایران قابل دسترسی نبوده و میلیاردها تومان سرمایه این افراد به‌صورت بلوکه در سامانه برخط مانده و از همه مهمتر اینکه در زمانی که بازار سرمایه و کشور نیاز به سرمایه‌گذاری جدید داشت، این امکان مقدور نبود.

مشکلات دسترسی شهروندان به پلتفرم‌های بورسی

اولین و اصلی‌ترین مشکلی که فعالان بازار سرمایه در تمام این دو ماه گذشته از محدودیت و قطعی اینترنت متحمل شده‌اند، عدم دست‌یابی به منابع اطلاعاتی است. اکثر فعالان بازار در دو سال اخیر تلگرام را منبع اصلی اطلاعات بازار قرار داده‌اند و از کانال‌های فعال در این پیام‌رسان برای شناخت بهتر بازار و سهم‌ها استفاده می‌کردند. محدود کردن اینترنت و در کنار آن غیرفعال شدن فیلترشکن‌ها دسترسی تلگرام را تا حدی غیرممکن کرده است و این اتفاق باعث شده تا افرادی که روزانه از این منبع اطلاعاتی استفاده می‌کردند به صورت کور معامله کنند یا ترجیح دهند معاملات سهام خود را به تعویق بیندازند. ضربه بزرگ دیگری که فعالان بازار طی این مدت با آن دست به گریبان بوده است، قطع شدن اینترنت‌های همراه است. این اتفاق افرادی را که هرروزه به صورت برخط به وسیله اینترنت همراه به معامله می‌پرداختند را با مشکل اساسی روبه‌رو کرده است. راه‌حل این اتفاق نیز مراجعه حضوری به کارگزاری‌ها و دفاتر سازمان بورس یا تماس تلفنی با آن‌ها بوده است، اما با توجه به صحبت‌های تجربه‌گران، این مراکز توان پاسخگویی به نیاز فعالان بازار را در این شرایط ندارند. قطع شدن اینترنت همراه علاوه بر غیرممکن کردن معاملات برخط، دسترسی به تمام سایت‌های داخلی را با مشکل روبه‌رو می‌کند و باعث می‌شود تا اطلاعات سامانه‌هایی همچون کدال، تی‌اس‌ای و دیگر سامانه‌های خبری بازار سرمایه از دسترس خارج شود. این عدم دسترسی به اطلاعات نیز موجب افزایش نارضایتی فعالان بازار سرمایه و رکود بیشتر معاملات می‌شود. هرچند که سازمان بورس فقط تکذیب می‌کند.

تاثیر قطعی اینترنت بر بنگاه‌های اقتصادی

تقریبا تمامی کارشناسان متفق‌القول هستند که قطعی اینترنت بر فضای کسب و کارهای مختلف تاثیر می‌گذارد و حتی برخی بر این باورند که قطعی اینترنت 30 تا 50 درصد بر روند فعالیت بنگاه‌های اقتصادی کشور تاثیر گذاشته ‌است. همین وضعیت بر شرکت‌های بورسی نیز حاکم است. شرکت‌های اینترنتی بزرگی در بورس فعال هستند. این شرکت‌ها در هفته‌های اخیر به دلیل قطعی اینترنت فروش کمتری را به نمایش گذاشته و حتی می‌توان گفت که قطعی اینترنت صددرصد بر کسب‌وکار شرکت‌هایی که در این فضا کار می‌کنند تاثیر گذاشته و فعالیت آنها را مختل کرده است.

براساس این گزارش، اعمال محدودیت اینترنت در کشور طی ماه گذشته علاوه بر کسب‌وکارها، روی اپراتورهای تلفن همراه نیز تاثیر گذاشته و آنها به واسطه این قطعی‌ها متضرر شده‌اند، چراکه آنها از طریق مراکز بین‌المللی اقدام به خرید پهنای باند کرده‌اند و قطعی اینترنت آنها را متحمل زیان‌هایی کرده است، چون بهای خرید پهنای باند را در یک بازه زمانی خاص پرداخت کرده‌اند، اما با توجه به قطعی اینترنت، امکان عرضه آن را نداشته‌اند و درآمدی از این محل کسب نکرده‌اند. در عین حال مشتریان آنها تمایل کمتری به تمدید یا خرید اشتراک و بسته اینترنت دارند که این موضوع در زیان‌دهی آنها بی‌تاثیر نیست.

این وضعیت حتی بر عملکرد بانک‌ها نیز تاثیر گذشته است. در مهرماه سال 1401، بالغ بر 3711 میلیون تراکنش با ارزش 705 هزار میلیارد تومان در شبکه الکترونیک پرداخت‌کارت پردازش شده که نسبت به شهریورماه 24/4درصد کاهش در تعداد و 14/2درصد کاهش در ارزش ریالی داشته‌است.

یک عضو کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق ایران اخیرا اعلام کرده بود که بنا بر داده‌های اتاق بازرگانی اختلالات قطع اینترنت طی هفته‌های اخیر 35 هزارمیلیارد تومان خسارت مستقیم و 45 هزارمیلیارد تومان خسارت غیرمستقیم به صنایع کشور تحمیل کرده است. دردسرهای برآمده از کاهش سرعت، فیلترینگ و قطعی اینترنت فارغ از دغدغه‌هایی که برای جامعه و افکار عمومی آفریده، دست‌وپای صنایع و بخش تولید و تجارت را هم بسته است. چنان‌که بررسی‌ها نشان می‌دهد این اتفاق در یک ماه اخیر فقط به بخش صنایع و بازرگانی زیان 80 هزار میلیارد تومانی تحمیل کرده است. درهمین زمینه حسین سلاح‌ورزی، نایب رئیس اتاق بازرگانی، اخیراً اعلام کرد که آسیب‌های ناشی از قطعی اینترنت بر کارکرد خطوط تولید صنایع مختلف از لبنیات و دارو گرفته تا فولاد و نساجی تاثیر منفی گذاشته است. چراکه خطوط تولید مبتنی بر اینترنت، هوش مصنوعی، تکنولوژی‌های آی‌تی و آی‌سی‌تی فعال‌اند و خارج از کارخانه هم موضوعاتی مانند لجستیک، ثبت سفارش، بازاریابی و برنامه‌های مالی و ارزی برپایه اینترنت کار می‌کنند. با این شرایط، اختلال در اینترنت پیامدهایی از قبیل کاهش فروش و سود و در پی آن کاهش اشتغال را دربرخواهد داشت.

اوضاع بدتر شرکت‌های مخابراتی، اینترنتی و تلکام

همین وضعیت در صنعت اپراتورها نیز تکرار شده‌است. بررسی گزارش ماهانه درآمدهای برخی اپراتورهای همراه به‌وضوح کاهش درآمد اپراتورها را نشان می‌دهد. به‌طوری که درآمد یکی از اپراتورها از محل کارکرد خطوط تلفن همراه در مهرماه (دوره اختلال اینترنت) نسبت به شهریورماه بیش از 743 میلیارد تومان کاهش یافته است.

این در حالی است که نزدیک به 60 تا 70 درصد از درآمد اپراتورهای همراه از اینترنت است و طبق آمار و برآوردهای انجام‌شده با اعمال محدودیت بر اینترنت در کشور، حدود 30 تا 35 درصد مصرف و فروش اپراتورها در زمینه اینترنت کم شده و در نتیجه مشخص است که این موضوع تأثیر حداقل درصدی در کل درآمد، مصرف و اینترنت آن‌ها داشته و به‌عبارتی درآمدشان کم شده است. در همین رابطه، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات ایران، در کانال تلگرامی خود از «پیش‌بینی کاهش درآمد 10هزار میلیارد تومانی اپراتورها تا پایان سال جاری» و «افت شدید ارزش سهام بخش تلکام در بورس» خبر داد. پیشتر اتاق بازرگانی ایران هم تاکید کرده بود که محدودیت‌های اینترنت به کل صنعت اطلاعات و ارتباطات ایران آسیب می‌رساند.

همچنین محمد کشوری؛ کارشناس حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به ایسنا گفته بود: «اپراتورها از بزرگترین زیان‌کنندگان شرایط فعلی اینترنت در کشور چه از بعد قطعی و چه از محل اعمال فیلترینگ هستند. طبیعی است زمانی که فروش اپراتوری کم شود، سود آن هم کم می‌شود و این امر خود از یک جنبه به معنای زیان است.»

برهمین اساس می‌توان گفت که با محدودیت پهنای باند اینترنت، اپراتورها از بخشی از درآمد خود محروم می‌شوند، بدون اینکه جبرانی برای آن‌ها انجام شود و این در آینده نزدیک به معضلی برای اپراتورها به عنوان بزرگ‌ترین بازیگران این عرصه تبدیل خواهد شد. زیرا با ضرر و خروج اپراتورها از عرصه اقتصادی، سایر بخش‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات هم تأثیر خواهند پذیرفت.

به اعتقاد کارشناسان، پیش‌بینی کاهش درآمد اپراتورها تا پایان سال جاری، افت شدید ارزش سهام بخش تلکام در بورس و مشکلات جدی نقدینگی این شرکت‌ها، بعضا ممکن است در عدم پرداخت مطالبات پیمانکاران یا تاخیر زیاد در پرداخت حقوق کارکنان نمایان شود. با ادامه این روند اکنون این شائبه به‌وجود آمده که اپراتورهای موبایل جهت جبران کاهش درآمدهای خود دنبال راهی برای جبران کاهش درآمدها هستند. آیا ممکن است این ضرر از راه‌هایی از جمله تغییراتی در قبوض مشترکان یا کاهش کیفیت خدمات یا تغییر در بسته‌های اینترنت اعمال شود؟ این در حالی است که عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت ابراهیم رئیسی آمارهای ارائه‌شده درباره ضررهای ناشی از اختلالات اینترنت در ایران را زیر سوال برده است.

دست‌انداز بزرگ برای‌ های‌وب

شرکت داده‌گستر عصر نوین معروف به های‌وب از جمله شرکت‌های اینترنتی بورسی است که در ماه‌های اخیر شرایط خاصی را پشت سرگذاشته است.

شرکت «های وب» در سال‌های اخیر با حواشی زیادی مواجه بود، اما مهمترین موضوعی که برای این شرکت اتفاق افتاد، مسئله حواشی‌های تخصصی شرکت است. این شرکت از ابتدای عرضه اولیه نیز با حواشی زیادی همراه شد. عرضه این شرکت به دلیل برخی عدم شفافیت‌ها با چالش جدی مواجه شده و این موضوع سبب دخالت سازمان بورس شد. با این وجود، سهام شرکت روز چهارشنبه مورخ 22شهریور 1396 از 400 میلیون سهم عرضه‌شده، تعداد 360 میلیون سهم به بازار و 40 میلیون سهم به کارکنان عرضه شد که معادل 10درصد از سهام شرکت داده‌گستر عصر نوین «های‌وب» است و به شیوه ثبت سفارش به قیمت هر سهم 285 تومان در بورس تهران کشف قیمت و معامله شد.

اما عدم شفافیت، تنها مشکل این شرکت نبود. چراکه عرضه اینترنت این شرکت نیز با انتقادات زیادی مواجه شده است. یکی از مهمترین موضوعات مربوط به اینترنت شرکت پایین بودن کیفیت اینترنت است. کاهش سرعت اینترنت بر ارائه خدمات این شرکت تاثیر بیشتری نسبت به شرکت‌های دیگر دارد چراکه کیفیت خدمات این شرکت پایین‌تر از بقیه شرکت‌هاست. این شرکت نسبت به رقبایی مانند همچون آسیاتک ضعیف‌تر عمل کرده همچنین پشتیبانی ضعیف‌تری نیز دارد. اما همه این موارد را وقتی کنار قطعی اینترنت می‌گذاریم شرایط شرکت به مراتب بدتر می‌شود و می‌توان گفت که این سیاست دولت، شرکت را به دست‌انداز بزرگی انداخته و به همین دلیل بیشترین کاهش فروش را این شرکت بورسی به دلیل قطعی اینترنت تجربه کرده است.

وضعیت روند سهام‌ های‌وب

روند قیمتی سهام شرکت نیز تحت تاثیر رخدادهای اخیر قرار گرفته است. فروش این شرکت نسبت به دیگر شرکت‌های این صنعت، کاهش بیشتری داشته است. به‌طوری که فروش ‌های‌وب که در شهریور سال جاری به 256 میلیارد تومان رسیده بود، در مهرماه به

100 میلیارد تومان سقوط کرد و طی سه ماه کاهشی 60درصدی را تجربه کرد. این اتفاقات سبب کاهش قیمت سهام شرکت نیز شده است. چنانچه قیمت سهام در 15 شهریور از قیمت 337 تومان به 225 تومان در 11 آبان رسید و فقط طی روزهای اخیر کمی رشد داشت. نکته مهم اینکه نقدشوندگی شرکت طی این دوره افت داشته و به منفی شش درصد رسیده است. یعنی این شرکت با صف فروش سنگینی مواجه شده و سهامداران توان فروش سهام خود را نداشته‌اند.

افت شدید درآمدی

در دو سال گذشته وضعیت مالی شرکت خوب پیش رفت. سود خالص شرکت از فروش، سود ناخالص از فروش، حاشیه سود عملیاتی و بازدهی دارایی و سرمایه شرکت وضعیت مناسبی را تجربه کرد. حاشیه سود خالص یعنی سود خالص از فروش است که در سه سال گذشته روند افزایشی داشت. نسبت بدهی شرکت که نشان از وضعیت بدهی شرکت نسبت به دارایی و دیگر موارد است، روندی کاهشی داشت و در نهایت نسبت مالکانه یعنی حاصل تقسیم حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها نیز روند رو به رشدی داشت.

اما در سال جاری این روند به دلیل فروش پایین و بدهی بالا کاملا معکوس شده است. به عنوان نمونه، بازدهی دارایی شرکت در پایان شهریور با کاهش 50درصدی به 17 درصد رسید. نسبت مالکانه نیز با همین میزان کاهش به 28 درصد رسید.

شرکت داده‌گستر عصر نوین با نام تجاری ‌های‌وب به عنوان یکی از شرکت‌‌های وابسته به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و همچنین به عنوان یک شرکت ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی شامل خدمات دسترسی به اینترنت و برقراری ارتباط با شبکه‌‌های محلی (اینترانت) و همچنین شبکه‌های جهانی (اینترنت) شامل ADSL (یا خط اشتراک دیجیتال نامتقارن) و اینترنت پرسرعت بر بستر فناوری 4G (نسل چهارم شبکه تلفن همراه) با اخذ پروانه فعالیت از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در سال 1382 شمسی در شهر تهران پایه‌گذاری شد. با واگذاری شرکت‌ های‌وب به بخش خصوصی در سال 1388 شمسی، فعالیت‌‌های این شرکت خصوصی بیش از پیش توسعه یافت. برند های‌وب در حال حاضر به عنوان دارنده پروانه ایجاد و بهره‌برداری از شبکه ارتباطات ثابت (FCP) در میان دیگر شرکت‌‌های صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران مشغول به فعالیت است. در حال حاضر شرکت‌ های‌وب با بیش از 800 نفر نیروی انسانی در قالب شبکه‌ای یکپارچه در اکثر استان‌‌های ایران (دارای 31 دفتر استانی در سراسر ایران) و در بیش از 800 مرکز مخابراتی، به ارائه سرویس‌‌های مختلف شبکه از جمله خدمات گسترده دسترسی به اینترنت پرسرعت (ADSL2+)، خدمات اینترنت بی‌سیم (Wireless)، خدمات پهنای باند اینترنت و اینترانت، ارائه شبکه اختصاصی مجازی شهری، بین‌شهری و بین استانی و همچنین ارائه خدمات مرکز داده‌‌ها همچون میزبانی وب، اشتراک فضا و سرور اختصاصی می‌پردازد.

700 میلیارد تومان ضرر همراه

برای بررسی دقیق‌تر تاثیر قطعی اینترنت بر فضای کسب‌وکار کشور، صنعت مخابرات را نیز به عنوان الگوی مورد مطالعه انتخاب کردیم تا مشخص شود که آیا قطعی اینترنت موثر بوده است یا خیر. برای این مسئله به جای بررسی فضای بیرونی کسب‌وکار به‌عنوان مثال تاثیر بر شهروندان، به‌طور مستقیم گزارش‌های خود شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات بررسی می‌شود.

مهمترین شرکتی که در این حوزه قابل بررسی است، شرکت ارتباطات سیار ایران است. شرکت ارتباطات سیار که در بورس به عنوان «همراه» شناخته می‌شود، یکی از مهمترین شرکت‌ها در این حوزه است که تاثیر قطعی اینترنت بر کسب‌وکار این شرکت را مورد بررسی قرار دادیم.

در مرداد امسال شرکت همراه حدود 34 هزار میلیارد ریال فروش داشت که براساس روند طبیعی شرکت این فروش در شهریور 1401 به 35 هزار میلیارد ریال رسید، اما بعد از رخدادهای جاری، فروش شرکت نزدیک به 30 درصد کاهش داشته و به حدود 29 هزار میلیارد ریال رسیده است.

خود شرکت نیز با اذعان به این مسئله، چندی پیش اعلام کرد که در مهرماه که دسترسی به اینترنت در ایران با اختلالات فراوانی مواجه بود، ضرری بیش از 700 میلیارد تومانی را متحمل شده است. نکته دقیق‌تر اینکه کارکرد مشترکان دائمی و اعتباری این شرکت در دوره یک‌ماهه منتهی به 30 مهر 1401، به حدود 2500 میلیارد تومان رسید. این رقم در ماه قبل از آن یعنی یک‌ماهه منتهی به 31شهریور سال جاری بیش از 3200 میلیارد تومان بود.

2 هزار میلیارد تومان زیان برای مخابرات

این وضعیت برای شرکت مخابرات کمی متفاوت بود، چراکه این شرکت ضرر کمتری را متحمل شد. مخابرات ایران در مرداد امسال 581 میلیارد تومان فروش داشت که در شهریور با جهش محسوسی به رقم 835 میلیارد تومان رسید. اما در مهرماه این روند منفی شده و به فروش 800 میلیارد تومان کاهش یافته است.

گروه مخابرات ایران با سود 5/1هزار میلیارد تومانی مواجه بوده و سود خوبی را برای سهامداران خود محقق کرد و در شش ماهه منتهی به شهریور 1401 مبلغ 24 هزار میلیارد تومان درآمد عملیاتی داشته که 20 هزار میلیارد تومان بهای تمام‌شده داشته و در نهایت درآمد ناخالص شرکت چهار هزار میلیارد تومان بوده است. اما با قطعی اینترنت، قطعا شرکت با مشکل بیشتری مواجه می‌شود چراکه در شش ماهه ابتدای امسال، شرکت 2/3هزار میلیارد تومان درآمد عملیاتی داشته و هزینه بهای تمام شده شرکت 8/5هزار میلیارد تومان بوده، بنابراین زیان خالص شرکت در نهایت 6/2هزار میلیارد تومان شده است. این مسئله نشان‌دهنده زیان‌ده بودن شرکت مخابرات است و نمی‌توان آن را منکر شد اما مسئله این است که نباید در مجموع شرکت مخابرات را به تنهایی بررسی کرد. هرچند که عملکرد ضعیف مدیران شرکت و بذل و بخشش‌های عجیب و غریب مانند هزینه تبلیغات هفت میلیارد تومانی در کنار زیان دوهزار میلیارد تومانی نشان از بی‌کفایتی در کنترل هزینه دارد. شرکتی که دو هزار میلیارد تومان ضرر کرده است چرا باید یک‌سوم این زیان متعلق به هزینه تبلیغات باشد.

زیان آسیاتک و مبین‌ وان

شرکت آسیاتک نیز به عنوان یکی از شرکت‌های خدمات‌دهنده در این حوزه با مشکلات جدی مواجه شده است. در مرداد امسال این شرکت 100 میلیارد تومان فروش داشته که در شهریور این رقم به 115 میلیارد تومان افزایش یافت، اما در مهر امسال با کاهش قابل تامل به رقم 96 میلیارد تومان رسید. آسیاتک یکی از ارائه‌دهنده‌های راهکارهای ارتباطی در ایران، طیف جامعی از راهکارهای ارتباطی را به مشترکین خانگی و سازمانی ارائه می‌کند. این شرکت ارائه‌دهنده خدماتی از جمله ارائه پورت روی بستر ای‌دی‌اس‌ال، وایرلس، فیبر و همچنین خدمات تلفن ثابت و خدمات مشابه است.

شرکت مبین وان کیش از جمله شرکت‌های کوچکتر این گروه نیز با ضرر‌هایی مواجه شد. در مرداد امسال این شرکت فروش 7/21میلیارد تومانی داشت. در شهریور این رقم به 1/21میلیارد و در نهایت در مهر به 15 میلیارد تومان رسید. شرکت مبین وان شرکت سهامی عام و فعال در بورس است که در صنایع دانش‌بینان حوزه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات فعالیت می‌کند و سبد کسب و کاری آن گستره متنوعی از فین‌تک، پلتفرم و خدمات رایانش ابری است.