در اهمیت رسانۀ کمتر شناخته شدۀ «چوغالف اجتماعی»
عباس پورخصالیان - پانزدهم شهریور امسال (1399) رئیس کمیتۀ ارتباطات کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که طرح ساماندهی شبکه های اجتماعی، ایراداتی فنی دارد.
البته عمدۀ ایرادات نمایندگان مجلس به موضوع و مقولۀ رسانۀ اجتماعی، "حاکمیتی" است. جمهوری اسلامی ایران در زمینۀ رسانۀ اجتماعی به طور خاص (و در عرصۀ اینترنت به طور کلی) حکمرانی و حاکمیت (sovereignty) ندارد، زیرا که (برای نمونه) سیستم عاملِ اغلب سامانه های رایانه ای کشور از آنِ مایکروسافت؛ مرورگرهای بیشترِ کاربران، از آنِ گوگل؛ هستۀ اصلی سایت و سیستم مدیریت محتوای اکثر وبگاه های بانکهایش از آنِ "وُردپرس"، تأمین کنندۀ امنیت همۀ سایتهای تعاملی/ تراکنشی فعال در شبکۀ ملی اطلاعات، یعنی شرکت های صادرکنندۀ گواهی امنیت و کلید رمز در خارج از کشورند (برای مثال در ایالات متحده، اسپانیا، لهستان و بریتانیا) و محبوب ترین رسانه های اجتماعی ایرانیان نیز واتساپ و تلگرام است!
پیوستار حاکمیت سایبری
وقتی از پیوستار (continuum) صحبت میکنیم که بخاطر وجود شباهت هایی میان گونه ها نتوانیم نوع و تیپ خاصی را از انواع دیگر متمایز و مرزبندی کنیم.
به درستی: اگر هر یک از کشورهای جهان را روی پیوستاری که دو نقطۀ انتهایی آن، با "داشتن" و "نداشتنِ" حاکمیت سایبری (cyber sovereignty) مشخص میشود، از لحاظ میزان حاکمیت سایبری، جای یابی کنیم، اغلب کشورها به هم شبیه اند: در "کم داشتنِ" حاکمیت سایبری! و در سمتِ نقطۀ انتهاییِ "نداشتنِ" حاکمیت سایبری، پراکنده و متراکم می شوند! در حالی که دو کشور چین و ایالات متحدۀ آمریکا، بیشتر به نقطۀ انتهاییِ "داشتنِ" حاکمیت سایبری متمایل اند، ولی کاملاً روی نقطۀ انتهاییِ "داشتنِ" حاکمیت سایبری قرار ندارند!
اصلی ترین ایراد به لایحۀ قانونی ساماندهی شبکه های اجتماعی
علاوه بر همۀ ایرادات مذکور، ایراد اصلی این است که عموم کاربران رسانه های اجتماعی، و در رأس همۀ آنها نمایندگان شان، احتمالاً شناخت کافی از انواع رسانه های اجتماعی و کاربردهای آنها ندارند. نگاه کنید به جدول زیر که به انواع رسانه های اجتماعی، کاربردهای آنها و به روابط متقابل میان آنها میپردازد.
شما، خوانندۀ محترم این یادداشت، مفهوم و مصادیقِ Social Bookmarking را چه قدر میشناسید؟ آیا پیش از این، دیده و تجربه کرده اید که معادل فارسی Social Bookmarking چیست؟
نگارنده، قبل از نوشتن این یادداشت، این پرسشها را با تعدادی دانشجو و با شماری پژوهشگر خبره در میان گذاشت. منظور اولیۀ نگارنده از طرح این پرسشها، امتحان کردن سواد رسانه ای مخاطبان نبود، چرا که مخاطبان را خبرگان فاوا میدانست؛ بلکه مقصود، یافتن معادل فارسی آن بود. با تعجب، دیدم: نه تنها معادلی برای آن (تا زمان مصاحبه هایم در شهریور امسال) وضع نشده بود! بلکه چیستی (و البته چرایی و چگونگی آن شکل گیری آن نیز) برای اغلب مخاطبان ناشناخته بود!
عجیب تر این بود که وقتی مخاطبان به ویکیپدیای انگلیسی مراجعه میکردند بدون استثناء میدیدند، با آن سروکار داشته اند بدون آن که آن را شناسایی کرده باشند!
ذهنیت و عینیت رسانه های اجتماعی
رسانه های اجتماعی و شبکه های رسانۀ اجتماعی (social media networks) مفاهیمی متأخر و "کانسپت" یا همیافت هایی مدرن هستند، اما عطف به ماسَبَق هم میشوند؛ زیرا که مضامین و مصادیق قُدمایی و سُنتی رسانه های اجتماعی طی هزاران سال پیش از نوآوری اینترنت، همیشه با ما بوده اند و هستند؛ و در تاریخ تکامل انسانها بی وقفه نقشِ تعیین کننده ای را ایفا کرده اند و همواره نقش مهم خود را ایفا می-کنند.
به این معنا، هزاران سال است که هر زیستگاه، اعم از روستا یا شهر، رسانه ای اجتماعی است که در آن، انواع متنوعی از شبکه های اجتماعی سازماندهی میشوند و شکل میگیرند. نموه ای دیگر: متن یا نوشتار است. هر متن "رسانه ای اجتماعی" به شمار میآید. فضای فُلکلور و ادبیات هر زبان و هر فرهنگ، رسانۀ اجتماعی خلایق است و این رسانه، خلق انواع شبکه های اجتماعی مربوط چون کتاب، مقالۀ علمی، گزارش و خبر (یا مثلاً تدوین همین یادداشت) را ممکن میسازد!
گاه، مصداق عینی رسانۀ اجتماعی، پیشاپیش در زیستمحیط انسان وجود داشته؛ مانند شبکۀ راه ها و مسیرهای طبیعی که میلیون ها سال پیش از پیدایش انسان در اثر خشک شدن آبراه ها و تردد مداوم حیوانات بین چراگاه و آبشخور به وجود آمده بودند و انسانها ابداً در خلق آن شبکه ها، دخیل نبوده اند! در آن زمان، سهم انسان در بهره مندی از این گونه شبکه ها، درک وسیله است که به مرحلۀ دریافت در ذهن یا perception تعلق دارد؛ نامگذاری، رده بندی و بهینه سازی این شبکه ها اما به مرحلۀ شناسایی یا cognition مربوط است، و گاه هزاران سال طول کشیده است تا انسان از perception به cognition رسیده است.
گاهی نیز برعکس! ابتدا ذهنیت رسانۀ اجتماعی در مغز انسان خلق شده و سپس مصداق عینی آن شکل گرفته است.
نوآوری "وب" چند سال پس از جهانی شدن اینترنت، مصداق تقدم ذهنیت رسانۀ اجتماعی "وب" نسبت به عینیت آن است. همین تقدم ذهنیت بر عینیت، در مورد وب تعاملی یا Web 2.0 نیز رُخ داد و با نوآوریWeb 2.0، به یکباره مفهوم رسانۀ اجتماعی ضرب شد و با آن، صدها مصداق شبکۀ رسانۀ اجتماعی ایجاد شدند.
در دوران نوزایی، رسانۀ اجتماعی سازمان‌یافته برای مراودات و تعاملات انسانها کاملاً متحول شد: اختراع دستگاه چاپ، چنان دگرگونی هایی را در قالب برآمدن انقلاب های اجتماعی بزرگ، پیدایش دانش های جدید و ظهور هزاران خورشید فلسفه و منطق و فناوری به ارمغان آورد که پانصد سال اخیر، "کهکشان گوتمبرگ" نام گرفت در حالی که رسانه های اجتماعی بدیعی چون تلگراف و تلفن، رادیو و تلویزیون، پُست جهانی و اینترنت یکی پس از دیگری ظاهر شدند. از آخرین دهۀ قرن بیستم تا کنون همگام با توسعۀ وب، رسانه های اجتماعی جدیدی روی اینترنت شکل گرفتند و به کاربران اجازه دادند در درون رسانه های اجتماعیِ وبی، هزاران شبکۀ اجتماعی را ایجاد کنند. نگاه کنید به جدول طبقه بندی رسانه های اجتماعی و میزان استفاده از هر یک از آنها از لحاظ کاربردهای مختلف شان. [در این جدول علامت (-) به معنیِ "بدون استفاده"، (1) به معنیِ "استفادۀ کم"، (2) به معنیِ "استفادۀ متوسط"، (3) به معنیِ "استفادۀ بسیار زیاد" و (4) به معنیِ "استفادۀ تقریباً زیاد" است].
*)social Bookmarking ویژگی شبکۀ جهانی وب، به منظور نشانهگذاری شناسۀ منابع اینترنتی (URI) است که بازیابی بعدی مطلب ذخیره سازی شده در هر یک از فُرمَت ها یا قالب های مختلف را ممکن می سازد. همۀ مرورگرهای جدیدِ وب دارای این ویژگی هستند.
"چوغ الف گذاری"، نوعی خدمات برخط است که به کاربر امکان میدهد برچسب، کلیدواژه، لینک و اسناد وبپایه را به فهرستی بیافزاید، آن را حاشیه نویسی کرده، ویرایش کند و به اشتراک بگذارند. بسیاری از خدمات مدیریت نشانی های برخط از سال 1996 رایج شدند. رسانۀ اجتماعی Delicious که در سال 2003 تأسیس شد، اصطلاحات "چوغالف گذاری اجتماعی" (bookmarking) و "برچسب گذاری" (tagging) را رواج داد. برچسب گذاری یکی از ویژگیهای مهم سیستم‌های چوغ الف گذاری اجتماعی است که به کاربر امکان می دهد فهرست یادداشت های خود را سازماندهی کرده و واژگان مشترکی را که به عنوان «خودمانی نویسی (folksonomy)» شناخته می شود توسعه دهند. تا پیش از راه اندازی Delicious بجای bookmark، اصطلاح favorite بخصوص در مرورگر ویدوز (مایکروسافت) رایج بود ولی با راه اندازی Delicious ورق به نفع bookmark برگشت.
در اهمیت رسانۀ "چوغالف گذاری اجتماعی" همین بس که هشتاد درصد از کسب و کارهای واقعی در اروپا از آن برای معرفی خدمات و کالاهای خود سود می برند.
همۀ جویشگرها نیز خلاء ها و ناتوانایی های خود را از طریق سرزدن به "چوغالف گذاری اجتماعی" جبران می کنند.
برای آن که جمهوری اسلامی ایران روی پیوستار داشتن و نداشتن حاکمیت سایبری به نقطۀ انتهاییِ "داشتنِ" حاکمیت سایبری متمایل شود، و در نزدیکی چین قرار گیرد، خیلی کارها باید سروسامان گیرند، از آن جمله: شناخت انواع رسانه های اجتماعی و تمیز دادن انواع کار بردهای آنها! تنها در این صورت خواهیم توانست به موضوع رسانۀ اجتماعی سامان دهیم.(منبع:عصرارتباط)