دستورات جدید ساترا برای صوت و تصویر مجازی
اخیرا سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت‌و تصویر فراگیر در فضای مجازی با هماهنگی کمیسیون تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی اقدام به تدوین و ابلاغ برخی دستورهای جدید برای تنظیم‌گری دقیق‌تر حوزه صوت‌و تصویر فراگیر کرده است.
به گزارش روابط عمومی صدا و سیما، بر همین اساس با حامد معینی، معاون تدوین مقررات و امور حقوقی ساترا در خصوص جایگاه ساترا و کمّ و کیف دستورهای جدید این سازمان گفت‌و گو کرده‌ایم که متن این گفت‌وگو پیش‌روی شماست.
اساسا اهمیت تنظیم‌گری فضای مجازی چیست و جایگاه ساترا در حوزه تنظیم‌گری صوت و تصویر فراگیر دقیقا به چه صورت است؟
قلمرو جدید «رسـانه‌های فراگیـر مبتنـی بـر اینترنـت» که پس از هم‌گرایی حوزه‌های سنتی تلویزیـون، سـینما، مطبوعـات و فنــاوری اطلاعــات ایجاد شده، دنیایی از کسب وکارهای جدید را ایجاد کرد؛ کسب و کارهایی که حاصل ادغام فناوری‌های متفاوت سابق هستند. فضای مجازی اصلی‌ترین عرصه ظهور این کسب و کارهای هم‌گراست. ترکیبات مضافی که غالبا با پسوند«برخط»( آنلاین) شناخته می‌شوند، نمونه‌هایی از اجزای این بازار هیبریدی هم‌گرا هستند؛ بازاری که حاصل دیجیتالی شدن بازارهای سنتی است. بر این اساس، نحوه اِعمال حاکمیت دولت‌ها نیز تغییر پیدا کرده است. همگام با وسعت یافتن امکانات تکنولوژیک، تمشیت قلمرو وسیع این بازار که در نسبت تام و تمام با هویت فردی و اجتماعی افراد است، نیازمند تغییر از تصدی‌گری صرف به تنظیم‌گری مسئولانه و مبتنی بر فرایند است.
به دلیل این اقتضائات، در دهه‌های اخیر، کشورهای مختلفی اقدام به تأسیس نهادهای تخصصی و نسبتا مستقل در حوزه تنظیم‌گری صوت‌و تصویر فراگیر کرده‌اند. در ایران نیز، در زمینه اجرای مأموریت سازمان صداوسیما، سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت‌و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) وفق اصل 44 قانون اساسی و بنابر نظریه تفسیری شورای نگهبان از این اصل، براساس ابلاغیه تاریخ1394/6/22 به رئیس جمهور (به‌عنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی) تشکیل شد.
تشکیل ساترا به‌عنوان یک نهاد تنظیم‌گر فرا رقابتی و با دایره مسئولیتی توأمان اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تجربه جدیدی از پیاده‌سازی مفهوم موسع تنظیم‌گری در ایران است. تقنین سریع و تخصصی در مقابل فرایند طولانی و پیچیده سیاسی - حقوقی قانونگذاری در مجلس، ورود پیشینی و مداخلات اجرایی در برابر رسیدگی شکایت‌محور قضایی، امـکان اسـتفاده از ظرفیـت دپارتمان‌هـای بخش عمومـی و حتـی نهادهـای صنفـی و تخصصـی در مقایسـه بـا انباشـت پرونده‌هـای حرفـه‌ای در دادگاه‌هایـی بـا ماهیـت عمومـی، و نهایتـا تمرکـز بـر تخلفـات تجـاری بـه جای توسـعه جرم‌انـگاری بـه عرصه‌هـای تخصصـی از جملـه مزایـای توسـعه حکمرانی تنظیم‌گرانه با الگوی ساتراست.
فرایند تدوین و ابلاغ آیین‌نامه‌های ساترا چگونه است؟
اگر بخواهیم به‌صورت گذرا به فرایند تنظیم و تدوین مقررات در ساترا بپردازیم باید اشاره کنیم ابتدا یک مشکل از مجاری مختلف شامل کاربران فضای مجازی، فعالان صنعت صوت و تصویر فراگیر و بخش‌های تخصصی در ساترا شناسایی و سپس به مسئله تبدیل و با احراز صلاحیت رسیدگی به آن، به فراخور موضوع، مسئله به یکی از واحدهای تخصصی ذیربط برای شروع تدوین پیش‌نویس اولیه ارجاع می‌شود.
در این مرحله، مسئله ابتدا مطالعه شده و برای آن«شناسنامه» ایجاد می‌شود. مطالعه و ایجاد شناسنامه برای مسئله مطروحه، معاونت مربوطه را به این نقطه می‌رساند که با تدوین کدام یک از اقسام اسناد حقوقی، با مسئله مواجه شود. هم‌زمان با مطالعه مسئله و پیش از نهایی شدن شناسنامه برای مسئله، یک نظرخواهی اولیه انجام می‌گیرد. مخاطبان این نظرخواهی به فراخور ماهیت آن مسئله و نوع ورود مسئله به ساترا متفاوت خواهندبود. یعنی اگر مثلا مسئله از سوی جامعه نخبگانی به ساترا ارجاع شده، می‌توان از آن‌ها در این مرحله نظرخواهی اولیه کرد. این نظرخواهی به این معناست که قانون‌گذار با زمینه بروز مسئله ارتباط برقرار کرده و به درکی صحیح‌تر و کامل‌تر از مسئله خواهدرسید و در نتیجه از بروز هزینه‌های مادی و معنوی بعدی که در نتیجه قانون غلط یا ناقص به وجود آمده‌اند، تا حد زیادی پیشگیری خواهدکرد. پیش‌نویس نگارش شده به اهتمام بخش‌های تخصصی، به اداره کل تنظیم و تدوین مقررات ساترا ارجاع داده می‌شود تا تصحیح نهایی آن به جهت رعایت ادبیات و جزئیات حقوقی انجام گیرد. واحد یا معاونت تنظیم‌کننده سند قانونی با نظارت اداره کل تنظیم و تدوین مقررات ساترا سند نهایی را به فراخور ماهیت آن به نظرخواهی می‌گذارد.
شیوه نظرخواهی شامل نظرخواهی عمومی در سایت ساترا، نظرخواهی اختصاصی از جامعه نخبگانی، نظرخواهی از فعالان صنعت صوت‌و تصویر فراگیر و برگزاری جلسه هم‌اندیشی است. پس از نهایی شدن یک سند حقوقی، آن سند به دبیرخانه کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی برای بررسی عدم مغایرت با اسناد و قوانین بالادستی می‌رود و در آنجا به تصویب می‌رسد. تصویب سند به اطلاع همه معاونت‌ها می‌رسد و هر معاونت توجیه می‌شود چه موادی از سند مربوط به آن معاونت است و چه نظارتی باید بر اجرای سند داشته‌باشد. مجموعه این اتفاقات، ابلاغ یک سند یا مقرره است.
ساترا چگونه مفاد یک سند را به اطلاع مدیران سکوهای دارای مجوز و عموم مردم می‌رساند و چطور اقدام به بازخوردگیری می‌کند؟
ساخت تیزر، برگزاری نشست و نوشتن مطلب در نشریات مکتوب و مجازی از جمله این موارد هستند؛ البته ممکن است بنا به ابتکار روش‌های دیگری نیز برای معرفی و ترویج سند حقوقی ایجاد شود. سند تدوین یافته پس از طی همه این مراحل و راهیابی به جامعه مورد نیاز مورد ارزیابی جاری نیز قرار می‌گیرد. در این مرحله سازمان ارزیابی می‌کند که آیا هزینه اجرای قوانین و سیاست‌ها متناسب با هدف کلی قانون است یا نه و آیا آن قانون با حداقل هزینه‌های مادی و معنوی خدمات مطلوبی را به مشاغل و شهروندان ارائه داده یا نه. حاصل ارزیابی به سازمان کمک می‌کند تا تصمیم بگیرد که اقدامات باید ادامه یابد یا تغییر کند؛ همچنین در مورد مسائل مشابهی که در آینده روی می‌دهند، سیاست حقوقی بهتری را در پیش بگیرد. این نوع ارزیابی را می‌توان «ارزیابی محتوایی» نامید.
در ارزیابی محتوایی تحقق برخی معیارها نظیر اثربخشی، کارایی، ارتباط و انسجام بررسی می‌شود. اثربخشی به این معناست که آیا اقدام به اهداف خود رسیده‌است؟ کارایی به این معناست که هزینه‌ها و مزایای اقدام تنظیم‌گرانه چقدر است؟ ارتباط به این معناست که آیا اقدام ساترا پاسخگوی نیازهای ذی‌نفعان هست یا خیر؟ انسجام هم به این معناست که این اقدام چقدر با سایر اقدامات وفق دارد؟
مرحله دیگر ارزیابی را می‌توان «ارزیابی شکلی» نامید. در این مرحله از ارزیابی بررسی تناسب اندام قوانین مورد توجه است که دو محور مرتبط را ارزیابی می‌کند. اولا تعامل مثبت قوانین، سیاست‌ها و برنامه‌ها با یکدیگر و ثانیا تعامل منفی یا ناسازگاری قوانین سیاست‌ها و برنامه‌ها با یکدیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد. با توجه به این اهداف قوانین رفته رفته ساده‌سازی می‌شود و هر زمان که لازم باشد، مقررات زائد حذف می‌شود و مقررات موجود ارتقا پیدا می‌کند.
معاونت تدوین مقررات و امور حقوقی با توجه به ماهیت و اهداف این ارزیابی، مسئول اجرای آنند و به فراخور فعالیت خود عهده‌دار«ارزیابی محتوایی» هستند و با توجه به تخصصی بودن«ارزیابی شکلی» عهده‌دار آن خواهند بود. در گام نهایی، موارد ارزیابی شده به مردم اطلاع داده می‌شود و نتایج حاصل از آن به صورت چندساله برنامه‌ریزی می‌شود.
تاکنون ساترا چه بخشنامه‌هایی تدوین کرده و به رسانه‌های دارای مجوز ابلاغ شده است؟
بخشنامه‌های«ارتباطات تجاری در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر»، «صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر»، «اصول و ضوابط حاکم بر انتضار محتوا» و«رده بندی سنی محتوای صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» از جمله متونی هستند که براساس فرایند فوق ابلاغ شده و اجرای آن‌ها بر عهده فعالان عرصه صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی مورد نظارت ساتراست، اما برخی از بخشنامه‌ها نیز در دست ابلاغ هستند.
اخیرا بخشنامه «نحوه فعالیت انتخاباتی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر» با هدف بهره‌مندی عادلانه تمام نامزدهای انتخابات از ظرفیت سکوهای تحت تنظیم‌گری و کمک به حضور فعال و اثرگذار عموم مردم در رقابت انتخاباتی به سکوهای صوت و تصویر فراگیر ابلاغ شد و «بخشنامه رسیدگی به شکایات و تخلفات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر» در خصوص سامان‌دهی و نظم‌بخشی به عملکرد رسانه‌های تحت تنظیم‌گری، صیانت و توسعه تولید محتوای ایرانی- اسلامی، رفع بسترهای بروز تخلفات و تضمین اجرای صحیح مقررات و بخشنامه‌های ساترا، مراحل پایانی فرایند تدوین را طی کرده در شرف ابلاغ است.
عملکرد تنظیم‌گرانه ساترا درحدود تقنین و نظارت محدود نشده و ناظر بر وجه حمایت از حقوق کاربران و با رویکرد ارائه برخی الگوهای مورد نیاز جهت فعالیت موثر، سالم و مفید رسانه‌ها را نیز در مد نظر قرار می‌دهد. تدوین و ابلاغ الگوی قراردادکاربری که در سطح جهانی به« Terms of use» معروف است، از جمله اسناد تدوین یافته در ساتراست که ناظر بر وجه حمایت و حفاظت از فعالیت کاربران و از باب ارائه الگو تهیه شده و این سند نیز در دست ابلاغ است. درباره این قرارداد باید گفت که شرایط و مقررات سرویس‌دهی قوانینی است که کاربران برای استفاده از یک سرویس ملزم به اجرای آن هستند. توافق‌نامه شرایط خدمات‌دهی عمدتاً توسط شرکت‌هایی که نرم‌افزار یا خدماتی مانند مرورگر، تجارت الکترونیک، موتورهای جست‌وجو، رسانه‌های اجتماعی و خدمات عمومی ارائه می‌دهند، به‌طور قانونی مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌توانند با اهداف متفاوتی تدوین شوند.
کمی‌بیش‌تر در خصوص فواید و آثار ابلاغ الگوی قرارداد کاربری توضیح دهید.
با اجرای مفاد این قراردادها می‌توان از سوءاستفاده‌های اینترنتی جلوگیری کرد. اجرای موارد موجود در این توافق‌نامه قانوناً الزامی است. همچنین ممکن است این موارد تغییر کنند. یک قرارداد کاربری خدمات معمولاً شامل بخش‌هایی است که شامل تعبیر یا تعریف کلمات و عبارات کلیدی حقوق و مسئولیت‌های کاربر، چگونگی استفاده مناسب از خدمات یا استفاده مورد انتظار، تعریف سوء استفاده، مسئولیت پذیری و پاسخ‌گویی در باره اقدامات برخط، شیوه رفتار و انجام اعمال، خط مشی حفظ حریم شخصی در استفاده از اطلاعات خصوصی کاربر، جزئیات عملیات پرداخت مانند هزینه عضویت یا هزینه اشتراک و غیره، تعیین خط مشی شرح روش برای انصراف کاربر و بستن حساب در صورت موجود بودن، بیانیه رفع مسئولیت یا به عبارتی توضیح مسئولیت قانونی سایت برای خسارات ناشی از کاربران و اطلاع‌رسانی به کاربر پس از اصلاح و تغییر شرایط و قوانین توافق‌نامه است.
برای تدوین الگوی قرارداد کاربری ساترا، قرارداد کاربری رسانه‌های بزرگ جهان از جمله سکوهای مطرح اینستاگرام، یوتیوب و نتفلیکس بررسی شد. همچنین نمونه قرارداد کاربری رسانه‌های مطرح داخلی نیز مورد مطالعه قرار گرفت؛ در نهایت و پس از تکمیل مطالعات حقوقی و فنی و طی مراحل متعدد کارشناسی در سطوح مختلف، الگوی قرارداد کاربری در دو سطح کاربرمحور و ناشرمحور تهیه و تنظیم شد که به‌زودی در آیینی از آن رونمایی خواهد شد.