دست نگهدارید! نقد طرح پیش فروش موبایل
دکتر جواد نوفرستی - براساس اخبار و اطلاعات اخیر، پنج میلیون خط تلفن همراه در بهمن ماه 1384 با هزینه هر خط 360 هزار تومان پیش فروش می‌شود و براساس وعده‌های داده شده و پیش‌بینی مسوولان امر، واگذاری خطوط از خردادماه تا حداکثر پایان 1385 خواهد بود. بر همین اساس، یک فرد با طی یک فیش واریزی به بانک می‌تواند به تعداد نامحدود خط موبایل پیش خرید کند.
نگاه تحلیلی (اثرات مثبت و منفی)
این تحلیل صرفاً به این مرحله از پیش فروش محدود نیست و در گذشته، امروز و آینده وجود داشته و مصداق دارد و به نظر می‌رسد چه در گذشته و چه در امروز، بر اثرات منفی این طرح تفکری صورت نمی‌پذیرد و اثرات منفی و مثبت اقتصادی آن در کفه ترازو قرار نمی‌گیرد. هرچند در شرایط کنونی، اثرات منفی این طرح بیشتر از گذشته است اما هدف این تحلیل به‌هیچ عنوان سیاسی نیست و نگارنده خود را در مسایل سیاسی صاحبنظر نمی‌داند و صرفاً از نگاه اقتصادی و عدالت اجتماعی به آن پرداخته است.
اثرات مثبت
براساس تحلیل‌های روزنامه‌ها، کارشناسان و دولت:
1- استفاده از این طرح به‌عنوان یک ابزار سیاست پولی و مالی و اثر مثبت آن بر نرخ تورم امسال جاری به‌ویژه در دو ماهه پایان سال از طریق جمع‌آوری 1800 میلیارد تومان پول در گردش کشور.
2- جبران بخشی از کسری بودجه سال‌جاری: با فرض وضع مالیات 20-30 درصدی بر فروش سیم‌کارت‌های اخیر، خزانه کشور نزدیک به 500 میلیارد تومان از این محل دریافتی خواهد داشت که کسری بودجه اعلام شده وزیر اقتصاد را جبران خواهد کرد.
اثرات منفی
1- سیاست مقطعی و کوتاه‌مدت به‌جای سیاست‌های زیربنایی و بلندمدت:
این طرح 1800 میلیارد تومان از حجم پول را فقط برای یک دوره چهار تا 14 ماهه (میانگین 9 ماه) از گردش خارج می‌کند. صرف نگاه کوتاه‌مدت برای جلوگیری از رشد نرخ تورم در دو ماهه پایان سال را نباید به حساب مناسب بودن این سیاست پولی و مالی قلمداد کرد بلکه این طرح فقط اثر تورمی را به تأخیر می‌اندازد و با توجه به آنچه بعداً گفته می‌شود، بیش از اثر مثبت کوتاه‌مدت در دو ماهه پایان سال 84، اثر شدید و منفی بر تورم سال 85 خواهد داشت و اثر دیگر سیاست‌ها را کمرنگ خواهد کرد.
2- طرح غیرمولد و مشوق مصرف‌گرایی کالای خارجی:
مبلغ 1800 میلیارد تومان موردنظر، صرف سرمایه‌گذاری مولد نمی‌شود و تولید و اشتغالزایی را هدف قرار نمی‌دهد بلکه این مبلغ برای واردات کالا یا خدمت مصرفی و در جهت تشویق مصرف‌گرایی است. آیا اولویت امروز کشور ما بالابردن نرخ بهر‌ه‌مندی از تلفن همراه است و تشویق مصرف‌گرایی برای کالایی که بیش از پیش به عرضه‌کنندگان این کالا یا خدمت و کالاهای جانبی و مکمل آن وابسته شویم، منفعت فروش میلیونی گوشی تلفن‌های همراه، منفعت اصلی را به جیب دولت یا صنعتگر ما و کارگر ما می‌برد یا شرکت‌های بزرگ بین‌المللی کشورهای… و ادامه وابستگی جامعه مصرفی ما.
در کجای دنیا برای ترویج مصرف‌گرایی کالا و خدمات وارداتی و نه کالا و خدمت تولیدی یک کشور، پیش‌فروش صورت می‌گیرد؟ اصولاً جدای از هدف سیاست پولی و مالی آن - که مورد نقد است - دلیل و هدف این پیش فروش چیست؟ آیا هدف تأمین مالی برای توسعه طرح‌های وزارت ارتباطات است؟ یا هدف کاهش قیمت سیم‌کارت؟ این اهداف فی‌نفسه مثبت است اما تحقق آن از طریق این حرکت زیرسؤال بوده و با نگاهی سیستماتیک به‌دلیل اثرات مخرب آن بر بخش‌های مختلف اقتصادی و عدالت اجتماعی مردود است. مجدداً تأکید می‌شود آیا نه اینکه این طرح بیشترین منفعت را به جیب شرکت‌های خارجی (آسیای جنوب شرقی) عرضه‌کننده گوشی تلفن همراه و سرویس‌های جانبی می‌ریزد و دولت‌های خارجی برای منافع کلانشان در این طرح‌ها، سیاست و عملکرد دولت ما را تشویق نمی‌کنند؟
3- تأثیر منفی این طرح بر طرح فروش اوراق مشارکت، تشدید رکود و بحران بورس، خروج سرمایه‌ها از بانک‌ها اعم از دولتی و خصوصی و بخش‌های مولد شامل صنعت، مسکن، کشاورزی و…
این طرح یعنی پیش خرید تلفن سیم‌کارت تلفن همراه برای خریداران آن طرحی زود بازده، بدون ریسک (حتی نه با ریسک کم یعنی با ریسک صفر و اطمینان صد‌‌درصد)، بسیار سودآور است. با توجه به رشد تقاضا برای این وسیله در کشور به فرض عرضه پنج میلیون خط در سال آینده نباید انتظار کاهش قیمت سیم‌کارت به حدود 500 هزار تومان را داشت. در خوش‌بینانه‌ترین حالت، قیمت سیم‌کارت تلفن در اواسط سال آینده به حدود 600 هزار تومان خواهد رسید و به این ترتیب با سرمایه‌گذاری 360 هزار تومان و خرید یک سیم‌کارت در عرض کمتر از یک‌سال (چهار تا 14 ماه و متوسط 9 ماه)، پیش از 60 درصد بازده سرمایه‌گذاری و سود خالص نصیب سرمایه‌گذار خواهد شد.
به این ترتیب و با وجود چنین طرح پرسود و زود بازده و بدون ریسکی، چگونه از مردم انتظار داریم که در خرید اوراق مشارکت طرح‌های ارزنده پتروشیمی و… با حداقل سود 5/15 درصد سرمایه‌گذاری کنند. حتی اگر سود اوراق را به وضعیت قبل یعنی 17 درصد هم افزایش دهند، وضع همین گونه است. با طرح پیش‌فروش سیم‌کارت تلفن همراه، چقدر از سرمایه‌های موجود در بورس اوراق بهادار خارج خواهد شد و چه ضربه سنگینی در اثر این طرح (مستقیم و غیرمستقیم: خروج سرمایه، اثرات روانی و...) بر بورس وارد خواهد شد. همچنین اثرات منفی آن بر خروج سرمایه‌ها از بانک‌های دولتی و خصوصی، بخش مسکن، بخش کشاورزی و... و سلسله زنجیروار پیامدهای منفی آن بر اقتصاد کشور، تولید و... قابل پیش‌بینی است.
در عین حال و به فرض نهایی و اجرایی شدن طرح پیش‌فروش سیم‌کارت‌ها (که به نظر می‌رسد این‌گونه است) این مسوولیت خطیر بر دوش دولت، مجلس و رسانه‌ها قرار می‌گیرد که با اطلاع‌رسانی مناسب مردم را در سرمایه‌گذاری سودآورتر اخیر تشویق و از مشارکت در طرح‌های سرمایه‌گذاری اشتغالزا و تولیدی در بورس اوراق بهادار، بانک‌ها، اوراق مشارکت طرح‌های پتروشیمی و... برحذر دارند و اگر این‌گونه عمل نکنند در محضر خداوند مسوولند و باید جوابگوی ضرر ناشی از هزینه فرصت این افراد باشند که به‌جای سرمایه‌گذاری در خرید سیم‌کارت در اوراق مشارکت سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
4- مغایرت کلی طرح با عدالت اجتماعی:
این طرح با سیاست توسعه عدالت اجتماعی که هدف تمام دولت‌ها (در گذشته و امروز) بوده است در تضاد است. آیا بررسی شده است که چه کسانی و چه گروه‌ها و دهک‌هایی از جامعه، سیم‌کارت‌های مربوطه را پیش خرید می‌کنند؟ آیا بررسی شده است که چه تعداد از خط‌ها، بعد از واگذاری و یا حتی قبل از آن در بازار آزاد به‌فروش می‌رسند؟ هدف این عده برای پیش خرید و فروش فوری آن جز سرمایه‌گذاری برای سودآوری بالا و مطمئن است؟ بدون شک وزارت ارتباطات اطلاعات مربوط به پراکندگی تعداد سیم‌کارت در دوره‌های گذشته را دارند؟
براساس اعلام وزارت ارتباطات، یک فرد با یک فیش بانکی می‌تواند به تعداد نامحدود خط تلفن همراه ثبت‌نام و پیش خرید کند. با دقت و تأمل در همین عبارت، نکته قابل تأمل پیداست. چه کسانی به تعداد زیاد، سیم‌کارت می‌خرند. آن دسته از کسانی که برای یک یا دو خط ثبت‌نام و به قصد استفاده شخصی پیش خرید می‌کنند و یا حتی کسانی که با جمع‌کردن پس‌اندازهای خود و خانواده و احتمالاً با قرض برای یک یا دو خط ثبت‌نام می‌کنند که با فروش آن سودی ببرند و برای زندگی‌شان کمکی باشد، مورد نظر نیست و چندان جای اشکال ندارد اما چه بخشی از پنج میلیون سیم‌کارت موردنظر توسط این دسته خریداری خواهد شد؟
آیا در این بین سهمی از این سودآوری مطمئن به سه دهک پایین جامعه که زیر خط فقر بوده و هدف طرح سهام عدالت هم هستند، اختصاص خواهد یافت؟ یا تنها تأسف و تشدید فاصله طبقاتی را به ارمغان می‌برند؟
5- اثر تورم‌زایی طرح در سال 85:
از آنجا که بخش عمده این سیم‌کارت‌ها بلافاصله و در طی سال 85 توسط خریداران در بازار عرضه خواهد شد، از محل بیش از 60 درصد سودآوری این طرح، قدرت خرید این عده در فاصله کمتر از یک‌سال شدیداً افزایش می‌یابد. مگر نه این است که افزایش قدرت خرید اثرات تورمی به‌دنبال دارد؟ و این خود در حالی است که امروز به‌عنوان یک ابزار مؤثر سیاست پولی و مالی و با هدف جمع‌آوری پول در گردش جلوگیری از رشد تورم را مدنظر داریم؟ سال آینده با چه طرحی باید حجم پول بیش از 60 درصد افزایش یافته گروه خریداران این طرح را از گردش خارج کنیم که تورم سال آینده را کنترل کنیم؟
پیشنهاد
1- به‌واسطه اثرات منفی این طرح که در اینجا تنها به بخشی از آنها از نگاه اقتصادی و عدالت اجتماعی اشاره شد، از اجرای آن جلوگیری شود. (قابل توجه هیأت دولت به‌ویژه وزارت صنایع، وزارت مسکن، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت اقتصاد، وزارت رفاه و...، مجلس، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مدیران بورس، مدیران بانک‌ها و همه دلسوزان صنعت و اقتصاد کشور)
2- در صورت الزام به اجرای این طرح برای تأمین مالی یا هر هدف دیگر، می‌توان این طرح را در چارچوب مشابه سهام عدالت ( که در جای خود قابل نقد و بررسی است) تعریف و به مشمولین سهام عدالت واگذار کرد تا حاشیه سود بالای موردنظر برای دهک‌های پایین درآمدی صرف شود و حرکتی هرچند کوچک در راستای فقرزدایی وکاهش فاصله طبقاتی باشد. باید در نظر داشت و پذیرفت که گروه مورد نظر سهام عدالت در درجه اول، مشکل درآمد جاری برای گذران زندگی امروزشان را دارند.
3- از پیش خرید به تعداد نامحدودی جلوگیری کرد. ثبت‌نام برای هر فرد یا هر خانواد حداکثر دو خط و یا غیرقابل فروش کردن آن برای دوره معین به‌عنوان مثال یک‌سال برای جلوگیری استفاده از این طرح برای سودآوری کوتاه‌مدت کاذب و مخرب اقتصادی.
4- به‌طور کلی از ایده این طرح‌ها باید در پیش‌فروش کالاها و خدمات داخلی و امور زیربنایی توسعه از قبیل عرضه اوراق مشارکت طرح‌های ملی (با سودآوری مطلوب و معقول) در بخش‌ها و صنایع مختلف حتی از سوی بخش خصوصی استفاده کرد و دولت نیز باید از این برنامه‌ها حمایت کند.
* استاد دانشگاه الزهرا و کارشناس مسایل اقتصاد در بازار
منبع : روزنامه جهان صنعت
- ۸۴/۱۰/۳۰