رکود سه ساله صنعت مخابرات ایران
نادر نینوایی - صنعت مخابرات کشور با وجود ظرفیت بالایی که دارد در رقابت نابرابر با خارجی ها با مشکلات فراوانی دست به گریبان شده است.
برآورد کارشناسان مسایل اقتصادی در این سال‌ها حاکی از آن است که صنعت مخابرات در ایران می‌تواند به عنوان یکی از صنایع کلیدی کشور به بهتر چرخیدن چرخ اقتصاد کشور کمک شایان توجهی کند.
تجربه سال‌های گذشته نشان داده که ایران با تولید چند مدل مختلف از محصولات مخابراتی و صادر کردن آنها به کشورهای همسایه و چند کشور آفریقایی توان آنرا داشته که سهمی از بازار جهانی صادرات در این عرصه را نصیب خود کند.
با وجود پتانسیل بالای کشور در توسعه صنعت مخابرات اما از ابتدای ورود این صنعت به کشور و از زمانی که هنوز مخابرات دولتی بود برخی تصمیم‌گیری‌های ضعیف دولتی موجب بد عمل کردن در این عرصه شده است.
درواقع در سال‌های اخیر و در دولت‌های پیشین متولیان مخابرات کشور با چراغ سبز نشان دادن به چینی‌ها عملا یکسره صنعت مخابرات کشور را به این چشم بادامی‌ها سپرده‌اند بدون آن که این واگذار کردن قراردادهای میلیاردی به شرکتهای چینی هیچ انتقال دانش و فناوری برای کشور با خود به همراه داشته باشد.
در این سال‌ها ابرشرکت‌های چینی به شکل مرتب محصولات مخابراتی تولید کرده و به ما فروخته‌اند و در قبال آن ارزهای ما را به جیب‌های خود ریخته‌اند. این‌ها همه در حالی بوده که مسوولان کشور ما می‌توانستند با یک برنامه‌ریزی دقیق و با تنظیم قراردادی برد برد با چینی‌ها باعث انتقال فناوری مخابراتی به کشور شوند اما گویا میل به امضای عهدنامه‌هایی یک طرفه از بعد از امضای عهدنامه ترکمنچای در برخی از ما ایرانی‌ها نهادینه شده و در همه حال به طرف مقابل بیشتر از خود اهمیت می‌دهیم.
وضعیت کنونی صنعت مخابرات کشور
در حال حاضر وضعیت صنعت مخابرات در کشور اصلا مطلوب نیست و این صنعت در این سال‌ها مرتب سیر نزولی داشته است. در واقع وضعیت صنعت مخابرات ایران هم‌اکنون به حدی بحرانی است که حتی سال گذشته رئیس سندیکای صنعت مخابرات هم با انتقاد از بلاتکلیفی ۳ ساله این صنعت و مطالبات سندیکا از شرکت مخابرات گفته است: مشهود است که منابع مالی فعلی مخابرات کفاف توسعه را نمی‌دهد و اگر مخابرات قادر به توسعه نباشد، صنعت نیز از رکود ۳ ساله خارج نمی شود.
اوضاع وقتی جالب تر می‌شود که بدانیم شرکت کارخانجات مخابراتی ایران(کما) که یکی از بزرگترین شرکتهای تولید تجهیزات مخابراتی ایران در شیراز بوده این روزها به خاطر اینکه اپراتورهای مخابراتی تمایل دارند تجهیزات خارجی استفاده کنند با مرگ دست و پنجه نرم می کند و برای زنده ماندن، جعبه های عابر بانک یا صندوق صدقات می سازد.
ماجرا از این قرار است که شرکت کارخانجات مخابراتی ایران اولین و بزرگترین تولید کننده مراکز تلفن ثابت و سیّار کشور بوده است. این شرکت در سال ۱۳۴۵ با مشارکت وزارت پست و تلگـراف و تلفن، بانک توسعه صنعتی و شرکت زیمنس آلمـان بصورت شرکت سهامی خاص در شیراز بمنظـور تولید تجهیزات مورد نیاز شبکه مخابراتی کشور و با ظرفیت اسمـی سالیانه 45 هزار خط تلفن EMD و 60 هزار دسـتگاه تلفن رومیزی تأسیس و در سال 1348 به بهره برداری رسید.
اما وضعیت این کارخانه از حدود سال 83 تغییر کرد زیرا اپراتورهای ایران خرید از خارج کشور را به خرید تولید داخلی ترجیح دادند و این شروعی بود که شرکت کارخانجات مخابراتی ایران از حدود سه هزار و 900 کارگر و کارمند تا سال ۱۳۹۳ به 500 نفر برسد. اوضاع این کارخانه حتی به حدی بحرانی شد که برای بهبود اوضاع این کارخانه برای پرداخت بدهی‌های خود مجبور به فروش برخی از اموالش شد.
مشکل کجاست؟
هرکسی که در این سال‌ها دستی به آتش صنعت مخابرات کشور داشته به روشنی می‌داند که مشکل این صنعت در کشور از زمانی شروع شد که پای چینی‌ها به صنعت مخابرات در ایران باز شد.
درواقع شرکتهای تولیدکننده چینی با توجه به هزینه پایین کارگر در چین و برتری سطح فناوری نسبت به ایران وارد عرصه شدند و با کمک مجوزهایی که برای فروش در ایران دریافت کردند به مرور صنعت مخابرات کشور را ضعیف کرده و در رقابتی نابرابر از عرصه رقابت حذف کردند.
در این مدت اما تنها کاری که شرکتهای چینی موظف شده بودند درمقابل سود عظیمی که از فروش تجهیزات مخابراتی به ایران نصیبشان می‌شود به انجام رسانند انتخاب پارتنر ایرانی بود و البته هیچ اجباری برای انتقال فناوری هم برای آنها لحاظ نشده بود.
به این ترتیب بیش از یک دهه فعالیت چینی‌ها در مخابرات ایران نه تنها باعث انتقال دانش وفناوری به کشور نشده است بلکه ما را در این صنعت تبدیل به مصرف کنندگان صرف کرده است.
مشکلات تولیدات داخلی
البته نباید در صنعت مخابرات از این موضوع هم غافل بود که کیفیت پایین برخی تولیدات داخلی هم باعث رکود این صنعت در سال‌های اخیر شده است.
برای مثال در زمینه تولید آنتن‌های BTS در دوره‌ای همراه اول تعداد زیادی از این آنتن‌ها را از یک تولید کننده داخلی خرید اما کیفیت پایین این آنتن‌ها در نهایت همراه اول را ناچار کرد که آنها را باز کرده و آنتن‌های خارجی را جایگزین آن کند. به گفته مسوولان همراه اول این آنتن‌های موبایل البته هم‌اکنون هم در حال خاک خوردن در انبارهای مخابرات هستند و بی‌استفاده مانده‌اند.
وحید صدوقی مدیرعامل همراه اول در سال ۹۳ در حاشیه چهاردهمین نمایشگاه بین المللی صنایع مخابراتی و اطلاع رسانی تلکام ۲۰۱۳ در این باره گفته بود:
چند سال پیش قراردادی به ارزش ۱۰۸ میلیارد تومان در زمینه ساخت آنتن BTS با تولید کنندگان داخلی امضا کردیم که قرار بود این تولیدکنندگان در مدت ۱۸ ماه آنتن‌ها را تحویل بدهند که ۴۸ ماه به درازا کشید، بعد از این تاخیر نیز ۱۵۰۰ آنتن تحویل شرکت دادند که بدلیل کیفیت نامناسب، مجبور به جمع آوری این آنتن‌ها شدیم و در حال حاضر ۱۵۰۰ آنتن به ارزش ۸۰ میلیارد تومان در انبارها خاک می‌خورند و غیر قابل استفاده هستند.
راه حل چیست؟
کارشناسان مخابرات در خصوص اینکه با توجه به شرایط فعلی در زمینه تجهیزات صنایع مخابراتی در کشور چه رویه‌ای را باید دنبال کرد نظرات مختلفی را مطرح می‌کنند. برخی معتقدند که قرار نیست که همه کشورها در همه زمینه‌ها تولید داشته باشند و ایران هم می‌بایست در زمینه‌ای که استعداد تولید بیشتری دارد دست به سرمایه‌گذاری بزند.
این گروه اینطور استدلال می‌کنند که مثلا ساخت و تولید تجهیزات تلفن همراه در دنیا در انحصار دو شرکت یکی اروپایی و دیگری چینی است و بازار بین این دو شرکت تقسیم شده‌است که رقابت با آنها آسان نیست؛ به نظر این گروه به همین جهت بهتر است ایران در جایی که استعداد و توانایی بیشتری دارد مثل تولید نرم‌افزار در سطح جهانی رقابت کند و با تمرکز در این زمینه وارد بازار جهانی شود.
گروهی دیگر از کارشناسان اما معتقدند که باتوجه به سابقه طولانی مدت ایران در عرصه تولید تجهیزات مخابراتی و با توجه به صادرات موفق محصولاتی مثل سوییچ‌های مخابراتی به برخی کشورها توسط ایران باید این صنعت در کشور بیشتر جدی گرفته شده و روی آن سرمایه‌گذاری شود تا در آینده موفق شده و به بار بنشیند.
به هر روی آنچه که مسلم است ادامه روند فعلی که تکیه به واردات محض از چین و برخورد منفعلانه است در آینده‌ای نه چندان دور ایران را مثل برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس به مصرف کنندگان صرف تبدیل می‌کند که البته این روند در نهایت موجب وابستگی روز افزون کشور به قدرت‌های جهانی می‌شود و همچنین با سیاست تکیه کمتر به درآمدهای نفتی هم سازگار نیست.
باید دید در این نمایشگاه تلکام چه اتفاقی می‌افتد و آیا مسوولان وزارت ارتباطات و شخص وزیر لا‌اقل به بهانه این نمایشگاه هم که شده این عرصه در می‌یابند و یا سرنوشت سایر کارخانه‌های تولیدی صنعت مخابرات در کشور هم به تولید صندوق صدقه کشیده می‌شود.(منبع:باشگاه خبرنگاران جوان)
- ۹۵/۰۷/۱۷