زیربنای ساختار ارتباطات و اطلاعات
آرش اقبالی - امروزه، ماهواره ها به بخش مهم و عمده در زیربنای ساختار ارتباطات و اطلاعات بدل شده اند، تکنولوژی ماهواره عاملی قوی برای تغییر و دگرگونی است. برای اینکه جریان عظیم اطلاعات در عصر حاضر به میلیون ها استفاده کننده درجهان منتقل شود به کانال های ارتباطی خاصی نیاز است که دارای سرعت مخابره فوق العاده باشند و در اینجاست که ماهواره ها به کمک می آیند و با این تکنولوژی جدید جریان عظیم اطلاعات به هر جایی از سرزمین که زیر پوشش ماهواره باشد روانه می شود. ماهواره ها ظرفیت کاری، تجهیزات مخابراتی و ارتباطی را بالا برده و کارایی شبکه های تلویزیونی و مدارهای تلفنی را افزایش داده است. ماهواره های ارتباطی به طور مستقیم می توانند یک سوم سطح زمین را زیر پوشش قرار دهند، در حقیقت آنها فاصله محدود خط مستقیم را هزاران برابر افزایش داده اند.
ماهواره ها به لحاظ قرار گرفتن در فضا، به سه دسته تقسیم می شوند. ماهواره هایی که در ارتفاع پایین نسبت به زمین قرار می گیرند که این ارتفاع حداکثر یکهزار کیلومتر است. ماهواره هایی که مداری متوسط دارند و در ارتفاعی بین یکهزار تا 10 هزار کیلومتر قرار می گیرند و ماهواره هایی که دارای مداری بزرگ هستند که در ارتفاع 36 هزار کیلومتری قرار می گیرند و روشن است که هرچه ارتفاع کمتر باشد مدت زمان گردش ماهواره ها به دور زمین کمتر است. از سوی دیگر می توان نسبت به یک ناظر زمینی ،ماهواره ها را به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم کرد. ماهواره های ثابت در ارتفاع 36 هزار کیلومتری هستند و بقیه متحرک می باشند.
از نظرکاربرد می توان از ماهواره ها استفاده جاسوسی و نظامی کرد که اغلب این ماهواره ها در ارتفاعات کم (480 تا 970 کیلومتر) قرار می گیرند این ماهواره ها می توانند در عرض کمتر از دو ساعت دور زمین گردش کنند و عکس های دقیقی از مراکز نظامی بگیرند، ماهواره های علمی مانند ماهواره های هواشناسی و آنهایی که بر فعالیت آتشفشان ها و مهاجرت حیوانات نظارت می کنند و ماهواره های سیستم موقعیت یابی جهانی (GPS) در مدارهای میانی به دور زمین می گردند و بالاخره ماهواره های تجاری و ارتباطی مثل ماهواره تلویزیونی و مخابراتی که در مدار سنکرون یا همان 36 هزار کیلومتر از سطح زمین قرار می گیرند. زمان چرخش ماهواره هایی که در این ارتفاع قرار می گیرند با زمان چرخش زمین یکی است به همین دلیل برای دریافت اطلاعات از این ماهواره ها نیازی به جابه جایی مکرر گیرنده های زمینی (بشقاب ماهواره) نیست. همچنین ماهواره ها بر روی نقاط مختلفی در مدار قرار می گیرند. از آنجایی که ماهواره ها برای جلوگیری از تداخل امواج رادیویی باید جدا از هم باشند بنابراین شماره مکان های مدار سنکرون که امکان استفاده آن برای ارتباطات وجود دارد بسیار محدود است، مدیریت این نقاط مداری با اتحادیه بین المللی مخابرات یا ITU می باشد. نقاط مداری به دو دسته دائم و غیردائم تقسیم می شود، «نقاط غیردائم نقاطی است که اگر از زمان ثبت سازمان جهانی مخابرات مبنی بر مالکیت توسط کشوری از نقطه مداری مزبور به مدت 7 سال استفاده نشود ( این مدت قبلا 9 سال بود) آن نقطه مداری در صورتی که درخواست کننده دیگری داشته باشد واگذار می شود و در صورت استفاده از آن می توانند تا هر زمان مالکیت آن نقطه را داشته باشند. نقاط دائم نقاطی هستند که بر روی مدار سنکرون (36 هزار کیلومتری) قرار دارند.
کشورها درخواست کردند در این مدار ویژه باید نقاط مخصوص به هر کشور بسته به جمعیت و وضعیت جغرافیایی آن داده شود به عنوان مثال ایران دارای دو نقطه در این مدار برای امواج تلویزیونی و مخابراتی است. ماهواره ها در این مدار دارای محدودیت هایی هستند چرا که یک محل را پوشش می دهند و از سوی دیگر فرکانس ها در این مدار با فرکانس های بین المللی سازگار نیست بنابراین اگر کشوری بخواهد کشورهای همسایه را تحت پوشش برنامه های تلویزیونی خود قرار دهد از این مدار نمی تواند استفاده کند. برخی از ماهواره های محلی و متعلق به کشوری خاص هستند و برخی بین المللی که پوشش جهانی دارند به عنوان مثال سهم ایران از ماهواره اینتل است که بین المللی است 5/1 درصد می باشد. در این میان ثبت و استفاده از یک نقطه مداری در فضا مراحل مشخصی دارد. مرحله اول اعلام نیاز از سوی یک کشور است سپس ITU مشخصات درخواستی کشور را بین کشورهای مختلف توزیع می کند تا کشورها اثرات فرکانسی شبکه جدید را روی شبکه های موجود بررسی کنند، این مرحله، مرحله هماهنگی است تا شبکه جدید نویز و تداخلی روی شبکه های دیگر به وجود نیاورد و مرحله آخر ثبت آن نقطه توسط ITU است.
براساس گزارش یک گروه تحقیقاتی 600 الی 610 ماهواره در مدارهای زمین یا مدارهای عمق فضا وجود دارد. از زمان پرتاب اسپوتنیک در سال 1957 توسط روسیه حدودا 5070 ماهواره با موفقیت در مدار قرار گرفته است. بیشتر ماهواره ها ساخته شرکت های آمریکایی می باشند و آمریکا همچنان بیشترین درصد پرتاب ماهواره را دارد.
- ۸۴/۰۴/۰۸