سلام به قفل کودک
دانیال رمضانی – پس از گذشت نزدیک به 13 سال از تصویب قانون جرایم رایانه‌ای، سرانجام امکان اجرای عملی و فنی محدودیت در دسترسی به محتوای مستهجن (محتوای موسوم به بزرگسالان) در ایران عملیاتی شد.
بر اساس بررسی‌های عصر ارتباط، در حالی که سال‌ها امکان جست‌وجو و دسترسی به محتوای غیراخلاقی از طریق موتور جست‌وجوی گوگل، حتی برای کودکان در ایران میسر بود و این موضوع زمینه‌ساز نگرانی والدین و بروز مسایل متعدد برای کودکان و نوجوانان شده بود، سرانجام شاهد اقدامی مثبت در اعمال نوعی از اعمال حکمرانی ایران در فضای سایبری فراهم شد و از این پس جست‌وجوی کلمات غیراخلاقی در بخش تصاویر گوگل ناممکن شد.
البته لازم به ذکر است که این اقدام فنی با استفاده از امکانی موجود در موتور جست‌وجوگر گوگل به نام «Safe Search» (جست‌وجوی امن) محقق شده است.
اجرای این اقدام به ویژه از سوی آن دسته از والدینی که از سواد سایبری و امکان مدیریت دسترسی فرزندانشان به این دسته از محتوای غیراخلاقی برخوردار نبودند، قطعا با استقبال مواجه خواهد شد. بدیهی است که در خصوص خانواده‌های دغدغه‌مند نیز اجرای این محدودیت، یک موهبت است.
چراکه تا همین چند روز قبل متاسفانه هر کودکی که با نخستین کلمه غیر اخلاقی یا لغات مرتبط با اعمال و اندام جنسی آشنا می‌شد، به راحتی و با جست‌وجو در بخش تصاویر گوگل به انبوهی از تصاویر مستهجن دسترسی داشت.
از قضا بد نیست بدانید که برخی کودکان امروزی در ایران که حتی خواندن و نوشتن بلد نیستند هم امکان دسترسی به تصاویر غیراخلاقی را داشتند. در این خصوص پدری می‌گفت به تازگی متوجه شده که فرزند 5 ساله‌اش از آنجا که سواد خواندن و نوشتن ندارد، از قابلیت صوتی گوگل برای جست‌وجوی کلمات استفاده کرده و به محتوای مورد نظر دسترسی پیدا می‌کرد و با ذوق و شوق به پدر خود نیز یاد داده بود که زحمت تایپ کلمات را نکشد و به روز باشد!
قانون چه می‌گفت؟
اما در ابتدا باید یادی کرد از قانون جرایم رایانه‌ای مصوب سال 1388 و به طور مشخص مروری بر فصل چهارم این قانون.
فصل چهارم ـ جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی
ماده14ـ هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره1ـ ارتکاب اعمال فوق درخصوص محتویات مبتذل موجب محکومیت به حداقل یکی از مجازات‌های فوق می‌شود.
محتویات و آثار مبتذل به آثاری اطلاق می‌گردد که دارای صحنه و صور قبیحه باشد.
تبصره2ـ هرگاه محتویات مستهجن به کمتر از 10 نفر ارسال شود، مرتکب به یک میلیون (1.000.000) ریال تا پنج میلیون (5.000.000) ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
تبصره3ـ چنانچه مرتکب اعمال مذکور در این ماده را حرفة خود قرار داده باشد یا به طور سازمان یافته مرتکب شود چنانچه مفسد فی الارض شناخته نشود، به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.
تبصره4ـ محتویات مستهجن به تصویر، صوت یا متن واقعی یا غیر واقعی یا متنی اطلاق می‌شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است.
ماده15ـ هرکس از طریق سامانه‌های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده مرتکب اعمال زیر شود، به ترتیب زیر مجازات خواهد شد:
الف) چنانچه به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن، آنها را تحریک، ترغیب، تهدید یا تطمیع کند یا فریب دهد یا شیوه دستیابی به آنها را تسهیل نموده یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا بیست میلیون (20.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
ارتکاب این اعمال در خصوص محتویات مبتذل موجب جزای نقدی از دو میلیون (2.000.000) ریال تا پنج میلیون (5.000.000) ریال است.
ب) چنانچه افراد را به ارتکاب جرائم منافی عفت یا استعمال مواد مخدر یا روان گردان یا خودکشی یا انحرافات جنسی یا اعمال خشونت آمیز تحریک یا ترغیب یا تهدید یا دعوت کرده یا فریب دهد یا شیوه ارتکاب یا استعمال آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا بیست میلیون (20.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود.
تبصره ـ مفاد این ماده و ماده (14) شامل آن دسته از محتویاتی نخواهد شد که برای مقاصد علمی یا هر مصلحت عقلایی دیگر تهیه یا تولید یا نگهداری یا ارائه یا توزیع یا انتشار یا معامله می‌شود.
رویه‌های جهانی چگونه است؟
اما برای آنکه بدانیم از حدود 26 سال قبل در دنیا و به ویژه کشورهای غربی که معروف به دسترسی آزاد به اطلاعات هستند، روال مواجهه با اقدامی که سرانجام و به تازگی در ایران رخ داده، چگونه است باید به دو رویکرد و مدل اشاره کرد.
– شیوه آمریکا
کشور آمریکا در سال 1996 دسترسی کلی به محتوای مستهجن را به طور کلی ممنوع کرد. کمی بعد قانون با تفسیر دیوان عالی ایالات متحده، به این شکل اجرایی شد که دسترسی آزاد، اما اعمال محدودیت به خانواده‌ها و مدارس واگذار شد. کشوری نظیر هلند نیز از این مدل و قاعده پیروی می‌کند.
– شیوه انگلیس
کشور انگلیس اما در سال 2013 مدلی را به اتحادیه اروپا معرفی کرد که بر اساس آن دسترسی به محتوای مستهجن به طول کلی و در لایه اپراتوری ممنوع شد. در این رویه تنها در صورت احراز هویت بزرگسالان دسترسی به این قبیل محتوای موسوم به بزرگسالان برای افراد بالای 18 سال ممکن شد. کشور استرالیا نیز بر اساس این مدل و قاعده عمل می‌کند.
در نمونه کشورهای اسلامی نیز کشور مالزی به شکل پیشفرض دسترسی به محتوای مستهجن را به طور کلی مسدود کرده است.
لذا همانطور که پیداست طرح احتمالی برخی ابهامات و انتقادات در خصوص شیوه اجرای این اقدام در ایران، مردود بوده و رویه‌های جهانی گویای موضوع است.
تدبیر برای موارد خاص
در این میان اما ابهام و انتقاد دیگری که شاید از سوی برخی مطرح شود، محدودیت دسترسی اقشاری نظیر دانشجویان، پزشکان و رشته‌های مرتبط با مسایلی از این دست است.
در این خصوص اگرچه باید گفت که همچنان دسترسی به این تصاویر از طریق فیلترشکن‌ها کماکان امکان‌پذیر است، لیکن می‌توان برای آن دسته از افراد و مراکز علمی و پژوهشی که امکان نصب و استفاده از فیلترشکن‌ها را ندارند، تدابیر و امکاناتی فراهم کرد تا با دریافت مجوزهای لازم، محدودیتی در این زمینه نداشته باشند.
چرا قبل‌تر انجام نشد
بر اساس اطلاعات موجود، اما امکان استفاده از قابلیت جست‌وجوی امن (Safe Search) در گوگل، ظاهرا از سال‌ها قبل امکان‌پذیر بوده است و این، اقدام اخیر نیست که سوال‌برانگیز است بلکه عدم اجرای آن در گذشته است که عجیب و محل ابهام است.
این که چرا نهادهای مجری و متولی تا کنون اقدامی در این خصوص به عمل نیاورده بودند و باعث بروز خسارات و ناهنجاری‌هایی شده بودند، برای ما روشن نیست. لیکن محتمل‌ترین گزینه در خصوص این تعلل، احتمالا دلایل سیاسی! می‌تواند باشد.
چند کلامی با ماهیگیران سیاسی
اما بی‌شک این اقدام جدید، با بهره‌برداری و ماهیگیری برخی از فعالان سیاسی مواجه خواهد شد. در این خصوص احتمالا با مسایلی نظیر اینکه «اجرای اینترنت ملی آغاز شد»، «محدودیت‌ها شروع شد»، «یا وعده دیگری در دولت جدید محقق شد» و دیگر عبارات مشابه در رسانه‌ها، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مواجه خواهیم شد.
هرچند که مطالبی از این دست اهمیتی برای برخی سیاسیون ندارند، لیکن بد نیست در این خصوص به میان مردم و والدین رفته و نظر آنهایی که عمدتا حضور و تریبون و اثری در فضای مجازی ندارند را هم دریافت که از این اقدام یعنی دور نگه داشتن کودکان و نوجوانانشان به تصاویر مستهجن ناراضی هستند یا راضی.
(یک شوخی تلخ: البته شاید بد نباشد برای آن دسته از افراد معترض امکانی فراهم شود که پس از دریافت مجوز روی کامپیوتر و موبایل خود، آن را در اختیار فرزندان و کودکانشان بگذارند. اگرچه ایشان می‌توانند برای فرزندان خود فیلترشکن نیز نصب کنند!)
فیلترشکن‌ها همچنان فعال
و در نهایت اینکه در حال حاضر و بر اساس آمار بخش بالایی از ایرانیان که شامل نوجوانان نیز می‌شود، همچنان به انواع فیلترشکن‌ها دسترسی داشته و از آن طریق امکان مشاهده تصاویر و ویدئوهای غیراخلاقی و مستهجن را دارند. پدیده‌ای که در بسیاری از کشورهای حتی غربی نیز به وفور و راحتی یافت نشده و در کشوری نظیر چین حتی اثری از موتور جست‌وجوی گوگل هم نمی‌توان یافت چه رسد به فیلترشکن‌ها و دسترسی نامحدود به غیراخلاقیات.(منبع:عصر ارتباط)