سهمیه بندی بنزین؛ کلاف سردرگم در اقتصاد ایران
موضوع بنزین و سهمیه بندی آن و احیای دوباره کارت های سوخت به یکی از موضوعات داغ این روزهای افکار عمومی تبدیل شده است. مقوله مهمی که در حوزه اقتصادی اهمیت و تاثیری فراوانی دارد و به همین علت مسوولان مربوطه بایستی با نگاهی کارشناسانه و هدفمند در جهت مدیریت حوزه سوخت حرکت کنند تا جامعه به التهاب و سردرگمی دچار نشود.
به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، نقش اثرگذار و غیرقابل انکار بنزین در زندگی و معیشت مردم سبب شده است تا قیمت و میزان مصرف آن در کشور یکی از مهم ترین و اساسی ترین موضوعات اقتصادی خانوارها و دولت ها محسوب شود. افزایش نرخ دلار، تفاوت فاحش نرخ سوخت در ایران نسبت به کشورهای همسایه، افزایش قاچاق و مصرف بنزین از جمله مواردی به شمار می رود که دولت و مجلس را برای سهمیه بندی بنزین ترغیب کرده اما موانع و مشکلات موجود در عرصه اقتصادی امکان اجرای این مقوله را با بن بست روبرو کرده است.
**تاریخچه سهمیه بندی سوخت در ایران
نخستین بار موضوع هدفمند شدن سوخت و ارایه کارت سوخت در 1386 خورشیدی مطرح شد و به مدت هشت سال در کشور به اجرا در آمد اما پس از تک نرخی شدن بنزین استفاده از کارت سوخت در عمل متوقف شد و مردم تنها از کارت سوخت های جایگاه استفاده کردند.
در این میان اواخر پاییز امسال بود که شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در اطلاعیه ای اعلام کرد به زودی استفاده از کارت سوخت خودرو در هنگام سوخت گیری الزامی خواهد بود و افرادی که فاقد کارت سوخت هستند، باید نسبت به تهیه آن اقدام کنند.
** دلیل بازگشت کارت سوخت به جایگاه های بنزین
پس از افزایش ناگهانی قیمت ارز و ثابت ماندن قیمت سوخت، پدیده ای با عنوان قاچاق بنزین بیش از پیش خود را نشان داد. قاچاقچیان با خرید بنزین ارزان در داخل کشور و سوءاستفاده از تفاوت قیمت در آن سوی مرزها به ویژه پاکستان، حجم زیادی از این منابع ملی را هدف سودجویی خود قرار دادند. به گونه ای که دولت در جدیدترین آمار خود، قاچاق روزانه بنزین و گازوئیل را 20 تا 40 میلیون لیتر اعلام کرده که نسبت به ادعاهای پیشین یکی از نمایندگان کمیسیون انرژی مجلس، افزایشی 2 برابری داشته است.
مقایسه قیمت بنزین در ایران با دیگر کشورهای جهان، ما را از لحاظ قیمت پس از ونزوئلا در رتبه دوم ارزان‌ترین بنزین جهان قرار می‌دهد. در نتیجه این تفاوت قیمت، سودی حدود 2 هزار و 400 درصدی را برای قاچاقچیان به همراه دارد.
**طرح جدید سهمیه بندی بنزین
متن کامل طرح سهمیه‌بندی بنزین که در 30 دی 1394 خورشیدی به مجلس تحویل داده شد، به شرح زیر است: یکی از اهداف اجرای قانون هدفمندی یارانه، تحقق عدالت در توزیع یارانه بین مردم بوده و هست اما اختصاص یارانه به بنزین و تعیین سهمیه‌بندی آن به شکل فعلی گر چه از یک سو با توجه به افزایش مصرف آن و قاچاق سوخت (به دلیل تفاوت قیمت داخل کشور ما با کشورهای مجاور) یک ضرورت غیر قابل اغماض است و اما نحوه اجرای فعلی آن هر چند در مدیریت مصرف و کاهش قاچاق مؤثر بود اما در توزیع عادلانه آن موفق نبود؛ چرا که اختصاص سهمیه بنزین یارانه‌ای به وسایل نقلیه اقشار ضعیف که بیشتر فاقد خودرو هستند را از دریافت یارانه در عین استحقاق بیشتر محروم می‌کند و خانواده‌های ثروتمند با داشتن خودروهای شخصی متعدد در عین حال که شرایط دریافت یارانه را ندارند، بیشترین یارانه را دریافت می‌کنند. جهت رفع این نقیصه در اجرای طرح هدفمندی و تخصیص سهمیه به افراد (نه خودروها) و صرف نظر از این که مالک ماشین باشند یا نه و امکان فروش سهمیه خود در واقع عدالت نیز تحقق می‌یابد و بنابراین طرح مذکور جهت نیل به اهداف اجرای عدالت طرح موصوف ارائه می‌شود.»
در این خصوص برخی از نمایندگان مجلس طرحی را مبنی بر اینکه به هر ایرانی در هر روز یک لیتر بنزین داده شود، ارایه کرده‌اند. بر این پایه قرار است سامانه‌ای ویژه این کار راه‌اندازی و تعبیه شود که بنزین در آن به خرید و فروش برسد. در مورد جایگاه‌های سی ان جی هم مصوبه‌ای مطرح شده است مبنی بر اینکه سوخت‌گیری خودروهای سرویس عمومی، تاکسی و وانت بار‌ها باید در اولویت باشند.
اگر چه هنوز در خصوص جزبیات این طرح اطلاعاتی منتشر نشده است اما به نظر می‌رسد اگر این طرح تصویب شود، سهمیه بنزین یارانه‌ای به صورت «ماهانه 30 لیتر بنزین 1000 تومانی به ازای هر فرد» در نظر گرفته خواهد شد و این سهمیه با کد ملی به سرپرست خانوار تخصیص می‌یابد. نرخ مصارف مازاد بر سهمیه نیز(نرخ آزاد) در بازاری که میان مردم برای خرید و فروش سهمیه شکل می‌گیرد، تعیین می شود.
در این طرح افرادی هم که مصرف بنزین ندارند یا کم مصرف هستند، می توانند با فروش سهمیه خود در بازاری متشکل از ساز وکارهای نرم افزاری از مابه‌التفاوت نرخ آزاد و یارانه‌ای بنزین به صورت مستقیم منتفع شوند.
**وضعیت مصرف سوخت در ایران
در شرایط فعلی مصرف بنزین در ایران حدود 91 میلیون لیتر در روز است و اگر سخنان عباس آخوندی وزیر وقت راه و شهرسازی را مبنا قرار دهیم که 24 فروردین سال جاری در جلسه شورای حمل‌ونقل و مسکن استان همدان گفت، در کشور حدود 19 میلیون خودرو و 12 میلیون موتورسیکلت داریم، این یعنی هر خودرو در کشور ما روزانه بیش از چهار لیتر بنزین مصرف می‌کند، این عدد در ماه بیش از 120 لیتر خواهد بود.
پس می‌توان نتیجه گرفت این میزان سهمیه بنزین (روزانه یک لیتر به ازای هر کد ملی) برای خانوار‌هایی که یک خودرو دارند کافی خواهد بود اما در خانوار‌هایی که بیش از یک خودرو دارند، این میزان سهمیه کفاف نمی‌دهد و این افراد مجبور خواهند بود، سهمیه مازاد را از بازار آزاد تهیه کنند که این مهم با توجه به شرایط اقتصادی فعلی هزینه مضاعفی را بر افراد تحمیل خواهد کرد.
** طرح سهمیه بندی جدید و منافع دولت و مردم
اکنون وضعیت این چنین است که دولت سوخت مورد نیاز مصرف روزانه مردم را با یارانه دولتی، یعنی با پرداخت از ذخایر بیت المال که باید صرف آبادانی کشور شود، در ایران تولید و توزیع می‌کند. بخش قابل توجهی از این سوخت که یارانه پنهان دولتی به جای استفاده داخل کشور به خارج از مرزهای ایران قاچاق و در عمل یارانه‌ای که از بیت المال برای سوخت برداشت می شودتا قیمت عرضه سوخت پایین بماند، در خارج از کشور مصرف می‌شود و سودی که باید به جیب مردم ایران واریز شود، از جیب دلالان و قاچاقچیان سر درمی‌آورد.
اگر تولید فعلی بنزین را 105 میلیون لیتر در روز در نظر بگیریم، دولت روزانه 25 میلیون لیتر بنزین با نرخ آزاد در بازار داخل خواهد فروخت و بخشی از این مازاد تولید را صادر خواهد کرد.
در نتیجه با فرض اختلاف قیمت 2 هزار تومانی نرخ فروش آزاد نسبت به نرخ سهمیه، دولت روزانه 50 میلیارد تومان و سالیانه حدود 18 هزار میلیارد تومان افزایش درآمد نسبت به وضعیت فعلی خواهد داشت. این درآمد به‌طور کامل می‌تواند برای ارتقای زیرساخت‌ها، تقویت حمل‌ونقل عمومی، حمایت از سوخت‌های جایگزین و بهسازی راه‌های روستایی مورد استفاده قرار گیرد.
**طرح سهمیه بندی جدید بنزین و نظر کارشناسان و نمایندگان مجلس
نمایندگان مجلس نظرات ضد و نقیض و متفاوتی درباره طرح جدید سهمیه بندی بنزین دارند. برخی این طرح را در حد یک گمانه زنی می دانند و عملی شدن آن را به ضرر مردم دانستند. در حالی که گروهی دیگر به حمایت از طرح جدید پرداختند و عواملی چون مبارزه با قاچاق و جلوگیری از زیاده روی در مصرف بنزین را از مزایای این طرح برشمردند.
در ادامه به مقایسه دو اظهار نظر مهم و متفاوت از اعضای کمیسیون انرژی و اقتصاد مجلس پرداخته ایم که بیش از هرچیز نشان دهنده عدم وفاق جمعی برای تصویب طرح جدید سهمیه بندی است.
«کوروش کرم پور حقیقی» عضو هیات رییسه کمیسیون انرژی مجلس از مخالفان این طرح می گوید: طرحی که مطرح شده است و بر پایه آن به هر ایرانی روزی یک لیتر بنزین اختصاص می یابد، هنوز در کمیسیون انرژی طرح نشده و کار کارشناسی در کمیسیون انرژی بر آن انجام نشده است اما بنده با دیدن کلیات این طرح با این طرح مخالف هستم. برای مخالفت خود نیز دلایلی دارم اما هنوز جزئیات این طرح را ندیدم. اینگونه سهمیه بندی زیبنده ملت ایران نیست، از طرف دیگر در هیچ کجای دنیا اینگونه سهمیه بندی انجام نمی‌شود. بنزین خوراک خودرو است و ما طبق قانون هدفمندی یارانه‌ها باید وظیفه خود را به موقع و کامل انجام دهیم. هر تصمیمی که در زمینه حامل های انرژی به خصوص در زمینه بنزین اتخاذ شود، تاثیر خود را به صورت آنی در جامعه نشان می دهد، به همین علت باید کار کارشناسی دقیقی انجام شود.
«محمدرضا پورابراهیمی» رییس کمیسیون اقتصادی مجلس از موافقان این طرح گفت: نزدیک به یک دوم از مصرف بنزین نامتعارف است. بدان معنا که یا بنزین بیش از حد مصرف می‌شود یا اینکه قاچاق صورت می‌گیرد. آن هم در شرایطی که قیمت سوخت در کشور ما نسبت به کشورهای همسایه عدد بسیار پایینی است. این یعنی اتلاف انرژی صورت می‌گیرد. در این باره سناریو آن است که سرانه مصرف برای هر خودرو و هر فرد در نظر گرفته شود که هر مدل از آن یکسری ویژگی و نکات مثبت و منفی دارد. با توجه به این مقرر شد حداکثر ظرف یک ماه آینده دولت و مجلس درباره موضوع سوخت تصمیم‌گیری کند.
** سخن آخر
اقتصاد ایران به شدت از بنزین و نرخ این ماده مهم تاثیر می پذیرد. به گونه ای که افزایش یا کاهش نرخ بنزین می تواند این عرصه را دستخوش دگرگونی و تحولات عمیق سازد و بر روال طبیعی زندگی افراد جامعه موثر واقع شود. با وجود اینکه نرخ بنزین در ایران در مقایسه با دیگر کشورها، رقم بسیار پایینی به شمار می رود و این مهم سبب واکنش های متفاوتی در سطح مدیران اجرایی و افکار عمومی شده است اما باید با نگاهی همه جانبه به این موضوع نگریست و تمامی ابعاد آن را در نظر گرفت و نباید تنها به مقایسه در یک زمینه پرداخت زیرا در این میان نمی توان از درآمدهای جوامع دیگر غافل شد و تنها به بهانه قاچاق و قیمت ارزان سوخت در ایران در صدد افزایش نرخ آن بر آمد و بدون درنظر گرفتن درآمدها و هزینه های مردم و نوسانات اقتصادی شوک تازه ای به جامعه وارد ساخت. باید با دیدگاهی کارشناسانه و همه جانبه به حوزه سوخت و قیمت آن اندیشید و بهترین طرح را اجرایی کرد.