شبکه اجتماعی با مغز ما چه می‌کند؟
میثم لطفی - نیمی از مردم جهان به‌صورت مستمر در اینترنت حضور دارند و پایان سال 2014 میلادی گفته شد که دوسوم جهانیان عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. حضور در شبکه اجتماعی و سر زدن به صفحات مختلف آن مانند خوردن غذا برای مردم عادی شده است. اما تا کنون فکر کرده‌اید که این پلتفرم‌های عمومی تا چه اندازه می‌توانند روی ما تاثیر بگذارند؟
انسان‌های امروزی را در حالی مشاهده می‌کنیم که هنگام قدم زدن، حضور در کنار اعضای خانواده، قرارهای ملاقات و حتی جلسات کاری تمام حواس خود را معطوف به گوشی هوشمند کرده‌اند و حین آنکه با شما صحبت می‌کنند، با دوستان خود در فیس‌بوک و توییتر ارتباط دارند. این مساله به یک روند عادی تبدیل شده است و تقریبا عموم شهرنشینان با چنین اتفاقی برخورد کرده‌اند. اما محققان در بررسی جدید خود به این نتیجه رسیده‌اند که این رفتارهای ساده و روزمره میتواند تاثیرات قابل ملاحظه‌ای روی مغز انسان برجا بگذارد.
برای نخستین بار مرکز TollFreeForwarding مطالعه در این زمینه را انجام داد تا دریابد که شبکه‌های اجتماعی چگونه می‌توانند بدن انسان را درگیر کنند و روی آن اثر بگذارند. در این بررسی مشخص شد بسیاری از ما نمی‌توانیم بدون چک کردن تلفن همراه بیش از پنج دقیقه دوام بیاوریم و بعضی از ما به‌گونه‌ای به شبکه‌های اجتماعی معتاد شده‌ایم که تمام شبانه‌روزمان با آن می‌گذرد.
محققان دریافته‌اند که بر اساس نشانه‌های مربوط به اعتیاد در شبکه‌های اجتماعی، 10دقیقه توییت‌کردن میتواند سطح اوکسیتوسین موجود در خون انسان را تا 13درصد افزایش دهد و همین امر باعث می‌شود تا به مرور زمان به این فضا معتاد شویم و با هر بار حضور در توییتر حس خوبی به‌دست آوریم. همچنین مشخص شده است زمانی که بیش از پنج ساعت در اینترنت گشت‌وگذار می‌کنیم، نحوه محاسبه و پردازش اطلاعات در مغز انسان تغییر می‌کند و این مساله نشان می‌دهد که دنیای مجازی تا چه اندازه میتواند روی انسان‌ها تاثیرگذار باشد.
محققان در بخش دیگری از این بررسی به این نتیجه رسیدند زمانی که صفحه شخصی در شبکه اجتماعی را ملاحظه می‌کنیم، میزان ترشح آدرنالین و برخی هورمون‌ها افزایش می‌یابد و همین مساله زمینه اعتیاد به این فضای اینترنتی عمومی را باعث می‌شود. میزان اثرگذاری شبکه اجتماعی روی سیستم هورمونی بدن بسیار گسترده‌تر از تاثیرات حضور در اینترنت است. در سال 2000 میلادی گفته شده بود که 12 ثانیه حضور در اینترنت میتواند باعث ترشح آدرنالین در بدن شود و این در حالی است که بررسی‌های سال 2014 میلادی نشان داد هشت ثانیه حضور در شبکه اجتماعی میتواند اثر مشابه را برجا بگذارد.
به هر حال، باید این مساله را پذیرفت که شبکه اجتماعی کاربردی‌ترین ابزار ارتباطی در جهان محسوب می‌شود و محبوبیت فراوانی نزد کاربران دارد. مردم این روزها ترجیح می‌دهند بخشی از زندگی خود را روی شبکه‌های اجتماعی به‌اشتراک بگذارند و با همین ابزار کاربردی متوجه شوند که در نقاط مختلف جهان چه اتفاقاتی رخ می‌دهد. اما در کنار این مزایا، این نکته را هم باید مد نظر قرار داد که قبیل فضاها تاثیرات گسترده‌ای روی مغز انسان می‌گذارند که مهم به‌نظر می‌رسد. بررسی‌های مرکز TollFreeForwarding پنج تاثیر اصلی را که شبکه‌های اجتماعی بر مغز انسان می‌گذارند به قرار زیر بیان کرده است.
×× اعتیاد شدیدتر از مواد مخدر
تاکنون تاثیرات مختلف شبکه‌های اجتماعی بر دنیای فیزیکی بررسی شده است. اغلب کاربران این اخبار را شنیده‌اند که شبکه‌های اجتماعی باعث کاهش ارتباطات حضوری می‌شوند و انسان را در دنیای واقعی منزوی می‌کنند. اما این نخستین باری است که به‌صورت علمی نشان داده می‌شود که شبکه‌های اجتماعی مغز انسان را هم تحت تاثیر قرار می‌دهند. در مطالعه جدید مشخص شد 5 تا 10 درصد اعضای شبکه‌های اجتماعی از نظر فیزیکی قادر به کنترل و مدیریت زمان حضور در دنیای اینترنتی نیستند و به‌عبارت دیگر، یک‌دهم کسانی که در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند، نمی‌توانند این مساله را کنترل کنند که چقدر از زمان خود را باید به این پلتفرم‌ها اختصاص دهند و چگونه باید به حضور آنلاین خود پایان دهند.
دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که اعتیاد به اینترنت از اعتیاد به مواد مخدر شدیدتر و گسترده‌تر صورت می‌گیرد و تاثیراتی که دنیای مجازی بر مغز انسان می‌گذارد، باعث می‌شود تا قابلیت تصمیم‌گیری و مدیریت زمان از بین برود. در این فرایند مغز انسان مانند شرایطی که فرد مواد مخدر مصرف کرده است عکس‌العمل نشان می‌دهد و در راستای آن مرکز کنترل و پردازش اطلاعات مربوط به عواطف، توجه و تصمیم‌گیری در مغز دچار اختلال می‌شود. این اختلالات به‌صورت جدی و شدید صورت می‌گیرند و از آنجایی که آثار آنها بیشتر از زمان استفاده از مواد مخدر است، دانشمندان شبکه مجازی را اعتیادآورتر از مخدرها می‌دانند.
×× ناتوانی در جلوگیری از حواس‌پرتی
زمانی که شبکه‌های اجتماعی نخستین گام‌ها را برای حضور میان مردم برمی‌داشتند، این باور ایجاد شده بود که اعضای این قبیل پلتفرم‌ها به‌صورت ناخودآگاه مهارت انجام همزمان چند کار را کسب می‌کنند و مغز آنها قابلیت تفکیک کارهای مختلف را به‌خوبی یاد می‌گیرد. بررسی‌های جدید نشان داد که این باور کاملا غلط است و مغز افرادی که مدام در این قبیل فضاها حضور دارند به‌گونه دیگر عمل می‌کند.
در بررسی جدید مرکز TollFreeForwarding مشخص شد کسانی که به‌صورت دایم در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند نسبت به کاربران معمولی اینترنت کمتر از مهارت یادشده بهره می‌برند و به‌عبارت دیگر، افرادی که معتاد به شبکه‌های اجتماعی نیستند مهارت بیشتری برای انجام چند کار به‌صورت همزمان دارند. مغز معتادان به شبکه‌های اجتماعی قادر نیست روی اختلالات صورت‌گرفته و حواس‌پرتی‌های ناشی از اطلاعات مختلفی که دریافت می‌کند، فیلتر بگذارد و همین مساله باعث می‌شود این افراد نتوانند چند کار را به‌صورت همزمان انجام دهند. این بررسی همچنین مشخص کرده است افرادی که حضور کمرنگ‌تری در اینترنت دارند، اطلاعات را با دقت و کیفیت بالاتر در حافظه خود ذخیره می‌کنند.
×× تغییر سیستم عصبی بدن
برخی کارشناسان بر این باورند که خطرناک‌ترین و بدترین تاثیری که شبکه اجتماعی میتواند روی مغز انسان برجا بگذارد همین مساله است. در مطالعه مرکز TollFreeForwarding مشخص شد افرادی که به‌صورت دایم در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و آنها را می‌توان در جمع معتادان به شبکه‌های اجتماعی قرار داد، در مقابل محرک‌های ساده به‌عنوان یک پدیده فیزیکی عکس‌العمل نشان می‌دهند. بر اساس یافته‌های جدید مشخص شده است که سیستم عصبی معتادان به شبکه‌های اجتماعی برای درک اتفاقات پیرامون تغییر می‌کند و داده‌هایی که از هر اتفاق به مغز این افراد می‌رسد، با واقعیت تفاوت دارد.
به‌عنوان مثال، زمانی که بخشی از بدن این افراد دچار خارش می‌شود، اطلاعات مربوط به آن به‌گونه‌ای در مغز پردازش می‌یابد که عکس‌العمل نهایی یک پدیده فیزیکی جدی‌تر را نشان می‌دهد و فرد نسبت به آن اتفاق حس بدتری دریافت می‌کند.
×× گرفتن پاسخ مثبت بعد از حضور مجازی
این بررسی نشان داده است که حضور در شبکه اجتماعی میتواند میزان ترشح دوپامین را در بدن افزایش دهد. زمانی که فرد از طرف دوستان و اطرافیان خود لایک می‌گیرد یا آنکه کاربران برای مطالب منتشر شده از او کامنت می‌گذارند، سطح دوپامین در بدن افزایش می‌یابد. زمانی که دو فرد در دنیای واقعی مقابل یکدیگر حضور دارند و با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند، اگر از طرف فرد مقابل مورد تایید قرار بگیرند احساس رضایت شخصی آنها 30 تا 40 درصد افزایش می‌یابد و این اتفاق در جریان ترشح دوپامین در بدن صورت می‌گیرد.
اما زمانی که فرد در دنیای مجازی حاضر می‌شود، پس از آنکه عکس وی مورد تایید بقیه قرار می‌گیرد یا کامنت‌هایی در جهت تایید او ارایه می‌شود این احساس رضایتمندی تا 80 درصد بیشتر می‌شود و فرد برای حضور در دنیای مجازی احساس بهتری دریافت می‌کند. هرچه میزان ترشح دوپامین افزایش یابد، بدن فرد پاداش بیشتری به او می‌دهد و احساس خودشیفتگی به یک هنجار تبدیل می‌شود. این مساله باعث می‌شود تا فرد از حضور طولانی در شبکه اجتماعی احساس رضایت کند و این رفتار را به‌صورت روزانه ادامه دهد.
×× تاثیرات مثبت در میزان علاقه‌مندی به افراد
محققان به این نتیجه رسیده‌اند که میزان علاقه‌مندی افراد به یکدیگر در دنیای مجازی بیشتر از دنیای حقیقی است. به‌عبارت دیگر، افراد حاضر در شبکه‌های اجتماعی بیش از کسانی که در دنیای حقیقی طرف مقابل را دوست دارند، به او عشق می‌ورزند. با توجه به اینکه در شبکه‌های اجتماعی حضور افراد در کنار یکدیگر به‌صورت واقعی دنبال نمی‌شود، عکس‌العمل مغز در میزان علاقه‌مندی بین آنها شدیدتر جلوه می‌کند که به عقیده کارشناسان این نوع علاقه شدید مجازی کاذب است.
البته دانشمندان به‌جز پنج مورد یادشده مستندات دیگری در اختیار دارند که بر اساس آن با یقین کامل در مورد آثار منفی شبکه‌های اجتماعی روی مغز انسان صحبت می‌کنند. به عقیده آنها، مغز به‌صورت پیش‌فرض دریافت اطلاعات را پیش‌بینی می‌کند و زمانی که اطلاعات مطابق پیش‌بینی قبلی به آن می‌رسد، بخشی موسوم به «هسته آکومبنس» فعال می‌شود. این همان بخشی است که هنگام خوردن غذای مورد علاقه، دریافت پول، دیدن عزیزان و ... باعث خوشحالی انسان می‌شود. بررسی‌های جدید نشان داده است که حضور مستمر در شبکه اجتماعی این بخش را به فعالیت وا می‌دارد و در نتیجه آن، آدرنالین بیشتری وارد خون می‌شود تا ما حس خوشایندتری از حضور در شبکه‌های اجتماعی داشته باشیم. بررسی‌ها حتی این مساله را ثابت کرده است که احساس خوشایند حضور در شبکه‌های اجتماعی برای افراد 18 تا 85 ساله بیشتر از حس سیگار کشیدن، نوشیدن مشروبات الکی، پول خرج کردن و خوابیدن بوده است.
کارشناسان در این بررسی دریافتند که یک کاربر معمولی به‌طور میانگین 81 ساعت از یک سال را در فیس‌بوک حضور دارد، یک کارمند 30 تا 40 بار در هر ساعت پست الکترونیکی خود را بررسی می‌کند و هر فرد در طول یک ساعت 21 بار سراغ دستگاه الکترونیکی شخصی می‌رود. اما این آمارها چندان خوشایند نیست؛ زیرا افرادی که حضور دایمی در شبکه‌های اجتماعی دارند بیش از هشت ثانیه نمی‌توانند روی یک مساله تمرکز داشته باشند و در مقابل میانگین زمانی که ماهی قرمز به یک موضوع توجه می‌کند 9 ثانیه اعلام شده است.
در مجموع کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر شبکه‌های اجتماعی بیش از اندازه مورد توجه قرار گیرند و حضور آنها در زندگی روزمره پررنگ شود، مهارت خواندن و نوشتن در انسان دچار اختلال می‌شود و به مرور زمان از توانایی مغز در یادآوری اطلاعات ذخیره‌شده در حافظه کاسته می‌شود.(منبع:عصرارتباط)
- ۹۳/۱۰/۲۹