شبکه های تلفن همراه در کشورهای خاور میانه
محمدرضا خدرلو - کشورهای منطقه خاورمیانه با دراختیار داشتن منابع عظیم نفت و گاز و ذخایر مالی فراوان همچنان مسیر رشد و توسعه صنعتی را طی می‌کنند . به بیان دیگر می‌توان چنین اظهار داشت که این گروه از کشورهای در حال توسعه به زیر ساخت‌های اقتصادی توجه خاصی دارند و میکوشند تا با ارتقای شاخص‌های توسعه یافتگی از وضعیت فعلی فاصله بگیرند.
از جمله ویژگی‌های این منطقه وجود تفاوت‌های بسیار در سطح درآمد مردم؛ سطح ثروت و توسعه نسبی هر یک از کشورهاست. به عنوان شاهد باید اشاره کرد که طبق تقسیم‌بندی بانک جهانی کشورهایی مانند: بحرین ، کویت، امارات و قطر جزو کشورهای با درآمد بالا به حساب می‌آیند و کشورهای لبنان، عمان و عربستان سعودی نیز کشورهای با درآمد متوسط به بالا محسوب می‌شوند. در این بین ایران، اردن، سوریه، ترکیه دارای سطح درآمد متوسط به پایین هستند و تنها کشور یمن است که در جرگه کشورهای با درآمد پایین طبقه‌بندی می‌شود. لازم به یادآوری است که عراق به دلیل شرایط خاص خود در این طبقه‌بندی قرار داده نشده است.
به هر تقدیر یکی از عرصه‌های مورد توجه و نیاز این گروه از کشورها بخش ابزار‌های ارتباطی است که طی سالیان اخیر مورد توجه ویژه قرار گرفته است. به عنوان نمونه کشورهای حاشیه خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران در دهه گذشته سعی کرده‌اند تا با افزایش قابلیت‌های موجود در زمینه استفاده گسترده از تلفن همراه و شبکه اینترنت گام بردارند. در همین زمینه تلاش‌هایی برای کاهش تصدی‌گری دولت و افزایش رقابت در بخش مخابرات صورت گرفته است. البته شاید یکی از مهمترین دلایل پیروی از چنین سیاستی، فراهمسازی زمینه‌های لازم برای پیوستن به سازمان جهانی تجارت باشد که در جای خود می‌تواند مورد بحث قرار گیرد.
البته کشور کوچک قطر یکی از کشورهای منطقه است که از این قاعده مستثنی شده و کمترین رشد و رقابت در نظام ارتباطات آن مشاهده می‌شود. این کشور به رغم در اختیار داشتن بیشترین سهم سرانه از تولید ناخالص داخلی در بین کشورهای کوچک حاشیه خلیج فارس؛ از لحاظ ضریب نفوذ تلفن همراه در ردیف آخر کشورهای منطقه قرار دارد. همچنین از نظر استفاده و نسبت کاربران اینترنت نیز جایگاه چندان مطلوبی ندارد. همچنین از لحاظ نفوذ لوازم و ابزار‌های ارتباطی در منازل باید گفت که کشورهای بحرین و امارات در‌صدر جدول قرار دارند و کشور پهناور و بزرگی مانند عربستان سعودی از این نظر عملکرد ضعیفی داشته است. یعنی حدود 60 درصد از مردم این کشور در گروه سنی زیر 20 سال قرار دارند که به این ترتیب تاثیر بسیار بدی بر ضریب نفوذ تلفن ثابت و تلفن همراه در بین مردم دارد. از نظر ضریب نفوذ و کاربرد تلفن همراه و حتی تلفن ثابت نیز باید گفت که دو کشور سوریه و ایران در مقایسه با سایر کشورهای خاورمیانه کمترین بهره را از این وسیله ارتباطی برده‌اند لیکن در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای توسعه شبکه تلفن همراه در این دو کشور صورت گرفته است.
باید امید داشت که در آینده‌ای نه چندان دور تغییرات محسوسی در زمینه بازار‌های مصرف خدمات و شبکه‌های تلفن همراه منطقه روی دهد زیرا سطح رقابت رو به افزایش است و بیشتر شرکت‌های فعال در این بخش به صورت خصوصی فعالیت می‌کنند. کشور امارات به عنوان نمونه اخیر این نوع از فرایند تغییر و تحول در ماه آوریل سال 2004 اعلام داشت که به انحصار شرکت مخابراتی " الااتصالات " که تا آن زمان تنها اپراتور تلفن همراه محسوب می‌شد پایان داده است. باید اشاره کرد که این شرکت اماراتی از سال 2003 به این سوی به عنوان نخستین شرکت ارایه کننده "نسل سوم خدمات تلفن همراه" در سراسر خاورمیانه مطرح بوده است. همچنین کشورهای عمان و عربستان سعودی نیز بزودی اپراتور دوم تلفن همراه را معرفی خواهند کرد. به این ترتیب ضمن افزایش امکان رقابت در این عرصه؛ بر شمار کاربران این وسیله ارتباطی افزوده خواهد شد. جمهوری اسلامی ایران نیز در ماه فوریه سال جاری اعلام کرد که به زودی اپراتور دوم تلفن همراه در کشور خدمات خود را ارایه خواهد داشت.
کشور جنگ زده و تحت اشغال عراق نیز برای رفع نیازهای مخابراتی شهروندان خود در اواخر سال 2003 اقدام به صدور3 مجوز برای دایرکردن شبکه تلفن همراه کرد. بحرین نیز یک سال و نیم پیش با معرفی اپراتور دوم گام بلندی در توسعه شبکه تلفن همراه در آن کشور برداشت. دوکشور عربی یمن و اردن نیز با ایجاد اپراتور سوم تلفن همراه گوی سبقت را از دیگر کشورهای منطقه ربوده و به توسعه بیشتر شبکه تلفن همراه می‌اندیشند.
لازم به یادآوری است که دولت لبنان با پافشاری بر مالکیت دولت بر شبکه تلفن همراه یک استثنا به حساب می‌آید و مردم نیز هزینه‌های سنگین مکالمه با این وسیله ارتباطی؛ ناشی از انحصاردولتی را می‌پردازند. در این کشور نرخ مکالمه با تلفن همراه در مقایسه با سایر کشورهای منطقه بسیار گران است. به همین دلیل نارضایتی مردم را برانگیخته است.
از طرف دیگر استفاده از تلفن‌های ماهواره‌ای نیز بنا‌به دلایل زیادی در منطقه خاورمیانه رواج یافته است. کارکنان شرکت‌های نفتی، سربازان خارجی مستقر در منطقه، بازرگانان و مردم عادی عراق مهمترین مشترکان تلفن‌های ماهواره‌ای در منطقه خاورمیانه به حساب می‌آیند. شرکت اماراتی" ثریا " یکی از مهمترین اپراتورهای تلفن ماهواره‌ای در منطقه است که فعالیت آن به ویژه در کشور عراق پس از صدام گسترش خاصی یافته است. با توجه به تخریب و نابودی زیرساخت‌های مخابراتی عراق و حمله نیروهای آمریکایی به آن کشور؛ استفاده از این نوع تلفن ها رواج بسیار زیادی یافته است. طبق آمار موجود این شرکت تا ماه ژوئیه سال 2003 در سطح جهان 154 هزار مشترک داشته است که از این تعداد 45 هزار نفر عراقی بوده‌اند. یعنی حدود یک سوم از مشتریان این شرکت عراقی بوده‌اند که بازار بسیار خوب و پر‌رونقی به حساب می‌آید. همچنین از مجموع 600 هزار دقیقه مکالمه روزانه با تلفن‌های ماهواره‌ای ثریا ؛ بیش از 200 هزار دقیقه در روز به عراق اختصاص داشته است.
به طور خلاصه باید اذعان داشت که ضریب نفوذ تلفن همراه در هریک از کشورهای منطقه نسبت به سایر کشورها متفاوت است. این تفاوت بیش از هر دلیل دیگری به میزان ثروت، توسعه اقتصادی و بازار رقابتی این کشورها بستگی دارد. البته سیاست‌‌های دولتی از جمله دیگر دلایل مهم است. با توجه به کمی تعداد مشترکان تلفن همراه در کشورهای سوریه، ایران، یمن و عراق باید گفت که کار زیادی در این کشورها انجام نشده و زمینه برای فعالیت بسیار است. با توجه به ضعف و محدودیت زیرساخت‌های تلفن همراه در ایران باید منتظر نشست تا با ورود شرکت‌هایی مانند ترک سل به عرصه مخابراتی ایران دامنه فعالیتهای مخابراتی در این بخش گسترده‌تر گردد. در مورد سوریه نیز باید گفت که با ورود تلفن‌های همراه اعتباری به بازار سوریه می‌توان شاهد رشد نسبی این بخش بود.
ترکیه در بین کشورهای منطقه در زمینه ساختارهای تلفن همراه دارای نظام رقابتی سالمتری است. در این کشور شرکت‌هایی مانند: ترک سل و ترک تلکام با ایجاد شرایط رقابتی و ارایه خدمات متنوع به مصرف‌کنندگان توانسته‌اند توجه و اعتماد مصرف‌کنندگان را جلب کنند. به گونه‌ای که ضریب نفوذ تلفن همراه در این کشور بسیار بالا است و نقاط دور دست این کشور نیز تحت پوشش شبکه تلفن همراه قرار گرفته است. یکی از ویژگی‌های دیگر شبکه تلفن همراه در این کشور فراهمسازی زیرساخت‌های لازم برای ورود بخش خصوصی به عرصه فعالیت و رقابت بوده است.
در زمینه خصوصی‌سازی شبکه‌های مخابراتی و تلفن همراه در منطقه باید گفت که بیش از 90 درصد از شبکه‌های اصلی تلفن همراه در خاورمیانه تحت نظر دولت و یا به عبارتی به شکل دولتی اداره می‌شوند. البته مهمترین شرکت‌های موجود در بحرین و اردن در طول سال‌های گذشته تحت تصدی بخش خصوصی قرار داشته‌اند. باید اشاره کرد که شرکت‌های بحرینی و اردنی بیشترین توفیق را در جلب مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی داشته‌اند و البته طی ماه‌های اخیر شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران ترکیه‌ای نیز برای ورود به بازار تلفن همراه ایران و ایجاد شبکه مستقل اعلام آمادگی کرده‌اند.
منبع : www.payam.co.ir
- ۸۴/۰۴/۰۶