شکاف دیجیتالى در دهکده جهانى
علی محمد آقا زمانی - شکاف دیجیتالى، چالشى است که امروز دنیاى مجازى با آن رو به رو شده است و یکى از محورهاى اصلى دومین دوره برگزارى اجلاس جهانى جامعه اطلاعاتى تونس، به این امر اختصاص یافته است. شکاف دیجیتالى، فرآیند بى عدالتى حاکم بر سرزمین دیجیتالى میان جامعه اطلاعاتى زنان و مردان است. پیوستارى که در اختیار دارید، به جنبه هاى شکل گیرى و رفع این نابسامانى در دگردیسى جهانى شدن اطلاعاتى مى پردازد و در پایان، راه حل هایى براى رفع شکاف دیجیتالى در کشور ارائه مى کند.
• در باب شکاف دیجیتالى
شکاف دیجیتالى دو نوع دارد. یکى شکاف بین زن و مرد و دیگر شکافى که برد سرزمینى دارد. جامعه اى که شکاف دیجیتالى از نوع سرزمینى در آن مشاهده مى شود، معمولاً از بى عدالتى دیجیتالى شخصى (زن _ مرد) نیز رنج مى برد. وقتى برخى نقاط یک کشور به دسترسى هاى آى تى مدار، متصل باشند، بستر براى ایجاد چندقطبى شدن دیجیتالى فراهم مى شود. آمار و اطلاعات فراوانى در تایید شکاف دیجیتالى در دنیاى سایبرنتیکى امروزى وجود دارد. نابرابرى واقعى در دسترسى و استفاده از اطلاعات و فناورى هاى ارتباطى حقیقتى است که آمار و اطلاعات فراوانى در تایید آن موجود است. براى مثال در سراسر آفریقا تنها ۱۴ میلیون خط تلفن وجود دارد که بسیار کمتر از توکیو یا منهتن است. در حالى که از هر دو آمریکایى یک نفر متصل به اینترنت است در آفریقا این آمار در هر ۲۵۰ نفر یک مورد است. کشورهاى دارنده اطلاعات دسترسى خود به این فناورى ها را آنقدر توسعه داده اند که شکاف بین کشورها هر لحظه در حال گسترش است. به نظر مى رسد پیش از آنکه این شکاف دیجیتالى بین کشورهاى غنى و فقیر در استفاده از اطلاعات مطرح باشد بیشتر شکاف در باورها و عقاید و فرهنگ مشهود است.
اصطلاح «شکاف دیجیتالى» (digital divide) به فاصله بین افراد داراى مهارت هاى استفاده از کامپیوتر و اشخاص فاقد این مهارت اشاره مى کند. هرچند «شکاف دیجیتالى» مى تواند به این واقعیت اشاره داشته باشد که زنان معمولاً از سطح سواد کامپیوترى نازل ترى برخوردارند. علت آن را همچنین مى توان در عدم آموزش، فقر و دسترسى نامناسب زنان به تکنولوژى جست وجو کرد که در نتیجه مى بینیم زنان به نسبت کمترى در دنیا از کامپیوتر استفاده مى کنند. هرگاه زنان به آموزش و امکان دسترسى دست پیدا کرده اند شاهد آن بوده ایم که از کامپیوترها براى آموزش خود استفاده کرده اند، با دیگران شبکه هایى را تشکیل داده، فرصت هاى شغلى و اقتصادى براى خود و سایر زنان به وجود آورده اند و دیگران را در معلومات خود شریک کرده اند. (http://www.worldcivilsocietyorg/ report). در واقع این شکاف دیجیتالى، پیش روى چالش هاى موجود در دنیاى غیرمجازى به سرزمین دیجیتال و نمود پیدا کردن علنى کاستى هاى موجود در امر دسترسى برابر زنان نسبت به مردان در حقوق شهروندى در دهکده جهانى به شمار مى آید. این بى عدالتى در سطح دسترسى، نوع دسترسى و شیوه هاى ارتباطى و از همه مهمتر، در حقوق جنسیتى کاربران در استفاده از پتانسیل ها و ظرفیت هاى جدید نمود پیدا کرده است. بانک جهانى، مدتى پیش در مورد شکاف دیجیتالى در حال شکل گیرى و تاثیر آن بر اقتصاد و فرهنگ ملل مقاله اى را در نشانى: http://www.worldbank.org/gender/digitaldivide منتشر کرد. در این مطلب از قول جیلیان مارسل(Gillian Marcelle) که از وى به عنوان پیشقراول فعال در زمینه توسعه و اجراى استراتژى هاى عدالت جنسیتى در بخش فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات نام برده مى شود، ارائه شده است که سیاستگزارى در زمینه فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات در صورتى که مبتنى بر فرایند تصمیم گیرى آگاهانه و مطلع از مسائل جنسیتى باشد به شکل فوق العاده اى سودمند خواهد بود. با این حال، میزان برابرى جنسیتى در سطوح تصمیم گیرى در میان دست اندرکاران فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات هنوز در سطح غیرقابل قبولى است. متخصص دیگرى به نام هاملینک (Hamelink) نیز معتقد است: توزیع منابع فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات به ویژه کاربرد آن در ارتباط با زنان نابرابرى مشاهده مى شود. مشکل اینجاست که کسب مهارت هاى فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات تقریباً تماماً به سواد ارتباط دارد و چنین شرایطى به ویژه زنان را تحت تاثیر قرار مى دهد، چرا که در سراسر دنیا نرخ بیسوادى زنان نسبت به مردان بالاتر است. هرچند وى خاطرنشان مى سازد که این فناورى ها مى توانند ابزارى تولید کنند مبتنى بر صدا، تماس، تصویر یا نمادهایى که مستلزم سواد نیستند، اما این بازارهایند که نیروى محرکه براى اینگونه نوآورى هاى تکنولوژیک هستند و نیازهاى بیسوادان معمولاً از سوى آنان مورد غفلت یا بى توجهى قرار دارد.
• شکاف هاى عمده
عمده شکاف هاى دیجیتالى در چه مواردى اتفاق مى افتد؟ سایبر اطلس مالتى مدیایى که در نشانى:
www.cyberatlas.internet.com/big_picture/ قرار دارد، عمده ترین شکل شکاف دیجیتالى را مربوط به استفاده از اینترنت مى داند. به طورى که کمترین میزان کاربران را در کشورهاى در حال توسعه زنان تشکیل مى دهند. به عنوان مثال فقط ۳۸ درصد از کاربران اینترنت در آمریکاى لاتین زنان هستند، در حالى که در اتحادیه اروپا این رقم ۲۵ درصد، در روسیه ۱۹ درصد، در ژاپن ۱۸ درصد و در خاورمیانه فقط ۴ درصد است. بنا به این گزارش، در سطح جهان بیشترین تعداد کاربران اینترنتى را مردان، دانش آموختگان دانشگاهى و یا آنان که از میانگین درآمد بالاترى برخوردارند تشکیل مى دهند. تنها آنجا که دسترسى به اینترنت توسعه خوبى یافته است، نظیر کشورهاى اسکاندیناوى و آمریکا است که از فاصله جنسیتى در استفاده از اینترنت کاملاً کاسته شده است. دکتر شیرین احمدى نیا استادیار دپارتمان مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایى در مقاله اى با عنوان جایگاه زن در جامعه اطلاعاتى (www.iwna.ir) موانع این شکاف هاى عمده را چنین تشریح مى کند:
طى کنفرانس تدارکاتى وزیران مجمع اروپایى براى اجلاس جهانى جامعه اطلاعاتى (بخارست ۲۰۰۲) بر فهرستى از موانع خاص جنسیتى در دسترسى به فناورى هاى ارتباطى و اطلاعاتى به شرح زیر تاکید شد:
- هزینه هاى بالاى دسترسى و گزینه هاى تکنولوژى
- دسترسى محدود در جهت آموزش مهارت هاى جدید (فقدان اطلاعات و تشویق لازم در مورد درخواست براى فراگیرى فناورى هاى ارتباطات و اطلاعات
- ناکافى بودن شبکه ها و وجود این تصور که این فناورى ها «مردانه» است برخى نیز بر این باورند که تفاوت هاى موجود میان زنان در دسترسى به اینترنت از جمله تحت تاثیر عوامل زیر قرار دارد:
- عامل جغرافیایى (تفاوت هاى مناطق شهرى و روستایى).
- وضعیت خانوادگى (مادران مجرد دسترسى کمتر دارند.
_ سن کاربران (مشکل دسترسى براى زنان بالاى ۴۵ سال).
البته در این مورد نیز توافق وجود دارد که اطلاعات محدود در مورد وضعیت زنان به عنوان کاربران، تولیدکنندگان و تصمیم گیران این فناورى ها، ارزیابى دقیق ترى در خصوص شکاف دیجیتالى جنسیتى را امکان پذیر نمى سازد.
برنامه منتشر شده تحت عنوان فرصت هاى دیجیتالى که در سال ۲۰۰۲ در تارگاه سازمان یونسکو منتشر شد و در نشانى اینترنتى: www.unesco.org/press/pr2002/۰۲opal8e.html قابل دسترس است، با ارجاع به قابلیت هاى فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات در برقرار کردن ارتباط میان افراد و اجتماعات محلى با اطلاعات و منابعى فراتر از مرزهاى جغرافیایى شان، به ویژه بر اهمیت و سودمندى این نکته در ارتباط با اجتماعات به حاشیه رانده شده و گروه هایى مانند زنان، جوانان و اقلیت هاى قومى تاکید شده است. افراد این گروه ها مى توانند به اطلاعات مورد نظر خود دسترسى پیدا کنند و به تبادل اطلاعات مورد علاقه خود بپردازند، قدرت جمعى خود را تقویت کنند و راه حل هاى مناسب براى بهبود و توسعه شرایط خود را بیابند. به عنوان نمونه از گروه زنان فعال در مکزیکوسیتى یاد شده است که توانستند با برقرارى ارتباط با گروه زنان همفکر خود در کالیفرنیا از طریق پست الکترونیکى e- mail اطلاعات مفیدى را در مورد کارخانه نساجى اى که در آن مشغول به کار بودند کسب کنند و در جریان چانه زنى در باب شرایط کارى خود با مدیریت کارخانه از آن در جهت حمایت از حقوق خود سود ببرند.
• راه حل هاى دیجیتالى
شکاف دیجیتالى، یک چالش در جامعه اطلاعاتى (Information Society) امروزى محسوب مى شود. رسیدن به آمال دولت هاى الکترونیک پویا و گسترش فناورى اطلاعات و ارتباطات در حوزه هاى مختلف علوم، بدون ارائه ابزارهاى گسترده به زنان و حتى مردان، و بدون توجه به نقش بازیگرى موثر هر کدام از طرفین، غیرقابل دسترس خواهد بود. شکاف دیجیتالى به دلیل گستردگى ارتباطات الکترونیکى در دنیاى امروزى، مى تواند زمینه ساز شکاف جنسیتى در جامعه اطلاعاتى متمرکزخواه شود. این شکاف، با آرمان شبکه هاى اطلاع رسانى با رویکردهاى اجتماعى که دهکده اى شدن جهان را پیش فرض قرار مى دهند، در تقابل خواهد بود. دکتر جلالى، رئیس پژوهشگاه IT دانشگاه علم و صنعت، سال گذشته به خبرگزارى سینا گفته بود که پروژه ICT روستایى کشور که تجهیز و راه اندازى ۱۰ هزار دفتر آى تى روستایى را در نظر دارد، به جهت کاهش شکاف دیجیتالى سرزمینى در ایران به وقوع پیوسته است. علاوه بر این، مهندس آشنا معاون جهاد دانشگاهى تهران نیز آموزش مفاهیم الکترونیکى را در سطحى گسترده به شهروندان، از مهمترین عوامل کاهش شکاف دیجیتالى در کشور دانسته است. (خبرگزارى مهر) آن چه مسلم است براى کاهش شکاف دیجیتالى و در حقیقت، حفظ سهم گسترش فناورى اطلاعات در سبد خانوارهاى ایرانى، مى بایست رسانه هاى ملى و غیردولتى کشور در جهت اطلاع رسانى مفاهیم و اصول این عصر به کاربران مختلف خود بکوشند.
منبع : شرق
- ۸۴/۰۹/۰۹