ITanalyze

عصر ارتباط – فرحناز سپهری – آمار نشان می‌دهد درحال حاضر شبکه‌های نسل پنجم در دنیا بیش از یک میلیارد مشترک فعال و تجاری دارند. اپراتورهای ایرانی نیز در حال فراهم‌سازی مقدمات به‌کارگیری این نسل پیشرفته در زیرساخت‌های ارتباطی کشور هستند.

اما توسعه این فناوری تحول‌ساز، در ایران با چالش‌های خاص خود مواجه است که از آن جمله می‌توان به مواردی نظیر تحریم‌ها و نبود استراتژی کلان توسعه از سوی واردات ارتباطات و اپراتورها و همچنین بوروکراسی و رویه‌های طولانی واردات تجهیزات اشاره کرد.
«علی نیکفال» مدرس و مشاور ارشد 5G معتقد است نسل پنجم برای کشور ما یک فرصت بالقوه است نه یک تهدید و ورود هر چه سریع‌تر به این تکنولوژی می‌تواند نه تنها سبک زندگی ما را بهبود بخشد بلکه کمک می‌کند تا با سرمایه‌گذاری‌های به موقع بتوانیم به یک درآمد پایدار در همه صنایع برسیم. البته توسعه نسل پنجم به تنهایی وظیفه اپراتور‌های موبایل، وزارت ارتباطات و شرکت‌های مخابراتی نیست، بلکه تمامی ‌سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و حکومتی و غیر دولتی که نیازمند استفاده از تکنولوژی‌های جدید هستند، باید برای بقای خود در این حرکت سهیم باشند.
به گفته این کارشناس در صورتی که نتوانیم به موقع (که الان هم خیلی دیر شده است) خدمات 5G را وارد کشور کنیم، در سال‌های آتی با شکاف بزرگی در توسعه کشور مواجه خواهیم شد که جبران آن آسان نخواهد بود.
متن گفت‌وگوی ما با علی نیکفال که حاوی نکات مهمی برای ذی‌نفعان و متولیان صنعت ارتباطات کشور است را در ادامه بخوانید.

به عنوان نخستین پرسش و برای یافتن تصویری از میزان پیشرفت شبکه نسل 5، در حال حاضر وضعیت فعلی پوشش و راه‌اندازی این زیرساخت در دنیا چگونه است؟
اکنون در هفته اول تیرماه 1401 ، شبکه‌های نسل پنجم در دنیا بیش از یک میلیارد مشترک فعال و تجاری دارند. در حالی که در سال 2019 با همه‌گیری کرونا پیش‌بینی می‌شد که تعداد کاربران این شبکه به حداکثر 760 میلیون نفر در ابتدای سال 2022 برسد. در حالی که در دسامبر 2021 این عدد از یک میلیارد نفر در دنیا فراتر رفت. توسعه 5G با شتابی بیشتر از نسل‌های قبل در حال رشد است، بیش از 20 خدمات‌دهنده سرویس 5G در سال 2021 فعال بودند که این عدد پیش‌بینی می‌شود در انتهای سال 2022 به بیش از 40 اپراتور 5G برسد. همچنین طبق آخرین گزارشی که شرکت اریکسون در خردادماه 1401 منتشر کرده است رشد شبکه‌های 5G در سال 2024 از شبکه‌های نسل چهارم پیشی خواهد گرفت و پیش‌بینی می‌شود که تعداد کاربران فعال به بیش از 9.1 میلیارد نفر در جهان برسد که 4.4 میلیارد نفر از آنها از موبایل نسل پنجم استفاده خواهند کرد. در حال حاضر حدود 6.3 میلیارد مشترک موبایل در دنیا وجود دارد.

وضعیت نسل پنجم در منطقه خاورمیانه و کشور خودمان ایران به چه صورت است؟
در حال حاضر 45 میلیون مشترک نسل چهارم و بیش از 10 میلیون مشترک فعال در نسل پنجم در کشور‌های خاورمیانه فعال هستند. همچنین پیش‌بینی می‌شود که در سال 2027 تعداد مشترکان فعال 5G به بیش از 200 میلیون نفر خواهد رسید. یعنی بیش از 20 برابر در پنج سال آینده.
در ایران در حال حاضر دو خدمات‌دهنده موبایل یعنی همراه اول و ایرانسل به بهره‌برداری از چند سایت نسل پنجم به صورت پایلوت اقدام کرده‌اند که تعداد آنها برای هر اپراتور به تعداد انگشتان دست نمی‌رسد این سایت‌ها نیز اکثرا به صورت آزمایشی بوده و عملا سرویسی را برای مشترکان ارایه نمی‌دهند. ولی پیش‌بینی می‌شود تا آخر سال اکثر مراکز استان‌ها دارای حداقل یک سایت 5G باشند. با توجه به اینکه مثل اکثر اپراتور‌های دنیا روش پیاده‌سازی 5G به صورت NSA است، برای استفاده از سرویس‌های نسل پنجم در ایران فعلا نیازی به تعویض سیم‌کارت نیست. همچنین به‌خاطر برخی از مسایل فنی و تحریمی تنها در حال حاضر گوشی‌های برند‌های دو شرکت شیائومی ‌و هواوی قادر به ارایه سرویس5G به کاربران ایرانی هستند.

به طور مشخص در خصوص توسعه شبکه 5Gاپراتورها در ایران با چه مشکلات و چالش‌هایی مواجه هستند؟
به نظر من، چالش‌ها و مشکلات در این حوزه به چند دسته تقسیم می‌شود:
مساله نخست نبود استراتژی کلان است. این مساله هم در بیش از 20 خدمات‌دهنده سرویس 5G در سال 2021 که پیش‌بینی می‌شود در انتهای سال 2022 به بیش از 40 اپراتور 5G برسد نیز مشهود است. وزارت ارتباطات در سال 1401 اپراتورها را ملزم کرده است تا 3 سال آینده حداقل 10 درصد پوشش خود را به 5G ارتقا دهند. در حالی که همین الان بیش از 15درصد از جمعیت جهان از 5G استفاده می‌کنند. همین مساله نیز سبب شده است تا اپراتورهای موبایل نیز رغبتی برای سرمایه‌گذاری در 5G نشان ندهند. باند فرکانسی محبوب 5G باند n78 است که متاسفانه هنوز برخی از اپراتور‌های بزرگ حتی مجوز استفاده از این باند فرکانسی را ندارند.
دومین مساله، تحریم و مشکلات مالی است که متاسفانه به دلیل مشکلات حاصل از تحریم و محدودیت‌های موجود، اپراتور‌های موبایل چالش‌ها و مشکلات شدیدی در توسعه و نگهداری شبکه فعلی خود دارند و با توجه به اینکه این شرکت‌ها قادر به تامین تجهیزات از سازندگان اصلی نیستند، قیمت تمام شده این تجهیزات در طول چند سال اخیر، گاه در بازار غیر رسمی‌ به بیش از 10برابر رسیده است و تامین این تجهیزات نیز با قیمت‌های چند برابری نیز به آسانی میسر نیست. در خصوص تجهیزات نسل پنجم، اوضاع به مراتب سخت‌تر است چرا که این تجهیزات در بازار‌های غیررسمی ‌به تعداد بالا موجود نیستند و سازندگان اصلی هم به دلیل تحریم به‌طور مستقیم با اپراتور‌های ایرانی کار نمی‌کنند.
سومین مورد، عدم توازن رشد قیمت اینترنت موبایل با تورم سال‌های اخیر است. با یک حساب سر انگشتی می‌توان دریافت که رشد قیمت خدمات موبایل در کشور در چند سال اخیر به نسبت تورم موجود در کشور بسیار ناچیز بوده است، در حالی که قیمت تمام شده تجهیزات گاهی به بیش از 10برابر شرایط قبل از تحریم برای اپراتور‌ها تمام می‌شود که شرایط موجود، این شرکت‌ها را با چالش‌های مالی مواجه کرده است. ازطرفی خرید یک گوشی موبایل که نسل پنجم را پشتیبانی کند حداقل به بیش از 6میلیون تومان نیاز دارد که متاسفانه با توجه به وضعیت مالی مردم اجازه خرید را برای همگان میسر نمی‌سازد. پس وقتی که اپراتور‌ها در برابر سرمایه‌گذاری عظیمی‌ که در 5G انجام می‌دهند، قادر به فروش سرویس به مردم نیستند، سرمایه‌گذاری کلان با ریسک بالایی مواجه است. من اصلا موافق افزایش قیمت اینترنت نیستم بلکه معتقدم قیمت تمام شده برای مردم همین الان هم بسیار زیاد است، شیوه فروش این خدمات در کشور ما باید تغییر کند.
بوروکراسی پیچیده و رویه‌های طولانی واردات تجهیزات هم از دیگر مشکلات اپراتورهای ایرانی است. با توجه به رشد سریع و رقابت همیشگی در حوزه موبایل و خدمات IT، متاسفانه پروسه ترخیص کالا برای اپراتور‌ها بسیار دست و پاگیر و معمولا با وقفه چند ماهه همراه است. همین مساله باعث می‌شود جوابگوی رشد ترافیک در شبکه فعلی نباشند، پیش‌بینی می‌شود، در سال 2022 میزان داده مصرفی ماهانه هر موبایل در دنیا به بیش از 15 گیگا بایت برسد.
چالش دیگر هم مهاجرت شدید نخبگان و نیروی متخصص است که در سال‌های اخیر در حوزه موبایل کشور شاهد بوده‌ایم. موضوعی که اصلا دیده نشده و به آن پرداخته نشده است. با تاخیر در ورود تکنولوژی‌های جدید نظیر 5G و دستمزد پایین در صنعت مخابرات کشور، بسیاری از فعالان حرفه‌ای در این زمینه در سال‌های اخیر از کشور مهاجرت کرده‌اند.

به نظر شما، برای کاهش هزینه استفاده عموم از فناوری 5G، دولت باید چه اقداماتی را انجام دهد؟
به عقیده بنده، دولت باید ورود به موقع نسل پنجم به کشور را به‌عنوان یک فرصت منحصربه‌فرد نگاه کند و موانع موجود بر سر راه را برای اپراتور‌ها رفع کند. چرا که برخلاف عقیده غالب در ایران که نسل پنجم را صرفا بهبود نرخ بیت در حوزه موبایل می‌دانند، به عقیده اکثر کارشناسان با توجه به سرویس‌های جدید و متعددی که نسل پنجم در حوزه eMBB، massive MTC و URLLC ارایه می‌دهد، نه تنها یک پیشرفت چشمگیر در حوزه MBB خواهد بود بلکه انقلابی در همه صنایع ایجاد خواهد کرد.
طبق برآورد موسسه GSMA، درآمد حاصل از خدمات این نسل و امواج میلیمتری در خاورمیانه تا سال 2034 بیش از 700 میلیارد دلار خواهد بود. ایران به عنوان یک کشور بزرگ و پرجمعیت و فعال در این بخش از جهان می‌تواند بیشترین سهم را از این استخر درآمدی داشته باشد. در واقع ورود به موقع و سرمایه‌گذاری درست در 5G یک فرصت است و می‌توان امیدوار بود که چالش‌ها کمتر بشود.
متاسفانه در سال‌های اخیر سازمان تنظیم مقررات رادیویی که زیرمجموعه وزارت ارتباطات است، هزینه بالایی از اپراتور‌های موبایل دریافت کرده است، از طرفی این شرکت‌ها را مجبور به ارایه سرویس در مناطق محروم در قالب طرح‌های USO می‌کند(که اقدام بسیار ارزشمندی است) از طرفی دیگر قیمت صدور مجوز طیف که منحصرا از طرف این سازمان فروخته می‌شود، بسیار بالا است.
به‌عنوان مثال برای یک پهنای باند 60MHz در باند N78 که مناسب نسل پنجم است قیمت کف حدود 2هزار میلیارد تومان برای مزایده در نظر گرفته شده است. پرداخت این هزینه برای اپراتور‌ها که با چالش‌های متعدد دست و پنجه نرم می‌کنند و بازگشت سرمایه نامشخص دارند، بسیار پرهزینه خواهد بود، به عقیده بنده وزارت ارتباطات می‌تواند با آزادسازی برخی از طیف‌ها که در اختیار سازمان‌های دیگر بوده و بدون استفاده است(به‌عنوان مثال باند زیر 800 مگاهرتز) و نیز اجاره به شرط تملیک بلند مدت پهنای باند با قیمت‌های کمتر، می‌تواند در سرمایه‌گذاری اولیه به اپراتورها کمک کند.
همچنین در همین راستا، سازمان تنظیم مقررات می‌تواند با ارایه پهنای باند به شرکت‌ها به صورت سرمایه‌گذاری مشترک و برخورداری از درصدی از درآمد اپراتور‌ها از باند فرکانسی فوق، علاوه بر اینکه در دراز مدت قادر خواهد بود به درآمد پایدار برسد، از طرفی امکان توسعه خدمات IT در مناطق کمتر توسعه یافته نیز فراهم خواهد شد. خود دولت نیز باید پروسه واردات و ترخیص تجهیزات از گمرک را برای این تجهیزات تسهیل کند.
از طرفی دیگر، یکی از چالش‌های اصلی در ورود 5G به کشور، فروش خدمات آن خواهد بود، برای این منظور دولت باید اپراتور‌ها را ملزم کند تا به‌جای فروش دیتا به‌صورت بلوک‌های حجمی، باندل فروشی به همراه گوشی موبایل با حجم نامحدود و بلند مدت کنند، یعنی همان کاری که اکثر کشور‌های دنیا انجام می‌دهند، حجم فروشی نه تنها باعث گران تمام شدن خدمات به مردم می‌شود، بلکه در دراز مدت اپراتور‌ها را نیز متضرر خواهد کرد.
راهکار بعدی، به عقیده بنده آزادسازی قیمت خدمات و براساس کیفیت و تنوع خدمات است، چیزی که در ایران متاسفانه نادیده گرفته شده است، اپراتوری که خدمات بهتری ارایه می‌دهد فرقی با اپراتوری که سرویس مناسب ارایه نمی‌دهد، وجود ندارد. اگر قیمت‌ها رقابتی و براساس نوع خدمات، کیفیت خدمات و تنوع آن باشد، اپراتورها مجبور خواهند بود از استارت‌آپ‌های نوپا حمایت کنند و سبد خدمات‌شان را گسترش دهند.

با توجه به تاکید وزارت ارتباطات برتوسعه شبکه فیبر نوری،تاثیر توسعه این شبکه بر ارایه نسل 5 را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
واقعیت این است که در سال‌های اخیر، کارهای ارزشمندی در بستر فیبر نوری کشور انجام شده است، منتها با توجه به اقبال گسترده مردم به استفاده از خدمات ICT، این اقدامات کافی نبوده است و برای آینده که تکنولوژی نسل پنجم نیاز مبرم به لینک‌هایی با ظرفیت حداقل 10Gbps دارد، توسعه فیبر نوری بسیار حائز اهمیت است.
بستری که در شهر‌ها برای توسعه فیبرنوری وجود دارد بسیار چالش برانگیزتر از بستر بین شهرها است. با توجه به اینکه حتی در صورت عدم ورود نسل پنجم به کشور، شبکه انتقال فعلی که بر بستر فیبر نوری قراردارد، دچار ازدحام است، توسعه فیبر نوری نیاز بسیار مبرمی ‌برای توسعه تکنولوژی‌های جدید خواهد بود. یکی از مسایلی که نباید فراموش کرد، این است که ساختار فیبرکشی‌ها در شهر‌های ایران استاندارد نیست، بنابراین در شهرهایی که مستعد زلزله‌های شدید هستند، شبکه فیبرنوری آسیب‌پذیر است، در نتیجه، توسعه شبکه مایکروویو در نقاط داخل شهر‌ها نیز به عنوان یک روش ثانویه برای مواقع اضطرار ضروری به نظر می‌رسد.

به نظر شما آیا برای اپراتورهای موبایل مقرون به صرفه است که درانتظار توسعه شبکه فیبر نوری باشند یا به شکل مستقل توسعه نسل 5 را دنبال خواهند کرد؟
خیر، نه امکان‌پذیر است و نه مقرون به صرفه، اول اینکه، توسعه فیبر نوری در ایران بر عهده دو شرکت مخابرات ایران و شرکت ارتباطات زیر ساخت است؛ که اولی یک شرکت خصوصی و دومی ‌نیز یک شرکت دولتی وابسته به وزارت ارتباطات است. این شرکت‌ها، با ساختار و بوروکراسی پیچیده‌ای که دارند بخش اعظمی ‌از درآمد و بودجه‌های‌شان را صرف امور جاری می‌کنند و قادر به توسعه سریع و گسترده فیبرنوری نیستند، حتی بسیاری از زیرمجموعه‌های این شرکت‌ها توانایی پرداخت حقوق کارمندان خودشان را ندارند. در چنین شرایطی، مشخص نیست که دقیقا توسعه فیبرنوری چقدر زمانبر باشد.
ثانیا، با توجه به اینکه فعلا در مرحله ورود به نسل پنجم هستیم، ظرفیت‌های فعلی فیبر نوری در اختیار اپراتور‌ها در کوتاه مدت می‌تواند توسعه شبکه نسل پنجم را شتاب دهد. هرچند یکی از اپراتور‌ها در سالیان اخیر، کار‌های عظیمی ‌در تهیه فیبر نوری و مستقل‌سازی شبکه انتقال خود از شرکت‌های زیرساخت و مخابرات ایران کرده است که توسعه نسل پنجم را بهتر می‌تواند مدیریت کند. پیشنهادی که می‌توان در این زمینه ارایه کرد، این است که دولت و اپراتور‌ها سرمایه‌گذاری مشترک و بلند مدتی را برای توسعه فیبر نوری توام با توسعه نسل پنجم انجام دهند تا علاوه بر اینکه به موقع خدمات 5G به کشور وارد می‌شود، توسعه شبکه فیبر نوری نیز با حمایت اپراتورهای موبایل بهتر انجام می‌گیرد.

به منظور کاهش هزینه‌های توسعه نسل‌های پیشرفته موبایلی،آیا امکان همکاری‌ میان اپراتورهای موبایل و سایر ارگان‌ها نظیر شهرداری‌ها و غیره متصور است یا نه؟
واقعیت این ست که طبق برآورد‌ها کمتر از 20 درصد درآمد 13.2 تریلیارد دلاری شبکه‌های نسل پنجم و امواج میلیمتری تا سال 2034 در حوزه IT خواهد بود، خدماتی نظیر، صنایع هوشمند، خدمات آنلاین و تعاملی- چند رسانه‌ای مثل بازی‌های اینترنتی، منازل هوشمند، خدمات شهری هوشمند، کشاورزی هوشمند و خدمات عمومی‌ بر بستر نسل پنجم و حتی خدمات عمومی‌دولت الکترونیکی به صورت راه دور، 80 درصد از درآمد یاد شده را به خودشان اختصاص می‌دهند.
بنابراین شهرداری‌ها به عنوان متولیان خدمات شهری علاوه بر اینکه با همکاری اپراتورها و شرکت‌های مخابراتی در جهت توسعه شبکه فیبرنوری و نیز در اختیار دادن فضاهای شهری برای نصب آنتن‌های نسل پنجم، می‌توانند محرک توسعه خدمات 5G باشند، بلکه خودشان نیز می‌توانند از موهبت این تکنولوژی بهره‌مند شوند.

خدماتی نظیر تفکیک و بازیافت هوشمند زباله و پسماند شهری به‌وسیله تجهیزات IOT، خودروهای خدمات شهری برقی و هوشمند و خودران، مراکز کنترل ترافیک هوشمند و نیز کاهش آلاینده‌های شهری از طریق استفاده از خدمات از راه دور شرکت‌ها، می‌تواند به شهرداری‌ها نیز کمک کند.
به عنوان مثال، طبق برآورد بلومبرگ، به‌وسیله V2X که یکی از خدمات نسل پنجم است، برآورد می‌شود با به‌کارگیری آن در کشور ایالت متحده، به طور متوسط سالیانه از بروز 4 میلیون و 400 هزار تصادف جلوگیری به عمل آمده و از مرگ و میر 80 هزار نفر بر اساس تصادف در سال جلوگیری می‌شود. کشور چین و کره جنوبی جزو کشور‌های پیشرو در صنعت 5G و V2X هستند.
به عقیده بنده، نه تنها باید شهرداری‌ها بلکه بسیاری از سازمان‌های مختلف دولتی در بخش فناوری اطلاعات خود دپارتمانی به عنوان ” ورود به دنیای 5G و IoT” ایجاد کنند تا محرک‌های ورود به این تکنولوژی عظیم را شتاب داده و موانع آن را برطرف سازند. این کار باعث می‌شود که آن سازمان دولتی اولین ماهیگیری باشد که از دریای درآمد نسل پنجم برخوردار می‌شود.

از دیدگاه شما فناوری مبتنی بر نسل پنجم چه تاثیری روی زندگی افراد، صنایع و به طور کلی اقتصاد دیجیتال کشور دارد؟
کشور ما با توجه به قرارگیری در منطقه خشک آب و هوایی، هر روز با چالش‌های متعدد زیست محیطی دست و پنجه نرم می‌کند، این مساله در سال‌های آتی سبک زندگی ما در شهر‌ها و روستا‌ها را تغییر خواهد داد و حتی باعث جا‌به‌جایی عظیم مردم از مناطقی به مناطق دیگر خواهد شد، این چالش‌ها نه تنها دست ما را برای سرمایه‌گذاری‌های جدید خواهد بست بلکه بسیاری از صنایعی که در کشور ما در حال کار هستند را تعطیل خواهد کرد.
از این رو نقش فناوری‌های مبتنی بر نسل پنجم که یک روش نو و محیط‌زیست دوست است، می‌تواند فرصتی باشد برای ساختن ایران و رسیدن به یک درآمد پایدار ملی. در این شرایط راهی نداریم جز اینکه درست تصمیم بگیریم و از هدررفت سرمایه جلوگیری کنیم. روش‌های قدیمی ‌در صنایع بسیار هزینه‌بر هستند، وقتی که بتوان خیلی از کارها را بر بستر نسل پنجم بدون مراجعه حضوری و فقط از طریق راه دور انجام داد، بسیاری از مشکلات ترافیک شهری حل خواهد شد. اگر بتوان از IoT در کشاورزی هوشمند استفاده کرد بسیاری از چالش‌های آبی و زیست‌محیطی حل می‌شود. با توجه به شرایط فعلی کشور مصرف انرژی چالش اصلی ایران در سال‌های پیشرو خواهد بود. با ورود نسل پنجم، توسعه عظیمی ‌در بخش clouding هم در بخش RAN و هم در بخش Core اتفاق خواهد افتاد، این مساله باعث چابکی (Devops) سیستم‌های مخابراتی شده و توسعه و به‌روز رسانی شبکه به آسانی اتفاق خواهد افتاد و نیاز اپراتور‌ها به انرژی برق را بسیار کاهش خواهد داد.
با شرایط موجود و قیمت بسیار زیاد باند‌های فرکانسی، نسل پنجم این امکان را به اپراتور‌های موبایل خواهد داد تا از طیف‌های موجود نسل‌های دوم و سوم برای 5G استفاده کنند، این کار باعث بالا رفتن بهره‌وری طیفی شبکه رادیویی شده، تجربه کاربری را نیز بهبود خواهد داد.
در پایان، به نظر می‌رسد نسل پنجم برای کشور ما یک فرصت بالقوه است نه یک تهدید. ورود هر چه سریع‌تر به این تکنولوژی نه تنها می‌تواند سبک زندگی ما را بهبود بخشد بلکه کمک می‌کند تا با سرمایه‌گذاری‌های به موقع بتوانیم به یک درآمد پایدار در همه صنایع برسیم. لازمه این کار داشتن برنامه‌ریزی دقیق، انسجام و اتحاد و همدلی و رفع موانع است که متاسفانه یکی از آنها تحریم است. توسعه نسل پنجم به تنهایی وظیفه اپراتور‌های موبایل، وزارت ارتباطات و شرکت‌های مخابراتی نیست، بلکه تمامی‌سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و حکومتی و غیردولتی که نیازمند استفاده از تکنولوژی‌های جدید هستند، باید برای بقای خود در این حرکت سهیم باشند. در صورتی که نتوانیم به موقع(که الان هم خیلی دیر شده است) خدمات 5G را وارد کشور کنیم، در سال‌های آتی با شکاف بزرگی در توسعه کشور مواجه خواهیم شد که جبران آن به آسانی نخواهد بود. ما باید از 700 میلیارد دلار درآمد نسل پنجم در خاورمیانه، حداقل سهمی‌ حداقل 300 میلیارد دلاری تا سال 2034 را برداشت کنیم.