ITanalyze

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی بیان کرد: آیا شریعت و فقه به شما اجازه هک و تربیت هکرهای قوی را می‌دهد؟ آیا می‌توانیم لشکرهای سایبریِ هکر تربیت کنیم تا سایت‌های دشمن را هک یا در مقابل هک شدن سایت‌ها مقابله کنیم؟ فقها باید به چنین سؤالاتی پاسخ دهند.

به گزارش ایکنا، نشست «فقه کاربردی مجازی» امروز یکشنبه ۹ مهرماه از سوی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد علی لیالی؛ پژوهشگر و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، در این نشست به سخنرانی پرداخت. در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید:  

وقتی فقه به سراغ رسانه می‌رود، این نکته را در نظر می‌گیرد که یکی از بخش‌های مهم رسانه، کاربری در فضای مجازی است. فقه رسانه یا فقه فضای مجازی یا ناظر به خود رسانه همانند ماهواره، رادیو، تلویزیون، سایت، پلتفرم‌ها و سکوهای داخلی و خارجی است یا ناظر به اثرات رسانه است. همچنین فقه ناظر به مخاطب رسانه است، چراکه ممکن است بسیاری از دیتاهایی که ارائه می‌شود برای من و شما مناسب باشد، اما برای فرزندان ما مناسب نباشد. برای مثال در مورد بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌ها نوشته می‌شود که مثبت ۱۸ یا مثبت ۱۴ یا این فیلم و صحنه‌های موجود در آن برای افراد دارای مشکلات قلبی سفارش ‌می‌شود. گاهی نیز در برخی کشورها از اهمیت اینترنت پاک سخن گفته می‌شود تا آثار منفی فضای مجازی کاهش یابد.

چالش‌های نوپدید فضای مجازی

گاهی نگاه فقه به ابزارها و زیرساخت‌های رسانه و گاهی ناظر به قوانین در رسانه یا مجازات‌ها در آن است. بنابراین حکمرانی در فضای مجازی بحث بسیار مفصلی است. چه کسی در حال حکومت در فضای مجازی است. آیا ما در این فضا حکمرانی می‌‌کنیم یا رقیب و دشمنان ما؟ ابزار سلطه و تسلط چگونه است؟ آیا رسانه به عنوان یکی از ابزارهای سلطه دشمن محسوب می‌شود یا خیر؟ خدای متعال در قرآن کریم فرموده است: «الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِکُمْ فَإِنْ کَانَ لَکُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ وَإِنْ کَانَ لِلْکَافِرِینَ نَصِیبٌ قَالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ وَنَمْنَعْکُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ۚ فَاللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ۗ وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا؛ منافقان آنانی هستند که نگران و مراقب حال شمایند، چنانچه برای شما فتح و ظفری پیش آید (برای اخذ غنیمت) گویند: نه آخر ما با شما بودیم؟! و اگر کافران را فتح و بهره‌ای رسد به آنها گویند: نه ما شما را به اسرار مسلمانان آگاه کردیم و شما را از آسیب مؤمنان نگهداری نمودیم؟! پس خدا فردای قیامت میان شما و آنان حکم کند، و خداوند هیچ گاه برای کافران نسبت به اهل ایمان راه تسلّط باز نخواهد نمود»(نساء/ ۱۴۱). قاعده نفی سبیل از این آیه قرآن استخراج می‌شود. آیا این قاعده شامل فضای مجازی می‌شود یا خیر؟ چون تمام این شبکه‌ها خارجی و در اختیار یهود و نصارا و کارتل‌های آمریکایی و صهیونیستی هستند. بنابراین فقیه باید به این سؤالات جواب دهد.

همچنین، فقه ناظر به چالش‌های نوپدید هم هست. ابزارهای صنعتی و تکنولوژیک در حال به‌روز شدن هستند و این ابزارها چالش‌هایی را برای ما ایجاد می‌کنند. برای مثال تاکنون مردم به مسجد و پای منبر می‌آمدند تا به صحبت‌های خطیب گوش دهند، اما امروزه فریاد می‌‌زنیم مساجد و پای سخنرانی‌ها خلوت شده است. آیا منبر مجازی هم داریم یا خیر؟ می‌توانم در فضای مجازی به گونه‌ای عمل کنم که چند ده هزار نفر از داخل و خارج کشور به صحبت‌ها گوش دهند، در حالی‌ که اگر روضه‌ای در منزل برگزار کنیم، ممکن است چند ده نفر حضور یابند. بنابراین فضای مجازی چالش‌های نوپدیدی را ایجاد کرده است که فقه و فقیه باید به آنها پاسخ دهند.

برخی شبهات درباره فیلترینگ

سؤال دیگر درباره رابطه فقه و حریم خصوصی در فضای مجازی است. پاسخ به این سؤال بسیار سخت است، چراکه ابتدا باید مشخص کنیم محدوده فضای مجازی کجاست؟ آیا امروزه حریم خصوصی معنا دارد؟ باید فقط چند جلسه درباره مواردی که فقه می‌تواند وارد حریم خصوصی افراد شود بحث کنیم. بر همین اساس می‌توان درباره فیلترینگ بحث کرد که موضوعی بسیار پر سر و صدا و پر چالش است، چون با وجود فیلترینگ، محدودیت‌هایی برای جامعه ایجاد می‌شود. برخی شبهات نیز درباره فیلترینگ وجود دارد که لازم است از نظر شرعی به آنها پاسخ داده شود. از جمله اینکه فیلترینگ روشی ناکارآمد و منسوخ است، برای دوری از مفاسد در جامعه باید کار فرهنگی انجام داد نه کار نظامی و اعمال فیلترینگ با آزادی‌های خدادادی مخالفت می‌کند، چون انسان آزاد آفریده شده است. فیلترینگ باعث محرومیت مردم از دسترسی به فضای مجازی می‌شود. به سبب رشد تکنولوژی، فیلترینگ امکان‌پذیر نیست یا هدف این است که برخی افراد با فروش فیلترشکن تجارت کنند. ده‌ها شبهه دیگر درباره فیلترینگ در فضای مجازی وجود دارد. 

در قرآن کریم خداوند فرموده است: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ ۚ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ؛ و شما (ای مؤمنان) در مقام مبارزه با آن کافران خود را مهیا کنید و تا آن حد که بتوانید از آذوقه و تسلیحات و آلات جنگی و اسبان سواری زین کرده برای تهدید و تخویف دشمنان خدا و دشمنان خودتان فراهم سازید و نیز برای قوم دیگری که شما بر (دشمنی) آنان مطلع نیستید (مراد منافقانند که ظاهرا مسلم و باطنا کافر محض‌اند) و خدا بر آنها آگاه است و آنچه در راه خدا صرف می‌کنید خدا تمام و کامل به شما عوض خواهد داد و هرگز به شما ستم نخواهد شد»(انفال/ ۶۰). آیا می‌توان فیلترینگ و مواردی همانند هک را به این آیه قرآن کریم ربط داد. آیا شریعت و فقه به شما اجازه هک و تربیت هکرهای قوی را می‌دهد. آیا می‌توانیم لشکرهای سایبریِ هکر تربیت کنیم تا به اردوگاه دشمن زده و سایت‌های دشمن را هک یا در مقابل هک شدن سایت‌ها مقابله کنیم؟ فقیه باید به این سؤالات هم پاسخ دهد. حکم شرعی ارتباط با اشخاص در فضای مجازی چیست؟ همچنین با فعالیت در فضای مجازی تا کجا مجازیم به اختلافات قومی و دینی و مذهبی بپردازیم. همه اینها نیازمند پاسخ تفصیلی فقها هستند. 

منابعی درباره فقه رسانه

بسیاری از افراد، رسانه و الزامات آن را به خوبی نمی‌شناسند. لذا باید به این مسائل پرداخت. البته به گونه‌ای که نه از جلوی بام و نه از پشت بام بیفتیم، بلکه باید بدانیم اینها ابزار است. همچنین کجا می‌توانیم به حریم خصوصی وارد شویم و کجا وارد نشویم و کجا باید فیلتر یا هک کنیم و کجا اقدام به چنین کاری نکنیم؟ به چند منبع برای مطالعه اشاره می‌کنم تا اگر قرار است این مباحث تداوم داشته باشد، علاقه‌مندان قبل از برگزاری جلسات بعدی آنها را مطالعه کنند.

کتاب‌هایی با عنوان «فقه رسانه» اثر حجت الاسلام والمسلمین اکبر نهاوندی، «فقه رسانه»، اثر حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی و «فقه رسانه» اثر حجت الاسلام والمسلمین مهدی طائب وجود دارد که با توجه به سوالات و شبهات موجود قابل استناد و مطالعه هستند؛ هرچند در زمینه فقه رسانه باید کارهای بسیاری انجام شود، چون رسانه ابزاری نوپدید است و باید به صورت علمی تلاش‌ کرد.