مصرف‌کنندگان منفعل در فضای مجازی
حانیه جهانیان - پیام‌ها و واکنش‌های یکسان، بدون خلاقیت و وام گرفته از مکالمات مجازی مستمر! صحبت از تمام مکالمات و محتوای منتشرشده در گروه‌های مجازی‌ست.
از خواص میوه‌ها و سبزی ها گرفته تا خداحافظی بایدن از کاخ سفید. حالا دیگر شبکه‌های اجتماعی مجال تولیدمحتوا و تازگی نمی‌دهند؛ پیام‌هایی که صرفا تیتر آن‌ها خوانده و بین هزاران کاربر آشنا و غریبه دست به دست می‌شوند. فناوری ای که روزگاری قرار بود، راهی برای به اشتراک گذاشتن خلاقیت و نوآوری بشریت باشد حالا مدتهاست گرفتار کاربران منفعلی شده که چیزی جز ارسال پیام به خاطر ندارند! کاربرانی با غرق شدن در فضای مجازی، خلاقیت را قربانی کردند. در این گزارش نگاهی داریم به تاثیر فضای مجازی بر خلاقیت و نوآوری کاربران که در ادامه می‌خوانید.
مخاطب مصرف‌گرا کیست؟
مخاطبان مصرف‌گرا آن دسته از مخاطبانی هستند که نه تنها در ایجاد پیام‌های مناسب در فضای مجازی و شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی نقشی ندارند، بلکه در مواجهه با آن‌ها نیز عاری از تفکر انتقادی هستند؛ یعنی به شبکه‌های اجتماعی نگاهی منبع‌گونه دارند و صرف قرارگرفتن اطلاعات در این فضا، نشان‌گر ارزش و درستی آن را می‌دانند؛ فارغ از آنکه آن محتوا چیست و چقدر صحت دارد. تنها کار مخاطب مصرف‌گرا در فضای مجازی، انتقال پیام از تولیدکننده آن به دیگر مخاطبان است که اغلب به‌صورت مقلدانه و بدون بررسی است و به «کپی‌برداری کورکورانه» مشهور است.
کپی‌برداری کورکورانه در مسائل مختلفی دیده می‌شود. به‌عنوان مثال، کپی‌برداری‌های کورکورانه در اخبار بسیار رایج است که اغلب به شایعات منجر می‌شوند. یکی از حوزه‌هایی که به‌شدت با این موضوع دست‌وپنجه نرم می‌کند، حوزه پزشکی است. در حال حاضر در شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام و اینستاگرام انبوهی از اطلاعات پزشکی ارائه می‌شود که مخاطبان آن می‌توانند در برخورد با آن تأمل داشته باشند و دست به بررسی آن بزنند یا اینکه بدون هیچ‌گونه بررسی و تحقیقی آن را پذیرفته و نشر دهند. یکی دیگر از نشانه‌های رفتار مصرف‌گرا در فضای مجازی، در سبک زندگی افراد خود را نشان می‌دهد. فضای مجازی مدل‌های متنوعی از رفتار را در اختیار ما قرار می‌دهد. اگر ما عادت به مصرف‌گرایی در فضای مجازی و معتقد باشیم که در فضای مجازی هرچه پیش آید، خوش آید، هر رفتاری را شیرین می‌بینیم، آن را ارزیابی می‌کنیم و می‌پذیریم. نه‌تنها آن را می‌پذیریم که پا فراتر گذاشته آن رفتار را انجام می‌دهیم.
آسیب‌های رفتار مصرف‌گرا
گم‌شدن واقعیت: اولین آسیب این پدیده، یعنی مصرف‌گرایی و انفعال در برابر موج اطلاعات در فضای مجازی، گم‌شدن واقعیت است. وقتی تمامی اطلاعات بدون هیچ کم و کاستی و بدون اینکه به درستی یا نادرستی آن پی برده شود، انتشار پیدا کند، درواقع هم اطلاعات درست و هم اطلاعات غلط در سطح وسیعی پخش شود. آن‌وقت ما در برابر سیل عظیمی از تضاد‌ها قرار می‌گیریم و پیداکردن حقیقت و درستی در میان آن‌ها بسیار مشکل می‌شود.
فقدان رژیم مصرف: آسیب دیگری که مصرف‌گرایی به همراه خواهد داشت، فقدان رژیم مصرف مناسب است. زمانی که کاربران در فضای مجازی به استقبال همه پیام‌ها و اطلاعات بروند، نوعی آشفتگی برایشان به وجود می‌آید؛ درواقع، به جای اینکه آن‌ها انتخاب کنند که از کجا اطلاعات را دریافت کنند و اصلاً با چه اطلاعاتی روبه‌رو شوند، اطلاعات هستند که آن‌ها را انتخاب می‌کنند و حق انتخاب را از آن‌ها می‌گیرند. مصرف‌گرای صرف بودن به‌تدریج روحیه مصرف‌گرایی را نیز در فرد نهادینه می‌کند؛ یعنی فرد پس از مدتی بدون اینکه بفهمد در میان انبوهی از اطلاعات قرار می‌گیرد که هیچ منبع و پشتوانه‌ای ندارد.
تیغ دولبه فضای مجازی
معصومه نصیری، دبیرکل باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکوی ایران، به «شهروند» می‌گوید:« برای فضای مجازی دو حالت متصوریم؛ یعنی این اتفاق هم مسبب افزایش و هم باعث کاهش خلاقیت است. چرا که برخی بر این باور هستند که فضاهای برخط باعث شدند که خلاقیت در افراد از بین برود به جهت اینکه کاربران جست‌وجو می‌کنند و از خود تفکر مستقلی برای طراحی ایده‌ها ندارند؛ حتی به بیان دیگر می‌توان گفت به دلیل ایجاد رقابت میان کاربران، خود به عامل مهم و برجسته‌ای برای ایجاد و رشد خلاقیت تبدیل شده است.»
نگذاریم ایده‌های خوب قربانی شوند!
نصیری ادامه می‌دهد:«افرادی که خلاق هستند تفاوتی ندارد این خلاقیت را در چه بستری بروز دهند؛ چه حقیقی و چه مجازی. به هیچ عنوان نوآوری در افراد خلاق از بین نمی‌رود. این مهم به شرطی محقق خواهد شد که، ما به سمت مصرف کننده صرف بودن در فضای شبکه های اجتماعی نرویم و بکوشیم تا حرفی برای گفتن داشته باشیم. تا از فضای تحمیلی و دیکته شده شبکه های اجتماعی خارج شویم. در این مرحله، مخاطب دچار تنبلی یا فرسودگی ذهن می‌شود. پس چاره در دنبال کردن افراد خلاق و محتواهای تازه است. هرچقدر ذهن و اتمسفر شبکه‌های اجتماعی‌مان را به سمت محتوای خلاقانه، نو و دست نخورده هدایت کنیم، درصد موفقیت بالاتر می‌رود. دنبال کردن برخی از بلاگرهایی که محتوایی با موضوعات ترفند و خلاقیت منتشر می‌کنند می‌تواند به طور همزمان معایب و مزایایی از خود بروز دهد؛اینکه برخی دنبال‌کنندگان و افراد عادی باوجود خلاق بودن و اجرای ایده‌های منحصر به فرد فضا و امکانی برای نمایش و انتشار ایده‌های خود پیدا نکنند، می‌تواند در ادامه باعث ناامیدی و طرد آن‌ها شود.»
چه باید کرد؟
دبیرکل باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکوی ایران در انتها تاکید می‌کند:«وقتی به عنوان دنبال‌کنندگان و کاربران شبکه‌های اجتماعی توجه و تمرکزمان را به سمت افرادی ببریم که از فضای مجازی برای تولید محتوای خلاقانه بهره می‌برند و در ادامه برای محتواهای آن‌ها کنشگرانه رفتار کنیم؛ افراد خلاق را تشویق و ترغیب کنیم برای اینکه بهتر و بیشتر در این فضا بروز و ظهور پیدا بکنند درواقع منفعلانه و بی‌تفاوت رفتار نکرده‌ایم. ما نیاز داریم به اینکه محتواهای فاخر، خلاقانه و مبتنی بر گزاره‌های درست را تشویق کرده و مورد توجه قرار دهیم.»
لذت تمایز و منحصربه‌فرد بودن!
بریل بینبریج، روانشناس و مولف می‌گوید:«هر آدمی دلش می‌خواهد منحصربه‌فرد باشد و احساس کند که چیزی فقط متعلق به اوست. به محض اینکه افراد بیشتری درمورد گروه موسیقی راک بار ایتالیا یا هر چیز دیگری صحبت کنند، آدم کمتر احساس خاص‌‌بودن می‌کند». وقتی نوبت به‌اشتراک‌گذاشتن توصیه‌ها در فضای آنلاین دربارۀ چیزهایی که عمیقاً و شخصاً بهشان می‌رسد، ممکن است دچار سردرگمی شوید: اگر الگوریتم‌ها به آن‌ها دست پیدا کنند، احتمالاً به میلیون‌ها نفر نشان داده می‌شوند و ادعای شخصی شما دربارۀ چیزی که دوست دارید دیگر اعتباری نخواهد داشت. یک‌دفعه می‌بینید افراد زیادی جلوی رستوران خاصی صف کشیده‌اند یا آثار یک موسیقی‌دان در رسانه‌های اجتماعی به سرعت دست به دست می‌شود.»
اینترنت جایی برای جارزدن اطلاعات شخصی نیست!
فرهنگ توصیهکردن هنوز تا حد زیادی بر کارآمدی متمرکز است. ما می‌خواهیم بهترین چیزها را مصرف کنیم، بهترین عادت‌ها را توسعه دهیم و از بهترین مکان‌ها بازدید کنیم. با‌این‌حال، تأکید بیش از حد بر کارآمدی، چه به‌صورت الگوریتمی و چه به‌صورت طبیعی، مانع شکل‌گیری درک عمیق‌تری از سلیقه است. «دروازه‌بانی» اخیراً در فضای آنلاین معنای جدید و متفاوتی پیدا کرده است و به فردی گفته می‌شود که علاقه‌ای به توصیهکردن ندارد. «دروازه‌بانی» یعنی اطلاعات شخصی‌تان را برای خودتان نگه دارید و در هزارتوی اینترنت جار نزنید.
در مقاله‌ای دیگر که اخیراً بحث‌های زیادی برانگیخته، طراح و هنرمندی به نام روبی جاستیس تِلوت آدم‌های دروازه‌بان را ستایش کرده و گفته «این‌جور آدم‌ها دیواری می‌سازند که فرد مشتاق با خوشحالی از روی آن می‌پرد» اما «مانع آدم‌های مدعی و سطحی» است -به عبارت دیگر، دروازه‌بانی یعنی آدم‌ها نتوانند به‌راحتی چیزهایی را که توصیه می‌شود، تجربه کنند، مگر اینکه تلاش کنند. چیزهای معمولی را خیلی راحت می‌توان توصیه کرد؛ اما شاید آنچه قلباً دوستش دارید و برایتان مهم است، باید کمی از دیگران دریغ کنید، هرچند این برخلاف فشارهای فضای آنلاین به نظر برسد، است. او نیز فشار و استرس زیاد را عامل مصرف داروهای شب امتحانی می داند.(منبع:شهروند)