معضل احتکار نام دامنه در ایران
دانیال رمضانی - اگر قصد خرید و ثبت دامنه‌ای برای سایت کسب‌وکارتان داشته باشید، این‌کار هم ساده است و هم ارزان. آنهایی که کمی با فضای ثبت نام دامنهها یا همان آدرس‌های اینترنتی آشنایی دارند، برای ثبت دامنه .ir به سایت مرجع صدور این دامنه یعنی Nic.ir یا همان مرکز ثبت دامنه کشوری ایران مراجعه می‌کنند. قیمت ثبت دامنه نیز کمتر از 15 هزار تومان در سال است.
آنها هم که با این مقولات آشنایی چندانی ندارند، شاید به‌سادگی و با یک جست‌وجو در اینترنت به‌دنبال شرکت‌های ثبت دامنه بروند. اما به قول معروف که «عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها»، با معضلی مواجه می‌شوید که عمق آن ناپیدا است.
این روزها با توجه به رشد کسب‌وکارهای اینترنتی و تجارت الکترونیکی در کشور، پیدا کردن یک نام دامنه مناسب، کوتاه، آسان و دارای مفهوم از اهمیت بالایی برخوردار است. اما مشکل اینجا است که هر نامی را که به ذهن‌تان برسد، قبلا ثبت شده است.
مشکل و معضل بزرگ‌تر اما جایی است که متوجه می‌شوید بخش عمده‌ای از دامنه‌های مورد نیاز شما، در حال حاضر اصلا فعال نبوده و صرفا خریداری و احتکار شده‌اند تا روزی به یک متقاضی با ده‌ها و بلکه صدها برابر قیمت به‌فروش برسد.
این معضل یعنی احتکار نام دامنه‌های اینترنتی در کشور اگرچه ظاهرا از سوی مرکز ثبت دامنه کشوری ایران ممنوع است، اما مانند هزار و یک ممنوع و اقدام آشکار غیرقانونی در کشور، اگر عبارت خرید و فروش دامنه را در اینترنت جست‌وجو کنید، انبوهی از سایت‌ها و قیمت‌های متنوع در پیش چشم شما هویدا می‌شود.
از این موضوع نباید غافل بود که نام‌های دامنه .ir جزو منابع محدود ملی محسوب شده و از این رو نیازمند نوعی مدیریت است. اما این اتفاق یعنی ثبت و احتکار نام‌های دامنه چرا و چطور اتفاق می‌افتد و آثار و تبعات آن چیست و در نهایت اینکه آیا راهکاری برای مهار پدیده احتکار نام دامنه وجود دارد؟ این موضوعی است که در گزارش حاضر به آن پرداخته‌ایم.
چه کسانی دامنهها را احتکار می‌کنند؟
این افراد بیزنس‌من‌هایی هستند محترم و بسیار خلاق و خوش‌فکر! که اصطلاحا به آنها دومینر (Domainer) گفته می‌شود. کار این افراد فقط حدس و گمانه‌زنی در مورد نام دامنهها، ثبت و حفظ یا به بیان دیگر احتکار آنها برای روز مبادا و یافتن یک متقاضی در آینده است. البته این افراد دلال نیستند و نمی‌توان آنها را دلال نامید؛ زیرا همان‌طور که می‌دانیم، دلالی نوعی واسطه‌گری است که فرد با معرفی و نزدیک کردن طرفین معامله به همدیگر و تشریح شرایط معامله به آنها اصطلاحا معامله را جوش داده و خود نیز از این کار نفع می‌برند. در این شکل کار مشکلی وجود ندارد و ایرادی به آن نیست، ولی وقتی طرفینی وجود ندارد و صرفا براساس سودجویی و راحت‌طلبی برخی افراد یا شرکت‌ها اقدام به ثبت و احتکار چنین منابع محدودی می‌کنند، این یک اشکال است.
این کار بیشتر شبیه به طعمه‌هایی است که سال‌ها در گوشه‌ای گذاشته می‌شود تا روزی فردی ناچار به سراغ آن بیاید. این موضوع وقتی بیشتر آزاردهنده می‌شود که نام دامنه موردنظر شما به‌جز .IR با همه پسوندهای معروف و رایج دیگر همچون .com.net.org نیز ثبت و به‌عبارت بهتر احتکار شده است و شما برای خرید هرکدام از آنها باید قیمتی چند برابر پرداخت کنید.
البته هدف این گزارش، معرفی این شغل و شیوه کسب درآمد نیست ولی مطمئنا در دنیای فناوری امروز و در عرصه اینترنت و وب، این شکل کار با توجه به محدودیت نام‌های دامنه، نمی‌تواند مفید و سالم باشد.
نقش ناخواسته مرکز ثبت دامنه کشوری در احتکارها
در کنار همه این مسایل اما به شکلی ناخواسته اقدام ایرنیک (مرکز ثبت دامنه کشوری) نیز به معضل احتکار نام‌های دامنه دامن می‌زند. در این سایت صفحه‌ای با نام «دامنه‌های آزاده شده» وجود دارد که هر بار شما میتوانید دامنه‌های آزاده شده یا در شرف آزاد شدن را ببینید و اقدام به ثبت آنها کنید.
این امکان شاید اگر از سوی یک سایت واسطه انجام می‌شد، چندان محل اشکال نبود، اما این اقدام بیشتر مورد توجه و استفاده محتکران و دلالان قرار گرفته و این افراد با مراجعه روزانه و رفرش کردن مدام صفحه مذکور دامنه‌هایی خوش‌نام را گلچین و اقدام به ثبت آنها می‌کنند.
محتکرانی با انبوهی از دامنه
در چنین شرایطی اگر فردی قصد ثبت یک دامنه مورد نیاز خود را داشته باشد، دو راه بیشتر پیش رو ندارد؛ یا باید از ثبت آن صرف‌نظر کرده یا آن را به قیمتی گزاف و تعیین‌شده از سوی مالک و احتکارکننده خریداری کند. نکته قابل توجه آنکه این افراد خلاق! گاهی آنقدر تعداد دامنه‌هایی که ثبت می‌کنند زیاد است که شمار آنها از دست‌شان خارج می‌شود.
برای نمونه، پس از تماس با صاحب یک دامنه غیرفعال، وقتی نام دامنه مدنظر خود را اعلام کردیم، مالک دامنه اصلا به خاطر نمی‌آورد که چنین دامنه‌ای را هم در انبار احتکار دامنه‌های خود دارد یا نه؟ و برای پاسخ به قیمت دامنه مهلتی خواست تا سری به انبار بزند!
نکته جالب‌تر اینکه در بعضی موارد حتی این افراد نام طرح‌ها، پروژه‌ها و مواردی را که بسیار پرکاربرد شده و برخی از آنها محل مراجعه کاربران زیادی هست نیز حدس زده و اقدام به ثبت دامنه آن می‌کنند. در چنین شرایطی نهادهایی که به این دامنهها نیاز دارند یا باید بهای گزافی برای یک دامنه چند هزار تومانی بپردازند یا قید آن را زده و دامنه‌ای با اسمی چند سیلابی و غیر مرتبط انتخاب کنند.
رونق کسب‌وکار سایت‌های واسط فروش دامنه
اما در این میان سایت‌هایی نیز شکل گرفته‌اند که کار دلالی متقاضیان دامنه و محتکران را به عهده گرفته‌اند و با جست‌وجوی عبارت «خرید و فروش دامنه» با انبوهی از این سایت‌ها و دامنه‌های پارک‌شده و آماده فروش با قیمت‌های متنوع مواجه خواهید شد.
قیمت‌ها هم بسته به رندی نام دامنه متفاوت است و از 100 هزار تومان شروع می‌شود تا رقم‌های چند میلیونی یا حتی چند ده میلیونی برای سایت‌های شرکتی و سازمانی. حتی گاه موضوع از این فراتر هم می‌رود و چون قیمتی پایه برای آنها درنظر گرفته نشده است، باید تماس بگیرید و استعلام قیمت کنید. گاهی نیز دامنهها به شکل حراج و به بالاترین پیشنهاد ارایه می‌شود.
دامنه‌هایی که روزگاری با بهایی بسیار ناچیز ثبت شده‌اند، حالا به قیمتی هنگفت به فروش گذاشته می‌شوند.
قانون چه می‌گوید؟
اما آیا چنین اقدامی مدنظر نهادهای متولی این امر بوده و تدابیری برای پیشگیری از چنین معضلی پیش‌بینی شده است؟ در این خصوص ظاهرا مرکز ثبت دامنه‌های کشوری در «سیاست‌نامه حل اختلاف در زمینه ثبت‌نام دامنه» و در بند ب بخش چهارم این سیاست‌نامه دلایل وجود سوء‌نیت در ثبت یا استفاده از نام دامنه را چنین ذکر کرده است: «1. شرایطی که دلالت کند بر اینکه دارنده، نام دامنه را عمدتا به‌منظور فروش، اجاره یا به هر نحو دیگر انتقال به مدعی، که مالک علامت تجاری یا علامت خدمت است، یا به‌منظور فروش، اجاره یا به هر نحو دیگر انتقال به رقیب مدعی در ازای عوض ارزشمندی که افزون بر هزینه‌های متحمله برای ثبت امتیاز نام دامنه است به‌ثبت رسانده یا آن را تحصیل کرده است، یا
2. دارنده بدین منظور اقدام به ثبت‌نام دامنه کرده است که از امکان عرضه علامت در نام دامنه مربوطه توسط مالک علامت تجاری یا علامت خدمت ممانعت به‌عمل آورد، یا
3. دارنده اصولا نام دامنه را به‌منظور ایجاد اختلال در فعالیت‌های مدعی به‌ثبت رسانده است، یا
4. دارنده، با استفاده از نام دامنه و ایجاد مشابهت گمراه‌کننده با علامت متعلق به مدعی و با ایجاد شبهه در زمینه منبع، حمایت مالی، وابستگی یا تایید وبگاه یا مکان خود، یا ایجاد شبهه نسبت به یک محصول یا خدمت در وبگاه یا مکان خود، عمدا سعی‌کرده که کاربران اینترنتی را با قصد حصول منفعت تجاری به وبگاه یا مکان دیگر متعلق به خود جلب نماید.»
به‌عبارت ساده این سطور را این‌گونه می‌توان تفسیر کرد که اگر متقاضی بتواند ثابت کند که ثبت‌کننده نام دامنه اقدام به احتکار آن کرده است، ظاهرا می‌تواند شکایت کرده و اقدام به پس‌گرفتن دامنه کند.
اما سوال اینجا است که اگر قانونی برای منع این اقدام وجود دارد، چرا شاهد خرید و فروش گسترده و علنی نام‌های دامنه در کشور هستیم؟
جالب آنکه یکی از این سایت‌های خرید و فروش نام دامنه که از قضا بسیار شناخته شده و آدرس سایت‌شان هم رند است، در بخش درباره ما این‌طور عنوان می‌کند که شرکت مذکور پس از سال‌ها کار تحقیقاتی فراوان به این ایده فوق‌العاده دانش‌بنیان رسیده است!
راه‌حل چیست؟
همان‌طور که ذکر شد، تمام کسانی که روزی به‌دنبال ثبت نام سایتی بوده‌اند، از میان ده‌ها نامی که در ذهن خود مرور کرده‌اند حتی یک نمونه آدرس آزاد و مورد نظر خود را نیافته‌اند.
باز هم تاکید می‌شود که رونق کسب‌وکارهای اینترنتی و تجارت الکترونیکی در کشور نیاز به رسیدگی به معضل احتکار و پارک‌کردن نام‌های محدود دامنه در ایران را دوچندان کرده است.
در این خصوص شاید یک راهکار ایجاد محدودیت زمانی برای فعال کردن نام‌های دامنه باشد. به این ترتیب که اگر دامنه‌ای سال‌ها بی‌استفاده و به حال خود رها شود، نسبت به عودت آن اقدام شود.
راهکار دیگر می‌تواند مشابه محدودیت در واگذاری تعداد سیم‌کارت به نام یک فرد باشد. در حال حاضر هر فرد حداکثر 10 سیم‌کارت می‌تواند به نام خود ثبت کند. چه در غیر این صورت در حال حاضر با توجه به محدودیت نامبرینگ باید شاهد بازار سیاهی گسترده در کشور بودیم.
شناسایی و حذف دلال‌ها و محتکران بزرگ نیز یک راهکار محسوب می‌شود. در این خصوص سایت نیک به‌عنوان مرجع می‌تواند به‌راحتی افرادی که ده‌ها و شاید صدها نام دامنه را در دست خود گرفته‌اند شناسایی کرده و با ضرب‌الاجل یا حتی معرفی به سازمان دارایی و مالیات نسبت به این رویه و معاملاتی که انجام می‌شود، اقدام لازم را به‌عمل آورد.
و در نهایت، چهارمین راهکار شاید جمع‌آوری صفحه سایت‌های آزادشده از روی سایت ایرنیک (مرکز ثبت دامنه کشوری) باشد تا به این ترتیب بساط غربال‌گری و معرفی دامنه‌های به‌اصطلاح رند و مورد نیاز به محتکران برچیده شود.
میتونم بگیرم؟