مفاهیم آموزش الکترونیکی
بزرگراه فناوری - دهکده جهانی و عصر اطلاعات و پیامدهای ناشی از آن باعث تحول در زمینه‌های مختلف زندگی بشری شده است. آموزش یکی از مهم‌ترین زمینه‌هایی است که دستخوش تحول جدی شده است. امروزه کلاس‌های درس، محتوای آموزشی، جایگاه معلم و دانش‌آموز و... همه باید مفهومی جدید متناسب با نیازهای امروز بشر به خود بگیرند. لزوم تحول در نگرش به این مفاهیم آنچنان شفاف و صریح هست که شاید لازم به بحث نباشد. در این مقاله سعی شده تا با شفاف‌سازی مفهوم آموزش الکترونیکی به تشریح حدود و مزایا و معایب این نوع سیستم آموزشی پرداخته شود.
آموزش الکترونیکی چیست؟
آموزش الکترونیکی را مترادف با واژه E-learning در نظر می‌گیریم. آموزش الکترونیکی نوع خاصی از آموزش از راه دور است که در آن با استفاده از تکنولوژی‌های مبتنی بر وب و با استفاده از بسترهای انتقال مانند اینترنت یا اینترانت، با استفاده از ابزارهایی مانند Multimedia ، انیمیشن و شبیه‌سازها در یک محیط تعاملی مجازی به ارایه آموزش یا بازآموزی می‌پردازیم. نکات مهم که باید در این سیستم آموزشی در نظر گرفته شوند شامل:
1- وجود فاصله فیزیکی بدون محدودیت میان معلم و دانش‌آموز
2- عدم وجود محدودیت زمانی در آموزش
3- آموزش برای هر فرد با هر شرایط خاص سنی و جسمی است.
تفاوت‌های آموزش الکترونیکی و آموزش سنتی:
در سیستم‌های سنتی آموزش نقش معلم به‌عنوان یک محور در ارایه محتوای درسی قرار دارد (معلم‌محور)، در حالی که در آموزش الکترونیکی بر خلاف آموزش سنتی محوریت بر خودآموزی دانش‌آموز استوار است (دانش‌آموز محور).
در آموزش سنتی نگرش عمده به آموزش‌ها و مهارت‌های فردی است در حالی که در آموزش الکترونیکی نگرش بر توسعه مهارت‌های اجتماعی افراد است. آموزش سنتی روحیه رقابت را در دانش‌آموزان ایجاد می‌کند و گاه این روحیه تبدیل به روحیه حسادت می‌شود که پیامدهای اجتماعی خاص خود را دارد. در حالی که در آموزش الکترونیکی با توجه به بستر و محیط تعامل می‌توان به‌سادگی روحیه مشارکت و کار گروهی را در دانش‌آموزان ایجاد کرد. این به‌خاطر وجود یک منبع عظیم پژوهشی (اینترنت) است که به‌سادگی در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد و امکان انجام هرگونه کار پژوهشی به‌صورت گروهی را برای آن‌ها فراهم می‌کند. به‌علت دسترسی به اینترنت محتوای درسی نیز دارای انعطاف زیادی است، معلمان می‌توانند به‌راحتی با استفاده از این منبع مطالب درسی خود را بروز کنند، در حالی که در آموزش سنتی منابع محدود و در حد چند کتاب است که تجدید و بازنگری در محتوای آن‌ها شاید سال‌ها طول بکشد. نکته دیگر در آموزش الکترونیکی استفاده از ابزارهای مولتی‌مدیا و شبیه‌ساز در فرآیند آموزش است که به دانش‌آموز اجازه می‌دهد تا واقعیتی مجازی از آنچه را که قرار است بیاموزد لمس کند، حال آنکه ما در آموزش سنتی فقط با چند صفحه عکس یا متن و یا در نهایت طی یک یا دو جلسه آزمایشگاهی می‌توانیم به آموزش بپردازیم.
با توجه به نوع فناوری که استفاده می‌شود نوع نگرش به کلاس و معلم نیز به‌عنوان ستون‌های اصلی آموزش تغییر خواهد کرد. اگر در گذشته کلاس‌های درسی به‌صورت یک سخنرانی توسط معلم یا در بهترین حالت به‌صورت سؤال و جواب برگزار می‌شد، اکنون کلاس درس مجازی محیطی کاملا تعاملی میان دانش‌آموزان است که معلم در این محیط تبدیل به یک ناظر و تولیدکننده توفان ذهنی در مغز مخاطبان خود شده است و دیگر مدرس یک مطلب خاص نیست بلکه راهنمای خودآموزی دانش‌آموزان است. در کلاس درس سنتی اگر ما از لحاظ مکان، زمان و هزینه محدودیت برگزاری داشتیم در کلاس مجازی چنین محدودیتی نداریم. دفعات برگزاری کلاس برای یک یا چند نفر نه هزینه‌بر است نه مکان اختصاصی لازم خواهد داشت و نه زمان ویژه‌ای را می‌طلبد یعنی دانش‌آموز تا زمانی که مطلب را متوجه شد می‌تواند مطالب آن جلسه آموزشی را تکرار و مرور کند.
در بالا شرح مختصری از آنچه در آموزش الکترونیکی رخ می‌دهد دادیم. در زیر فهرست مزایای آموزش الکترونیکی را به‌عنوان یک گزینه قابل بحث آورده‌ایم. باید ببینیم نقاط قوت این سیستم آموزشی نسبت به نوع سنتی آن چیست. (با توجه به اینکه هر کدام از این مزایا را می‌توان در ابعاد متعددی بررسی کرد در این‌جا صرفا به‌صورت تیتروار آورده شده‌اند):
1- آموزش هر کس در هر کجا و در هر زمان
2- تقویت و بهبود متن درس با استفاده از مثال‌ها، انیمیشن و دیگر امکانات مولتی‌مدیا
3- امکان شبیه‌سازی محیط واقعی با استفاده از شبیه‌سازها
4- فراهم کردن امکانات مختلف پژوهشی
5- هزینه‌های معقول، در برابر گستردگی فراوان در سطح نامحدود اینترنت (w.w.w)
6- استحکام و انسجام مطالب ارایه شده به‌علت وجود امکان بازبینی مکرر محتوا
7- استانداردسازی مطالب با یکپارچه‌سازی داده‌ها و دانش در یک فرمت معین
8- عدم نیاز به تکنولوژی مختلف برای دسترسی به‌علت استفاده پلاتفرم وب
9- ارزان بودن تولید و انتشار محیط آموزشی نسبت به آموزش سنتی
10- حذف هزینه‌های مسافرت و اسکان معلم و دانش‌آموزان
11- تشویق دانش‌آموز برای خودآموزی مطالب، مطالعه و تحقیق
12- پشتیبانی از یادگیری طویل‌المدت و افزایش عمق درک مطالب از محتویات درس، با فراهم کردن امکان بازنگری و دوباره‌خوانی مجدد دروس توسط دانش‌آموز
13- فراهم کردن امکان مدیریت و اداره (Administration) دوره‌ها و دانشجویان به‌صورت ساده
14- دسترسی آسان دانش‌آموزان به منابع پژوهشی از طریق اینترنت
15- آموزش رودررو با معلم، با استفاده از امکانات Video Conference، که امکان شکوفا شدن استعدادهای بالقوه دانشجویان را فراهم می‌کند.
16- امکان برگزاری امتحانات On-line در هر زمان و مکان
17- امکان استفاده از تجربیات دیگران در زمینه‌های آموزشی و حفظ و نگهداری و انتشار مجدد آن‌ها
18- تقسیم‌بندی دانش‌آموزان بر اساس استعداد و توانایی آن‌ها و ارایه متن درسی متناسب با آن
19- امکان شناسایی قابلیت‌های دانش‌آموز نسبت به گروه و شکوفا کردن این استعدادها
بنابراین ما توانستیم 19 مزیت بالقوه را برای این سیستم آموزشی تشریح کنیم اما با همه این مزایا، با توجه به نوع و ساختار آموزش الکترونیکی این سیستم آموزشی دارای برخی معایب است که باید در مورد آن‌ها تامل و برای کاهش آسیب‌های ناشی از این معایب راه‌حل‌هایی پیدا شود.
معایب و ایرادات عمده‌ای که توسط منتقدان متوجه آموزش الکترونیکی می‌شود شامل:
1- عدم برابری در دسترسی با تکنولوژی‌های مورد نیاز (اینترنت، کامپیوتر، تلفن و...)
2- عدم برابری دانش‌آموزان از لحاظ سواد و دانش استفاده از کامپیوتر
3- کنترل کمتر معلمان بر دانش‌آموزان
4- پهنای باند محدود و سرعت پایین دسترسی به اینترنت باعث کاهش کارایی این شیوه می‌شود.
5- تجربه کم در ارایه دروس به روش آموزش الکترونیکی
6- عدم تکامل استانداردهای آموزش الکترونیکی به سبب نو بودن آن‌ها
7- حذف ارتباطات اجتماعی دانش‌آموزان
8- واکنش و مقاومت مدیران و سازمان‌ها و شرکت‌ها در برابر این شیوه آموزشی
9- عدم امنیت اخلاقی در اینترنت
با توجه موارد ذکر شده بالا کاملا مشخص است که بسیاری از آن‌ها با مرور زمان حل خواهد شد. به‌عنوان مثال در آینده با توسعه فناوری‌های مخابراتی پهنای باند بیشتر و سرعت دسترسی به اینترنت بسیار افزایش خواهد یافت یا با گذشت زمان استانداردهای آموزش الکترونیکی تکامل خواهد یافت و جامعیت بیشتری به خود خواهد گرفت. ولی با همه این موارد قابل حل بحث کاهش ارتباطات اجتماعی میان دانش‌آموزان و همچنین ارتباط بین معلم و دانش‌آموز می‌تواند به مرور زمان در نقش‌گیری شخصیت دانش‌آموز تاثیر منفی بگذارد یا استفاده از اینترنت می‌تواند به‌عنوان یک جریان باز اطلاعات در دانش‌آموز و رشد شخصیتی آن ارتباط منفی بگذارد. به هر حال آموزش الکترونیکی علی‌رغم تمام مزایا و معایبی که برشمردیم به‌عنوان یک نیاز غیرقابل چشم‌پوشی باید مورد توجه قرار گیرد. در دنیایی که ادعا می‌شود دانش بشر هر شش ماه یک بار دو برابر می‌شود و هر چهار سال یک بار این دانش کاملا بروز شده است، باید نگرشی نو به مقوله آموزش صورت گیرد. استفاده از بسترهای سریع ارتباطی مانند اینترنت یا دستگاه‌های همراه (Mobil) می‌تواند تحولی در آموزش ایجاد کند که آموزش سریع، ارزان و بروز را برای همگان فراهم کند.
- ۸۵/۱۱/۰۵
