هرچه در شبکه‌های اجتماعی می‌خوانید را باور نکنید
میثم لطفی - گذشت زمان به‌سرعت همه‌چیز را عوض کرده است و آن طور که امروز زندگی می‌کنیم با نحوه زندگی نسل قبل از ما کاملا متفاوت است. این روزها میل چندانی وجود ندارد که هر بعد از ظهر وقتی خسته از کار برمی‌گردیم جلوی تلویزیون بنشینیم و اخبار روزانه را مرور کنیم. ابتدای روز منتظر آن نیستیم تا هنگام صرف صبحانه روزنامه جدید در اختیارمان باشد و از آخرین اتفاقات باخبر شویم و به‌طور کلی باید گفت منابع اطلاعاتی ما کلا تغییر کرده‌اند. از حدود یک‌دهه قبل دستگاه موبایلی به رکن اصلی زندگی ما تبدیل شد و در چنین شرایطی هر کس در طول روز بخواهد هرکاری انجام دهد، ابتدا سراغ گوشی‌های هوشمند می‌رود و در شلوغی‌های روزمره و گرفتاری‌های خود سعی می‌کند آخرین اخبار و اطلاعات را این‌گونه و از طریق شبکه‌های اجتماعی در اختیار بگیرد.
برای آنکه مشخص شود در منطقه پیرامون یا دیگر نقاط جهان چه اتفاقی رخ داده و نزدیکان ما چه فعالیت‌هایی کرده‌اند، نخستین کاری که می‌کنیم این است که سراغ صفحه شخصی در فیس‌بوک، اینستاگرام یا توییتر می‌رویم و اخبار را روی آن مرور می‌کنیم. اما بر حسب تجربه شخصی هر یک از ما، اخبار منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ای تا چه اندازه قابل اعتماد هستند و می‌توان آن را منبع موثق در نظر گرفت؟
×× منابع قابل اعتماد
دسترسی آسان به شبکه‌های اجتماعی موجب شده بیشتر مردم جهان ترجیح دهند اخبار مورد نظر خود را روی این فضا در اختیار بگیرند. شبکه‌های اجتماعی به کاربر امکان می‌دهند اخبار مربوطه را به محض انتشار از منابع مختلف مرور کنند و هر زمان که می‌خواهند، به‌صورت رایگان مطالب مورد نظر خود را به شکل تعاملی و با تصاویر مربوطه بررسی کنند. کاربران تنها با چند کلیک می‌توانند مهم‌ترین اخبار را پیش روی خود ببینند و از طریق نمایشگر لمسی جزییات بیشتر آن را به دست آورند. اما در انبوه خبرهایی که هر روز منتشر می‌شود، بسیاری از اتفاقات را هم روی همین فضای تعاملی از دست خواهیم داد.
نتایج بررسی اخیر مرکز تحقیقاتی Pew Internet نشان داد 50 درصد کاربران شبکه‌های اجتماعی پس از وقوع یک اتفاق مهم اخبار مرتبط با آن را با دیگر به‌اشتراک می‌گذارند یا به‌صورت همزمان عکس و ویدیو مرتبط را روی صفحه شخصی خود منتشر می‌کنند. در مقابل 46 درصد این کاربران به محض وقوع یک خبر مهم با دیگر اعضای شبکه اجتماعی در این زمینه وارد گفت‌وگو می‌شوند و نظر شخصی خود را ارایه می‌دهند. از آنجایی که فناوری این روزها نزدیک‌ترین و در دسترس‌ترین ابزار در زندگی ما است، هر یک از مردم در خیابان یا محل کار خود به یک خبرنگار تبدیل شده‌اند. داستان‌ها و وقایعی که پیش‌تر باید منتظر می‌ماندیم تا رسانه‌های سنتی منتشر کنند، این روزها پیش از انتشار رسمی از سوی خبرگزاری‌ها یا روزنامه‌ها، از سوی کاربران حاضر در صحنه مخابره می‌شوند و در بسیاری از مواقع تصاویر و اطلاعات کاربران دقیق‌تر از مراکز خبری است.
برای مثال، در جریان گسترش بیماری ابولا، کاربران محلی بیشتر از رسانه‌ها توانستند اخبار مربوطه را پوشش دهند و حتی زمانی که این بیماری برای نخستین بار در فرگوسن و میسوری آمریکا مشاهده شد، اعضای شبکه‌های اجتماعی پیش از رسانه‌های آمریکایی آن را اعلام کردند. با این وجود، بسیاری از خبرهایی که روی این فضاها منتشر شدند هیچ‌گونه صحتی نداشتند و پس از مدتی وزارت بهداشت آمریکا تنها ابتلای یک پرستار آمریکایی به بیماری ابولا را تایید کرد. به هر حال، شبکه‌های اجتماعی همان‌قدر که یک منبع در دسترس و کاربردی برای انتشار اخبار محسوب می‌شوند، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نمی‌توانند یک منبع معتبر و کاربردی باشند.
×× اخبار فوری؛ اخبار ناموثق
طی چند ماه گذشته که اخبار فراوانی در رابطه با شیوع بیماری ابولا در کشور نیجریه منتشر شد، اعضای شبکه اجتماعی مطلبی را دست به دست چرخاندند و در آن برخی توصیه‌‌های پزشکی را ارایه کردند تا مردم بتوانند خود را در مقابل ابولا ایمن کنند. در این مطلب گفته شد که اگر هر شخص حجم زیادی آب شور بنوشد، امکان ورود ویروس ابولا به بدن او از بین می‌رود. این مطلب به قدری گسترش یافت که در کمتر از یک هفته تقریبا همه ساکنان آفریقا در جریان آن قرار گرفتند و متاسفانه همین مساله موجب شد در هفته نخست دو نفر در کشور نیجریه به علت نوشیدن بیش از اندازه آب شور جان خود را از دست بدهند و بیش از 20 نفر هم راهی بیمارستان شوند. شایعه مذکور به‌قدری سریع منتشر شد که دولت نتوانست هیچ اقدامی در مقابل آن انجام دهد و حتی کمپین‌های اختصاصی برای کنترل بیماری ابولا هم نتوانستند در این زمینه اطلاع‌رسانی کافی را انجام دهند.
در مثال دیگر، پس از آنکه نخستین بیمار مبتلا به ابولا در کشور آمریکا شناسایی شد، در هر دقیقه 100 توییت مرتبط به این مساله به بیش از شش هزار نفر ارسال می‌شد. این جریانات موجب شد تا شبکه اجتماعی به برخی ابهامات دامن بزند و نگرانی‌های فراوان در مورد نحوه گسترش ویروس ابولا ایجاد کند. حتی در برخی از این توییت‌ها گفته شد که هر کس به بیماری ابولا مبتلا شود، پس از گذشت مدتی مانند زامبی‌ها از حالت طبیعی خارج می‌شود و مرگ مهلکی را تجربه می‌کند.
گیلاد لوتان، از گروه توسعه فناوری دیجیتالی SocialFlow در زمینه گسترش اخبار روی شبکه‌های اجتماعی مطالعه گسترده‌ای انجام داد و در پایان دریافت «اطلاع‌رسانی نادرست به یک اتفاق معمول در اکوسیستم رسانه‌ای آنلاین تبدیل شده است». او در جریان بررسی‌های خود این پرسش را مطرح کرد: «آیا اطلاع‌رسانی نادرست در شبکه‌های اجتماعی همیشه سریع‌تر و قوی‌تر از اطلاعات درست انجام می‌شود؟»
او برای پاسخ دادن به این پرسش مطالعات گسترده‌ای را در سراسر جهان انجام داد و در پایان دریافت که همیشه در همه موارد اطلاع‌رسانی نادرست مورد پذیرش کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار نمی‌گیرد و با این وجود، بسیاری از مواقع منتشر نشدن اخبار صحیح و عکس‌العمل به‌موقع مراکز مربوطه موجب می‌شود اخبار ناموثق به‌سرعت منتشر شوند. این بررسی نشان داد جدا از اینکه یک خبر درست باشد یا نادرست، هرچه مطلب مربوطه مهیج‌تر باشد سریع‌تر در میان ساکنان جهانی شبکه‌های اجتماعی رواج می‌یابد.
×× افزودن محتوا؛ جلب اعتماد
این یک فرایند ثابت است که موجب می‌شود اطلاعات مانند ویروس در کوتاه‌ترین زمان منتشر شوند:
1- کاربر اطلاعات مهمی را به جماعت تشنه انتقال می‌دهد.
2- ظرف مدت کوتاه این اطلاعات مانند آتش همه جنگل را فرا می‌گیرد.
3- اطلاعات پس از گسترده شدن مورد پذیرش همگان قرار می‌گیرند و به خبر مربوطه اعتماد می‌شود.
کِیت اوربان در تاریخ اول می 2011 خبر فوری مربوط به مرگ اُسامه بن لادِن را منتشر کرد و یک ساعت بعد کاخ سفید به‌صورت رسمی این خبر را روی سایت اینترنتی خود گذاشت. اوربان اولین نفری نبود که در مورد مرگ بن لادن اطلاع‌رسانی کرد، اما از جمله کسانی بود که در شبکه‌های اجتماعی بیشترین پذیرش را دریافت کرد و مطلب منتشرشده از سوی او بسیار مورد توجه قرار گرفت. تنها پس از گذشت یک دقیقه مطلبی که اوربان روی صفحه اختصاصی خود در فیس‌بوک گذاشت، بیش از 100 هزار بار مشاهده شد و حتی دو نفر از اشخاص سرشناس ایالات متحده در مورد آن نظر دادند. نخستین فرد، جیک شِیرمن، از اعضای پنتاگون بود که در صفحه اختصاصی خود روی توییتر نوشت: «فرمانده رامسفلد؛ @keithurbahn می‌گوید بن لادن کشته شده است». فرد دوم برایان استلتر، سردبیر روزنامه نیویورک‌تایمز بود که او روی صفحه اختصاصی خود گفت: «خبر مهم منتشرشده از سوی وزیر دفاع اسبق! مرگ بن لادن خطاب به رامسفلد تایید شد. خبرهایی از قاتل بن لادن منتشر شده است».
این دو مطلب نقش عمده‌ای در تایید خبر منتشرشده از سوی اوربان داشت و جالب اینکه تمامی این اخبار و اتفاقات پیش از انتشار خبر رسمی از سوی کاخ سفید در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی مخابره شد. برخی کاربران در بازنشر خبر مذکور منابعی را هم به مطلب خود اضافه می‌کردند و برخی دیگر هم به اخباری استناد می‌کردند که پیش از کِیت اوربان خبر مربوط به مرگ بن لادن را روی شبکه‌های اجتماعی گزارش دادند. نکته قابل ملاحظه این است که پیش از انتشار هرگونه خبر رسمی، این مطلب مورد پذیرش همگان قرار گرفت و از جانب اعضای شبکه‌های اجتماعی تایید شد.
×× سنجش اعتبار اخبار
مثال‌‌های یادشده برخی موارد را در مورد اطلاعات درست و نادرست نشان داد و مشخص کرد هر مطلب جدا از اینکه تا چه اندازه صحت داشته باشد، چگونه می‌تواند به‌سرعت میان اعضای شبکه‌های اجتماعی منتشر شود. کارشناسان بر این باورند که نیازی نیست یک خبر مخاطبان زیادی داشته باشد؛ زیرا همین که تنها چند نفر از کاربران اجتماعی به آن اعتماد کنند، ظرف مدت کوتاهی این خبر منتشر می‌شود و به گوش جهانیان می‌رسد.
بررسی‌های اخیر روی این مساله همچنین نشان داد که توجه به مطالب منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی برخی محدودیت‌ها را هم پیش‌روی خود می‌بیند. زمانی یک مطلب به‌صورت عمومی منتشر می‌شود و به‌خصوص زمانی که با تیتری جذاب و با قابلیت دربرگیری پیش روی مخاطبان اجتماعی قرار می‌گیرد، جلوگیری از انتشار آن تقریبا کار غیرممکنی است.
به‌عبارت دیگر، اگر کاربران با مهارت کافی بتوانند یک خبر غیرواقعی را به‌صورت مهیج جلوه دهند، منابع رسمی و دولتی به‌سختی می‌توانند خبر موثق و درست را اعلام کنند و اگر در این زمینه اقدام سریع انجام نشود، عواقب جبران ناپذیری به‌وجود می‌آید.
کارشناسان همچنین به این نتیجه رسیدند که به‌سختی می‌توان ساکنان شبکه‌های اجتماعی را متقاعد کرد که اتفاق ویژه بر خلاف تصور آنها صورت گرفته و آنچه باور کرده‌اند اشتباه بوده است. به‌عبارت دیگر، کاربران شبکه اجتماعی پس از آنکه یک خبر را به نقل از منابع مختلف و دوستان متفاوت خود مشاهده می‌کنند، آن را مورد تایید قرار می‌دهند و اگر در چنین شرایطی قرار باشد که نادرست بودن خبر به آنها ثابت شود، موفقیت چندانی حاصل نمی‌شود.
این نکته اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا ممکن است در جریان انتشار یک خبر مهم‌ترین بخش آن توسط کاربران حذف شده و معنی نهایی تغییر کرده باشد. در چنین شرایطی حتی با تلاش فراوان هم نمی‌توان اصل مطلب را برای عموم کاربران ارایه کرد. اما با این توضیحات، کاربران شبکه‌های اجتماعی چطور می‌توانند به اخبار منتشرشده اعتماد کنند و مراکز مسوول چگونه می‌توانند جلوی انتشار اخبار نادرست را بگیرند؟
یک روش ترکیبی می‌تواند در این زمینه مفید واقع شود. این روزها الگوریتم‌های ویژه‌ای ارایه شده که می‌توانند گسترش سریع اخبار در شبکه‌های اجتماعی مختلف را تحلیل کنند. مدل‌های ویژه برای تحلیل کلیدواژه‌ها این امکان را به مراکز مسوول می‌دهند تا هر واقعه را در شبکه‌های اجتماعی زیر نظر بگیرند و در کوتاه‌ترین زمان مقابل آن عکس‌العمل نشان دهند. اما به هر حال باید گفت این کاربران هستند که در آخر باید با هوشمندی کافی اخبار درست را از نادرست تشخیص دهند.(منبع:عصرارتباط)
- ۹۴/۰۵/۱۱