همایش جهانی درباره حاکمیت بر اینترنت
بیش از 200 تن از مقامات ارشد دولتی، تجاری، و جامعه مدنی در «همایش جهانی درباره حاکمیت بر اینترنت» شرکت کردند. این همایش از 25 تا 26 مارس 2004 توسط «نیروی ویژه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی ملل متحد» UN-ICT Task Force برگزار شد. طبق اعلامیه خبری سازمان ملل متحد، قصد از برگزاری این همایش که در مقر سازمان ملل در نیویورک برپا شد، «کمک به رایزنی‌ها و مشورت‌های جهانی و زمینه‌سازی تشکیل یک گروه‌کاری درباره حاکمیت بر اینترنت» بود. این گروه کاری قرار است توسط کوفی‌عنان، دبیرکل ملل متحد، ایجاد شود و گزارش کار خود را به دومین اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی(تونس، 2005) ارائه دهد.
در میان شرکت‌کنندگان در این همایش علاوه بر مقاماتی از کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه‌یافته شخصیت‌هایی سرشناسی نیز از بخش خصوصی حضور داشتند؛ شخصیت‌هایی همچون «پاول تومی»، رئیس و مدیرعامل «شرکت نامگذاری و شماره‌گذاری اینترنت» ICANN، و همچنین «وینتون سرف» معاون ام‌سی‌آی و «روبرت کان» از شرکت «ابتکارات پژوهشی ملی» که این دو به «پدران اینترنت» معروفند.
در این همایش نظرات مختلفی راجع به مسأله حاکمیت و نظارت بر اینترنت مطرح شد که بسیار متنوع و گاه متضاد بود. گروهی معتقد بودند که سیستم نظارتی و اداره‌کننده کنونی به خوبی کار می‌کند و نیازی به وضع مقررات جدید و اعمال حاکمیت نیست. برخی نیز خطر سرکوب خلاقیت و نوآوری را هشدار می‌دادند و برخی نیز بر این باور بودند که تضمین امنیت و اعتمادپذیر بودن اینترنت بخصوص برای کشورهای در حال توسعه بدون اعمال نوعی حاکمیت بر اینترنت میسر نیست. بیشتر نمایندگان بخش‌خصوصی در سخنان خود گوشزد کردند که «اگر سیستمی خوب کار می‌کند، لازم نیست به آن دست بزنیم»، و «بهترین حاکمیت حداقل حاکمیت است»، و «شرکت نامگذاری و شماره‌گذاری اینترنت» ICANN پیشرفت خوبی در جهت شفاف‌تر شدن و دربرگیرنده‌تر شدن داشته است. به اعتقاد آنان آنچه اکنون به آن نیاز داریم مذاکرات بیشتر در مورد نهادهای تخصصی است. اما هیأت‌های اعزامی از سوی برخی کشورهای در حال توسعه معتقد بودند که نظام کنونی به اندازه کافی آنها را در بر نمی‌گیرد و از نوعی بحران مشروعیت نه فقط در حاکمیت بر اینترنت بلکه در حاکمیت جهانی سخن راندند.
با وجود همه این تفاوت آرا، نتیجه‌گیری اعلام شده از سوی برگزارکنندگان همایش این بود که حاکمیت جهانی کنونی بر اینترنت به خوبی کار می‌کند و تنها نیازمند آن است که بیشتر دربرگیرنده همه طرف‌های ذینفع باشد.
نظرات ابراز شده از سوی چهره‌های شاخصی که در این همایش حضور داشتند، به روشنی تفاوت دیدگاه‌ها در مورد اعمال حاکمیت بر اینترنت را نشان می‌دهد.
آقای کوفی‌عنان، دبیرکل سازمان ملل متحد در مراسم افتتاحیه همایش در روز 25 مارس گفت: موضوعات مربوط به حاکمیت بر اینترنت بسیار زیاد و بسیار پیچیده است اما علاقه مشترک همه جهانیان این است که امنیت اینترنت تضمین شود و قابل‌اعتماد باشد. نکته مهم دیگر این است که برای حاکمیت بر اینترنت باید مدل‌های مشارکتی و دربرگیرنده همه ایجاد شود. این محیط ارتباطی باید در دسترس مردم جهان و پاسخگوی نیازهای آنان باشد. برد و کشش کنونی آن به شدت ناعادلانه است و اکثریت عظیم مردم جهان هنوز از آن بی‌بهره‌اند.
آقای عنان گفت که در آینده نزدیک بنا به تقاضای اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی در ماه دسامبر، یک «گروه کاری درباره حاکمیت بر اینترنت» تشکیل خواهد داد. اما پیش از انجام این کار، نیاز است با بخش‌های وسیعی از گروه‌ها و جمعیت‌های ذینفع رایزنی و مشورت شود. به اعتقاد وی، نظراتی که در این همایش جهانی و دیگر مشورت‌ها و رایزنی‌ها ابراز می‌شود می‌تواند سهم مهمی داشته باشد در چارچوب‌بندی موضوع‌ها، یافتن زمینه‌های همگرایی، و روشن‌شدن موضوع مشورت‌های آینده. به گفته کوفی‌عنان، به محض این که این مشورت‌ها و رایزنی‌ها به نتیجه برسد، وی در موقعیتی قرار خواهد گرفت که می‌تواند یک گروه کاری باز، شفاف و دربرگیرنده همه را تشکیل بدهد.
آقای عنان در خاتمه سخنان خود از شرکت‌کنندگان در همایش خواست تا هدف اصلی را از نظر دور ندارند و آن کمک به مردم همه جای دنیاست تا زندگانی آزاد و شایسته‌ای برای خود بسازند. «هر آنچه می‌کنید باید کمکی باشد به توسعه انسانی».
«وینتون سرف»، نایب‌رئیس ام‌سی‌آی و به قول «خوزه ماریا فیگورس اولسن» (رئیس ICT Task Force) «یکی از پدران اینترنت» طی سخنانی گفت که اینترنت به شکل آزاد و باز شکل گرفت؛ بدون مداخلات زیاد دولتی یا دیگر نظارت‌ها، زیرا قواعد فنی آن به‌طور باز شکل گرفت و داوطلبانه به‌کار گرفته شد. ساختار باز اینترنت خود سوختباری برای تحول آن بود، به‌طوری که مشارکت‌کنندگان در آن بهره‌برداری و توسعه آن قادر بودند با ایده‌ها و کاربردهای جدید در تحول آن سهم داشته باشند.
به گفته آقای «سرف»، با تحول روزافزون اینترنت، رفته‌رفته کارهایی که از دیرباز تحت نظارت‌های چشمگیر بوده است با اینترنت عجین شد و همین باعث شده است که مسأله نظارت و حاکمیت بیشتر بر اینترنت مطرح شود. اما نکته مهم استفاده‌هایی است که از اینترنت می‌شود. اگر نیاز به حاکمیت بر چیزی باشد، باید بیشتر بر استفاده‌ها و سوءاستفاده‌هایی که از شبکه می‌شود نظارت و حاکمیت اعمال شود، و کمتر بر عملیات و کارکردهای آن.
آقای «سرف» همچنین گفت: حاکمیت باید به عنوان اقدامی در نظر گرفته شود که به‌طور جمعی صورت می‌گیرد تا گسترش، توسعه و استفاده جمعی از اینترنت آسانتر شود. به‌طور مثال، تجارت الکترونیکی را می‌توان با اتخاذ رویه‌های بین‌المللی تقویت کرد؛ رویه‌هایی همچون استفاده از امضای الکترونی، سازوکارهای تسویه‌حساب‌های معاملات الکترونیکی بین‌المللی، مالیات‌ستانی‌های بین‌المللی و حفاظت از مالکیت معنوی.
به اعتقاد آقای «سرف»، استفاده از اینترنت می‌تواند به اهداف توسعه هزاره در عرصه کاهش فقر، بهبود آموزش و بهداشت، حفظ محیط زیست و برابری جنسی کمک کند. این همایش باید کاری کند که این اهداف در هم تنیده شود و این کار را با این پرسش می‌توان انجام دهد که چگونه جامعه اینترنت می‌تواند استفاده سازنده و مثبت از اینترنت را تسهیل کند.
آقای «سرف» گفت: به قول مهندس‌ها «تا وقتی چیزی خراب نشده درستش نکنید»، و به قول دکترها «اول باید مراقب باشیم که آسیبی نزنیم». جنبه‌های فنی اینترنت به‌شکل بسیار بازی در انجمن‌هایی که به روی همگان باز بود تحول یافت. قواعد استفاده از اینترنت کمتر توسعه یافته است و شایان توجه بیشتر است. «اما من اخطار می‌کنم که مبادا نوآوری و آزادی خلاقیت را که اینترنت برای همگان فراهم آورده خفه کنیم». دور میز اینترنت جاهای زیادی هست. وظیفه همه ما این است که اطمینان یابیم که همه طرف‌های ذینفع بتوانند جایی در دور این میز داشته باشند و از فرصت کافی برای ادای سهم خود در تحول اینترنت برخوردار باشند.
«روبرت کان»، رئیس و مدیر عامل «شرکت ابتکارات پژوهشی ملی»، که از او نیز با عنوان «یکی از پدران اینترنت» نام برده شد، گفت: اگر چه اکنون به سختی می‌توان باور کرد، اما در روزهای آغازین و تا اواسط دهه 1980، تقریباً همه تصمیمات راجع به اینترنت را من و «وینتون سرف» می‌گرفتیم. این همایش اکنون به مسأله حاکمیت پرداخته است زیرا وب چنان گسترده و پر نفوذ شده که پیشرفت آن مستلزم اجتناب از بورکراسی است؛ یعنی همان چیزی که به‌ناگزیر همراه با مشارکت دولت سروکله‌اش پیدا می‌شود.
به گفته «کان» به جهت آن که اینترنت در ابتدا نوعی پدیده ضدفرهنگی تصور شد و تحت مراقبت قرار گرفت ـ و امروز تقریباً هیچ مداخله سازمانی برای تعیین مقررات برای وب وجود ندارد ـ «بعید است بیشتر از گذشته به تعریفی از حاکمیت بر اینترنت نزدیک شده باشیم». البته این به معنای آن نیست که دولت‌های هیچ نقشی ایفا نخواهند کرد یا هیچ چیزی وجود ندارد که باید بهتر اداره شود یا کاراتر هماهنگ شود. برخی جنبه‌های اینترنت خوب پیش می‌روند و برخی نه. برخی جنبه‌ها هست که هیچکس نمی‌خواهد خود را آلوده آن کند و برخی جنبه‌ها هست که کاملاً نادیده گرفته می‌شود. بنابراین، فرصت‌های فراوانی برای مشارکت آینده سازمان‌ها، دولت‌ها و نهادی بخش خصوصی برای کمک به این موضوع‌ها وجود دارد. وی افزود در این میان نقش مهم دانشمندان و محققان که از آغاز حضوری فعال داشته‌اند نباید نادیده گرفته شود.
«پاول تومی»، رئیس و مدیر عامل «شرکت نامگذاری و شماره‌گذاری اینترنت» ICANN یکی دیگر از سخنرانان همایش بود که گفت سازمان وی یک نهاد ملی و متشکل از گروه‌های مختلف ذینفع برای هماهنگ کردن مشخصه‌های منحصربفرد سیستم‌های اینترنت است. نشست‌های ICANN بیشتر بر مشکلات فنی متمرکز است. این نشست‌ها به روی همگان باز است و از حضور همه طرف‌های ذینفع استقبال می‌شود. مأموریت ICANN مشابه مأموریت همان «گروه کاری» است که «اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی» از دبیرکل سازمان ملل متحد خواسته تا آن را تشکیل دهد.
«ریچارد مک‌کورماک»، رئیس افتخاری اتاق بازرگانی بین‌المللی با اشاره به این که هم اکنون 850 میلیون کاربر اینترنت در سراسر جهان وجود دارد(یعنی دو برابر تعداد کاربران در سال 2000) بر این نکته تأکید کرد که باید توجه خود را بیشتر به عرصه‌هایی معطوف کنیم که مداخله دولتی در آن عرصه‌های الزامی است. به اعتقاد وی «گروه کاری درباره حاکمیت بر اینترنت» باید بیشتر یک کمیته هدایت‌کننده باشد تا یک نهاد قانونگذار؛ و باید به گسترش اینترنت هم در کشورهای در حال توسعه و هم در کشورهای توسعه یافته یاری رساند.
«ماریا لویزا ویوتی»، از اعضای هیأت اعزامی برزیل، بر این نکته تأکید کرد که «امروزه به طور فزاینده‌ای به اینترنت به عنوان یک امکان همگانی بین‌المللی نگریسته می‌شود که باید به‌شکل بسیار آشکار و باز مدیریت شود». به اعتقاد وی حاکمیت بر اینترنت نباید حق ویژه یک گروه خاص از کشورها یا طرف‌های ذینفع باشد. باید نقش‌های خاص همه طرف‌های ذینفع در این حاکمیت مشخص شود. دولت‌ها نیز باید در این میان سهمی داشته باشند و نگرانی کشورهای در حال توسعه باید مدنظر قرار گیرد.
«لیندال شوپ‌مافول»، رئیس کمیسیون ملی جامع اطلاعاتی و توسعه آفریقای جنوبی، گفت: «درست است که بسیاری از موضوع‌ها، موضوع‌های فنی هستند اما فناوری جدای از سیاست نیست». به اعتقاد وی، مسأله این نیست که چیزی خراب شده و باید درست شود. مسأله قانون‌مند کردن فرایند موجود است و به این خاطر است که کشورهای در حال توسعه موضوع حاکمیت بر اینترنت را به سطح سازمان ملل کشانده‌اند؛ «همان چیزی که ما نیز خواهان طرح شدن آنیم».
«آنری‌یت استرهویسن»، دبیر اجرایی انجمن ارتباطات پیشرفته آفریقای جنوبی، مسأله حاکمیت بر اینترنت را به مسأله بزرگتر حاکمیت جهانی مربوط دانست و گفت: کشورهای در حال توسعه نسبت به نهادهای جهانی همچون «سازمان جهانی مالکیت معنوی» و مؤسسات مالی بین‌المللی نگرانی‌هایی دارند. حاکمیت جهانی با نگرانی‌هایی(اگر نگوییم با بحران) روبه‌روست. از سوی دیگر، به جای شکاف شمال – جنوب، شاهد نوعی همپوشی فزاینده منافع میان طرف‌های مختلف هستیم. «در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، نگرانی‌های جامعه مدنی مشابه نگرانی‌های بخش خصوصی است».
«خوان فرناندز»، مسئول هماهنگی کمیسیون تجارت الکترونیکی کوبا، ضمن یاد کردن از «مردمانی که ترجیح می‌دهند آب تمیز، برق و قرصی نان داشته باشند تا کامپیوتر» بر این نکته پای فشرد که اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی بیشتر یک اجلاس توسعه‌ای بود تا یک اجلاس فناوری.
آقای «فیگورس اولسن» خاطرنشان کرد که این همایش نمونه‌ای است از «سیاست جهانی» آینده که برای برخورد با چالش‌های ژئوپلیتیک، اقتصادی، و زیست‌محیطی الزامی است. سیاست جهانی یعنی گردهم‌آوردن تمام طرف‌های ذینفع به دور یک میز گفتگوی وسیع، و اتاق شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد که میزبان این نشست است سمبلی از این سیاست است. این اتاق که در گذشته فقط میزبان اظهارنظرهای رهبران سیاسی بود، در جریان این همایش میزبان سخنرانانی از انواع مختلف طرف‌های ذینفع، که جامعه جهانی را نمایندگی می‌کنند بود؛ کسانی که گردهم آمده‌اند تا عقاید خود را ابراز دارند و سیاست‌هایی را تعیین کنند.
خانم «فریال بجی» مدیر عامل مؤسسه اینترنت تونس، گفت که کشور وی به طور کامل در جریان تدارک برگزاری دومین مرحله اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی است که قرار است در نوامبر 2005 در تونس برگزار شود. نشست‌های هیأت دولت به‌طور مرتب تشکیل می‌شود و همه وزیران در تدارک این اجلاس مشارکت دارند و یک کمیته عالی ملی برای هدایت همه کارهای تدارکاتی تشکیل شده است. وی همه طرف‌های ذینفع، از جمله بخش خصوصی، جامعه مدنی، و رسانه‌ها را فراخواند تا در این اجلاس سهم داشته باشند.
نخستین کمیته تدارکاتی در پایان ماه ژوئن در تونس برگزار خواهد شد و رایزنی‌ها پیرامون برگزاری کنفرانس‌های منطقه‌ای و موضوعی در حال انجام است. نتیجه مورد انتظار از اجلاس تونس، یک سند سیاسی و یک دستورکار عملی مبتنی بر نقشه‌های عمل منطقه‌ای است.
«مارک فورر»، سرپرست وزارت ارتباطات سوئیس، بخش خصوصی و جامعه مدنی را فراخواند تا در مرحله دوم اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی در تونس مشارکت کامل داشته باشند. به اعتقاد وی حضور بخش خصوصی در به اجرا در آمدن نقشه عمل اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی بسیار ضروری است و این بخش به همراه جامعه مدنی باید در تدارک مرحله دوم اجلاس در تونس شرکت فعال داشته باشد. «فورر» گفت: وقتی یک سیستم خوب کار می‌کند نیازی به اعمال حاکمیت یا ایجاد مقررات نیست. سیستم فعلی خوب کار می‌کند، ICANN خوب کار می‌کند، الان بیشتر به این نیاز است که روی مسائل خاص نظیر حقوق مالکیت، تجارت الکترونیکی، حریم‌خصوصی، قواعد و قوانین قراردادها و امنیت اینترنت متمرکز شویم و در ضمن مشخص کنیم که دولت‌ها چه نقشی باید داشته باشند.
«مارکوس کومر» یکی از دیپلمات‌های سوئیسی که هماهنگی مذاکرات نهایی کردن اسناد اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی را برعهده داشت، گفت: این همایش باید توجه خود را روی تعیین کیفیت و چگونگی فرایند پیش‌رو متمرکز کند. «گروه‌کاری درباره حاکمیت بر اینترنت» باید گروهی کاملاً مستقل باشد و به هیچ یک از نهادهای سازمان ملل متحد وابسته نباشد؛ این گروه باید شفاف باشد و همه طرف‌های ذینفع را در بر بگیرد و به آنها امکان دسترسی مساوی بدهد؛ و باید روی جمع‌آوری واقعیت‌ها و ارائه توصیه و پیشنهاد متمرکز باشد. این گروه کاری باید گروهی کوچک دو یا سه سیستمی باشد تا همه دولت‌ها را شامل شود و به کشورهای در حال توسعه امکان دهد که صدای خود را به گوش دیگران برسانند. گروه کاری باید کار خود با این تصمیم شروع کند که «چه کسی چه می‌کند» و سپس موضوع‌های را که قرار است به آنها بپردازد مشخص کند. گفتنی است که آقای «کومر» در 25 مارس از سوی دبیرکل سازمان ملل متحد به سرپرستی دبیرخانه‌ای انتصاب شد که قرار است دبیرکل را در تشکیل گروه‌کاری کمک کند.
خانم «لوئیز فرشت» معاون دبیرکل سازمان ملل، در جلسه پایانی همایش گفت: من فکر می‌کنم پیچیدگی مسأله حاکمیت بر اینترنت به روشنی در این همایش جهانی مورد تأکید قرار گرفت. شماری از مسائل مشخص شد که برای یافتن راه‌حل‌های مورد قبول جهانی در مورد آنها، نیازمند همکاری بین‌المللی هستیم؛ مسائلی همچون هرزنامه‌ها، امنیت شبکه، حریم‌خصوصی، امنیت اطلاعاتی. این مسأله نیز مورد تأکید قرار گرفت که محتوا باید از لحاظ فرهنگی و زبانی متناسب باشد و از دیدگاه فنی استانداردهای زبانی باید به سرعت ایجاد و در زیرساخت اینترنت قابل بهره‌برداری متقابل شود.
«میلتون مولر»، استاد پژوهش‌های اطلاعاتی دانشگاه سیراکوز، نویسنده و سردبیر نشریه ICANNWatch در مورد نتیجه این همایش بر این باور است که برای ICANN، دولت ایالات متحده، اتاق بازرگانی بین‌المللی، و جامعه اینترنت، این یک پیروزی محسوب می‌شود(هر چند پیروزی موقتی) که «همایش جهانی درباره حاکمیت بر اینترنت» به این نتیجه رسید که «سیستم کنونی حاکمیت بر اینترنت به نظر می‌رسد که خوب کار می‌کند». طبق خبرنامه‌ای که به‌طور رسمی از سوی گردانندگان همایش انتشار یافته تنها سوال اصلی شرکت‌کنندگان در همایش این بوده که «چگونه کار نهادهای تخصصی بهتر هماهنگ شود و مشارکت همه طرف‌های ذینفع را تضمین کند». به گفته آقای «مولر» روشن نیست که این نتیجه‌گیری از کجا آمده، زیرا هیچ ارزیابی سیستماتیکی از عملکرد ICANN، سازمان‌های وابسته به آن، یا هیچ معاهده و فعالیت دیگر اثرگذار بر اینترنت وجود ندارد. این همایش جهانی سازمان ملل متحد در اصل نوعی محک زدن گرایشات سیاسی بود، نه یک ارزیابی علمی. و گرایشات سیاسی نیز به شدت پیچیده بود و سخت می‌شد آنها را ارزیابی کرد. به اعتقاد آقای «مولر» نکته جالبی که کسی به آن نمی‌پردازد این است که چه شد ائتلاف کشورهای در حال توسعه توانستند اجلاس سازمان تجارت جهانی در کنکون را برهم بزنند و اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی را به ایجاد یک گروه‌کاری درباره حاکمیت بر اینترنت وادار سازند؟ در این همایش فقط برزیل و آفریقای جنوبی حضور محسوس داشتند. گرچه نماینده آفریقای جنوبی به‌طور فعال «مشروعیت» ICANN را مورد حمله قرار داد، اما آشکارا از ابراز این نکته خودداری کرد که ساختار نهادی یا خط‌مشی‌های این نهاد «شکست خورده» است. در این همایش بخصوص غیبت چین بسیار محسوس بود و هیچکدام از کشورهای عرب نیز شرکت نکرده بودند.
«کارل آئورباخ»، از اعضای سابق هیئت ICANN بر این باور است که این همایش به روشنی یک زلزله بود و مسأله حاکمیت بر اینترنت را از پایه متزلزل کرد. اکنون فرصتی فراهم آمده تا پیش از آن که دوباره همه چیز سفت‌وسخت شود بر سیر تغییرات اثر گذاشت. گروه‌های تجاری ذینفع به خوبی خود را آماده کرده‌اند تا امتیازات خود را بگیرند؛ من چندان مطمئن نیستم که طرف‌های غیرتجاری چندان آماده باشند، یا منابعی برای مشارکت کامل و مؤثر در اختیار داشته باشند. احساس می‌کنم که در این مرحله جدید، دیگر با گله‌و‌شکایت نمی‌توان راه به جایی برد بلکه فقط برنامه‌ها و راه‌حل‌های خوش‌ساخت می‌تواند کارساز باشد. البته در این میان یک مسأله بزرگ نیز بدون این که بحثی روی آن شود در تمام طول همایش همچون کرگدنی عظیم در گوشه‌ای ایستاده بود؛ مسأله جهانی‌سازی.
- ۸۴/۰۲/۱۲