واکاوی موانع ادعای راه‌اندازی نسل پنجم (5G) در ایران
عباس پورخصالیان - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، هفته پیش اعلام کرد که «جلسات خوبی درباره راه‌اندازی 5G داشتیم.
واقعا جهش بزرگی برای کشور خواهد بود. اگرچه تحریم‌های آمریکا سرعت ما را کم می‌کند، اما همان‌گونه که در یک سال گذشته به‌طور میانگین هر روز به ۲۰ روستا دسترسی دادیم و ۸۰ درصد شبکه ملی اطلاعات محقق شد، 5G را هم راه می‌اندازیم». (پایان نقل قول)
خبر برگزاری جلساتی برای راه‌اندازی 5G در آینده‌ای نامعلوم، به هر حال خوب است. اما داشتن جلساتی برای راه‌اندازی 5G، به‌معنی داشتن برنامه‌ای مدون برای راه‌اندازی 5G نیست. برنامه راه‌اندازی 5G هم، اصلا و ابدا قابل مقایسه با برنامه راه‌اندازی دسترسی روستایی نیست!
اگر وزیر محترم فکر می‌کند که راه‌اندازی 5G قابل مقایسه با راه‌اندازی دسترسی روستایی است، باید راه‌اندازی 5G در کشور را فراموش کرد! حداقل 30 سال است که همیشه و همواره از آمار خیره‌کننده موارد راه‌اندازی دسترسی روستایی شنیده‌ایم!
خبر برگزاری جلساتی برای راه‌اندازی 5G در آینده‌ای نامعلوم، به هر حال مثبت است. اما اشاره سریع وزیر به تحریم‌های آمریکا به‌عنوان نخستین دلیل کندی سرعت تحقق 5G در کشور، بی‌معنی‌ست؛ نه اینکه چالشی به نام تحریم، مطرح نباشد! خیر، چالش تحریم، اینجا و آنجا و همه جا فعلا دلیل کندی سرعت تحقق برنامه‌های همه مسوولان کشور است! اما به همین دلیل عمومی بودن، تحریم را باید چالش پیش‌فرض همه برنامه‌هایمان در نظر بگیریم و آن را ابتدا به ساکن، چالشِ چالش‌ها مطرح نکنیم! زیرا تا زمانی که ره‌نگاشتی برای رسیدن به 5G در دست نداریم و تا وقتی که برای تحقق عملی 5G راه نیفتاده‌ایم و گامی برنداشته‌ایم، نمی‌توانیم کم بودن سرعت حرکت‌مان را مطرح کنیم و دلیل آن را تحریم‌های آمریکا بدانیم.
چالش‌های راهبرد گذار از 4G به 5G در کشور ما، هم متعدد و هم دارای مراتب تقدم و تاخر نسبت به هم هستند. از میان همه چالش‌ها، تنها به چالش تحریم‌های آمریکا اشاره کردن، شائبه اولویت‌دار بودن و مانایی آن را القا می‌کند. اما از کجا معلوم است که تحریم‌ها در مقایسه با سایر موانع، ارجحیت و اولویت دارند؟ و مانا هستند؟ زیرا هر «آن» ممکن است که تحریم‌ها به هر دلیلی، کاهش یابند یا برطرف شوند.
می‌دانم در یک پیام کوتاه نمی‌شود به همه نکات اشاره کرد ولی می‌شود پیام کوتاهی منطقی نوشت.
امیدوارم وزیر ارتباطات که برای اغتنام فرصت در آن «آن» (در آنِ رفع تحریم‌ها)، به در دست داشتن برنامه‌ای جامع به‌منظور تحقق سریع 5G نیاز دارد، چنین برنامه‌ای را به‌زودی آماده کند تا باز مجبور نشویم، "چو فردا بیاید فکر فردا کنیم"!
برخی از چالش‌های راه‌اندازی 5G
یکی از چالش‌های راه‌اندازی 5G: برنامه‌ریزی درست برای براندازی منطقی نسل‌های پیشین است.
شبکه 5G، براندازنده و جانشین‌شونده شبکه‌های 2G و 3G است. اجرای درست این براندازی و جانشینی، خود چالشی بزرگ است؛ در حالی که درست به همین دلیل، تحقق 5G به چندین برابر بودجه ایجاد نسل‌های پیشین، نیاز دارد و تامین مالی چنین برنامه عظیمی، چالشی کم‌اهمیت نیست.
به عبارت دیگر، به نفع راه‌اندازی نسل پنجم ارتباطات سیار، همه انواع شبکه‌های کنونی خدمات تلفن همراه برچیده می‌شوند؛ یعنی استانداردهای جی.اِس.اِم [(GSM) Global System for Mobile Communications] به علاوه پایانه‌های آنها منسوخ می‌شوند و جای آنها را استانداردها و پایانه‌های LTE (Long Term Evolution) می‌گیرند.
با خاموش شدن نسل 2.0، این اتفاقات می‌افتند:
- همه فناوری‌های مبتنی بر نسل 2.0 اعم از "جی.اِس.اِم" یا "سی.دی.اِم.اِی" منسوخ می‌شوند؛ یعنی:
- نسل 2.5 [یا (GPRS) General Packet Radio Service] با سرعت حدودا 40 کیلوبیت بر ثانیه برچیده می‌شود و
- نسلِ 2.75 [(EDGE) Enhanced Data Rates for GSM Evolution ] با سرعت کمتر از 500 کیلوبیت برثانیه نیز منتفی و منقضی می‌شوند و
- بهره‌بردارانی هم که در سایر کشورها دارای شبکه CDMA450 هستند (نوعی جی.اِس.اِم که در آن، از فناوری و استاندارد دسترسی چندگانه به روش تقسیم کد روی باند فرکانس 450 مگاهرتز استفاده می‌شود) مجبور می‌شوند شبکه‌های خود را به نفع نسل پنجم شبکه‌های همراه، خاموش کنند.
- سپس نوبت به خاموشی نسل3.0 شبکه‌های موبایل [مبتنی بر استانداردهای Universal Mobile Telecommunications System (UMTS) ] می‌رسد.
جمع‌آوری شبکه‌های GSM و نسل 3.0، فقط به اپراتورهای فراهم‌آور شبکه و خدمات ارتباطات سیار مربوط نمی‌شود، بلکه هزاران خرده‌فروش در بازار تلفن همراه و میلیون‌ها کاربر تلفن‌همراه کشور را نیز شامل می‌شود. به این لحاظ، تصمیم‌گیری کلان در مورد زمان و شیوه خاموشی و جمع‌آوری شبکه‌های GSM و نسل 3.0 باید با هماهنگی همه ذی‌نفعان به‌خصوص وزارت صمت و کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات گرفته شود و خبر آن، به‌موقع به بانک مرکزی، گمرک، تولیدکنندگان، تعمیرکاران، انبارداران، واردکنندگان، خرده‌فروشان تجهیزات شبکه‌های GSM و نسل 3.0 و میلیون‌ها کاربر ابلاغ شود.
**به هوش باشیم: در دو حالت ممکن است ایران به انبار پسماند نسل‌های پیشین دیگر کشورها تبدیل شود:
- اگر پیام‌گذار از 4G به 5G دیر منتشر شود یا تحقق 5G دیر رخ دهد و هماهنگی‌های مذکور انجام نشوند یا بد انجام شوند یا اینکه
- هماهنگی‌های مذکور انجام شوند و خوب هم انجام شوند ولی پیام‌گذار از 4G به 5G از سوی گیرندگان پیام تغییر، به درستی درک نشود. **
برنامه‌های غروب GSM / 3G به خاطر طلوع 5G در چند کشور
از سال 2008 تا کنون، برنامه‌های خاموشی GSM / 3G در چند کشور اجرا شده‌اند، به شرح زیر:
- در استرالیا، از سی‌اُم آوریل 2018 (دهم اردیبهشت 1397) به بعد، نسل دوم دیگر پشتیبانی نشد.
- در ژاپن از اول مارس 2011 نسل دوم شرکت کی.دی.دی.آی، پیش از نسل دوم هر شرکت دیگر در جهان، در روز 31 مارس 2008 خاموش شد. سپس شرکت سافت‌بنک، خدمات نسل دوم خود را روز 31 مارس 2010 برای همیشه قطع کرد. یک سال بعد نیز شرکت ان.تی.تی دوکومو، نسل دوم را روز اول مارس 2011 خاموش کرد.
- در سنگاپور روز اول آوریل 2017 شبکه‌های نسل دوم متعلق به سه شرکت سینگ‌تل، استارت‌هاب و M1 به‌طور همزمان برچیده شدند.
- در تایوان نسل دوم، از اول جولای 2017 و نسل سوم از سی‌ویکم دسامبر همان سال خاموش شدند.
- در ایالات متحده نسل دوم متعلق به AT&T در اول ژانویه 2017 خاموش شد و از 31 دسامبر 2020 به بعد سایر اُپراتورهای نسل دوم جی.اِس.اِم در ایالات متحده نیز دیگر از نسل دوم پشتیبانی نخواهند کرد. همچنین زمان خاموشی CDMA 1X متعلق به ورایزن 31 دسامبر امسال (2019) خواهد بود. سومین شرکت بزرگ ایالات متحده T-Mobile است که در نظر دارد در آخرین روز سال 2020 تجهیزات شبکه نسل دوم خود را جمع‌آوری کند. چهارمین شرکت مخابراتی بزرگ در ایالات متحده نیز Sprint است که هنوز هیچ تصمیمی در مورد ادامه پشتیبانی یا خاموشی نسل دوم اعلام نکرده است.
- وُدافون تا سال 2025 در سطح اروپا از جی.اِس.اِم پشتیبانی خواهد کرد و دلیل آن نیز، تداوم ارتباطات M2M و IoT از طریق نسل دوم در اروپا است. اینکه وُدافون پس از 2025 با نسل دوم چه می‌کند، اعلام نشده است.
- در استرالیا، نسل دوم شرکت تلسترا روز اول دسامبر 2016 و نسل دوم شرکت اُپتوس روز اول اوت 2017 و نسل دوم وُدافون نیز روز 30 آوریل 2018 خاموش شدند.
- در کانادا، نسل دوم CDMA متعلق به شرکت تلاس روز 31 می 2017 و شبکه‌های نسل دوم CDMA متعلق به شرکت بل از روز 31 ژانویه 2017 تا روز اول ژوئن 2018 به مرور در مناطق مختلف آمریکا برچیده شدند. اما بزرگ‌ترین اپراتور کانادا: شرکت راجرز، هنوز تصمیمی در خصوص زمان خاموشی نسل دوم ابراز نکرده است.
- در هندوستان، شرکت آرکام، شبکه‌های نسل دوم و نسل سوم خود را روز 30 نوامبر 2017 خاموش کرد.
- در هلند، شرکت "تی- موبایل" در نظر دارد نسل دوم را روز 31 دسامبر 2020 طوری برچیند که هفت شرکت استفاده‌کننده از مودم‌های نسل دوم در این کشور از این تصمیم آسیب نبینند.
- در نیوزلند، شرکت اسپارک، روز 31 جولای 2012 به نسل دوم پایان داد و شرکت 2degrees نیز روز 15 مارس 2018 نسل دوم را خاموش کرد. اکنون ودافون تنها شرکت مخابراتی است که به ارایه نسل دوم ادامه می‌دهد.
- در نروژ، تلنور در نظر دارد روز 31 دسامبر 2025 به نسل دوم خاتمه دهد ولی نسل سوم را سال آینده: 2020 خاموش کند. دو شرکت دیگر که در بازار مخابرات نروژ فعال هستند، تصمیمی در خصوص قطع نسل دوم یا سوم نگرفته‌اند.
- در کره جنوبی، CDMA نسل دوم شرکت KT روز 19 مارس 2012 و نسل‌های دوم و سوم شرکت SK خاموش شدند.
- در سوئیس شرکت سان‌رایز نسل دوم را روز 31 دسامبر 2018 خاموش کرد. شرکت سوئیس‌کام در نظر دارد سال آینده: روز 31 دسامبر 2020 نسل دوم را خاموش کند. سومین شرکت بزرگ سوئیس؛ سالت موبیل (که قبلا "اُرنج" نام داشت) زمانی را برای قطع نسل دوم اعلام نکرده است.
- در ایران اما آقای جهرمی ایجاد نسل 5G را بشارت می‌دهد بدون آنکه شش شرکت فعال در زمینه نسل دوم و سوم در مورد زمان پایان کار شبکه‌های نسل دوم و سوم کشور تصمیمی اتخاذ و اعلام کنند.
چالش بزرگ راه‌اندازی 5G در ایران
دلیل خاموش کردن نسل‌های دوم و سوم، ضرورت آزادسازی باند فرکانس‌های آنها برای بهره‌وری بیشتر و بهتر از طیف فرکانس در قالب راه‌اندازی نسل پنجم است. اما در ایران، چالش بزرگ‌تر از آزادسازی باند فرکانس‌های نسل دوم و سوم، تصرف بخشی از باند فرکانس مورد نیاز نسل پنجم، توسط صداوسیما و معضل آزادسازی آن است. پس آقای جهرمی، فعلا به تحریم‌های خارجی نباید اولویت دهد: چالش اولویت‌دار برای تحقق کامل 5G، رفع "تحریم داخلی" است!