چرا مردم توسعه زیرساخت‌های ارتباطی را حس نمی‌کنند؛ پاسخ زارع‌پور
در این مصاحبه، از ماجرای مافیای فیلترشکن تا نقاط قوت و نقاط ضعف وزارت ارتباطات دولت سیزدهم، از آقای وزیر سوال پرسیدیم.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، در آخرین روز‌های کاری وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم و در آخرین روز‌های تیر ماه، مهمان ساختمان کلاه فرنگی در خیابان شریعتی بودیم. فرصتی شد تا با آقای عیسی زارع‌پور در خصوص عملکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت سیزدهم به گفت‌وگو بنشینم.
در جلسه رأی اعتماد در مجلس شورای اسلامی گفته بودید، وزارت ارتباطات دولت سیزدهم قرار است «وزارت توسعه شبکه ملی اطلاعات» باشد، این امر در دولت سیزدهم چقدر محقق شد؟
یکی از موضوعات بسیار مهمی که از نیاز‌های اساسی کشور است و بسیاری از کشور‌های پیشرفته دنیا حتی اتحادیه اروپا هم چند سالی است به سمت آن در حال حرکت‌اند، این است که هر کشوری در کنار اینکه با شبکه جهانی در ارتباط است و از اینترنت استفاده می‌کند، خودش یک شبکه ملی هم داشته باشد. این شبکه اسامی مختلفی در کشور‌های مختلف دارد.
به یاد دارم زمانی که در استرالیا برای دوره دکترا و پسادکترا حضور داشتم، در سال ۲۰۱۲ طرحی به اسم «ان‌بی‌ان» NBN (National broadband network) یا شبکه پهن‌باند ملی در مجلس این کشور مطرح بود. یا اروپا که راه‌اندازی این شبکه را در سطح کشور‌های این قاره در دست دارد و راه‌اندازی DNS (سامانه مدیریت دامنه) را دنبال می‌کند چرا که تنظیم‌گری نیازمندی‌های روزمره شهروندانش به اینترنت لزوماً در اختیار اروپا و وابسته آن نباشد. در سایر کشور‌ها حتی غیر از کشور‌های اروپایی و غیرشرقی هم به همین صورت است.
شبکه ملی اطلاعات و ماجرای دو غول!
این شبکه، یک نیاز اساسی در کشور بود به این معنا و مفهوم که ما برای کار‌هایی که فعالیت روزمره مردم و امور داخلی آن‌هاست مثل خدمات بانکی و دولتی، خریدوفروش و کار‌هایی از این دست وابسته به اینترنت بین‌المللی نباشیم و یک شبکه پرسرعت، باکیفیت و امن در سراسر کشور داشته باشیم که هر قدر این شبکه پرسرعت‌تر و با کیفیت‌تر باشد به معنای این است که اینترنت هم با کیفیت‌تر و پرسرعت‌تر خواهد بود.
درباره شبکه ملی اطلاعات برخی شبهه‌ای را مطرح کرده و از آن دو غول درست کرده‌اند، یکی برای مردم و دیگری برای مسئولین، غول مسئولین به این صورت است که این کار اساساً «نشد» است و چنین ظرفیتی در کشور وجود ندارد. برای مردم هم این غول را ساخته‌اند که اگر این کار بشود، اینترنت قطع می‌شود و صیانت می‌شوید.
در حالی‌که شبکه ملی اطلاعات به هیچ وجه به معنای قطع اینترنت نیست؛ بلکه اتفاقاً هرقدر شبکه ملی اطلاعات پرسرعت‌تر، با کیفیت‌تر و پوشش آن بیشتر باشد، دسترسی مردم به اینترنتِ با کیفیت بیشتر خواهد شد.
مسئولیت اجرای شبکه ملی اطلاعات را شخصاً بر عهده گرفتم
بعد از اینکه توفیق خدمت‌گزاری پیدا کردم، شخصاً مسئولیت اجرای شبکه ملی اطلاعات را بر عهده گرفتم. تا پیش از این، نه وزیر و نه معاونش، بلکه معاونِ معاون وزیر، مجری شبکه ملی اطلاعات بود. از روز اول خودم مسئولیت را بر عهده گرفتم و شورایی به نام شورای توسعه شبکه ملی اطلاعات با مسئولیت وزیر و عضویت تمام معاونان وزارتخانه که مرتبط بودند، تأسیس کردیم.
برای همه اعضا نقش تعریف کردیم؛ حتی برای سازمان فضایی که شاید در ظاهر بی‌ارتباط باشد ولی در برخی حوزه‌ها مثل تأمین دسترسی در نقاطی که دوردست هستند و امکان جابه‌جایی زمینیِ شبکه انتقال وجود ندارد یا در حوزه سِرور‌های زمانی، برایشان کار تعریف کردیم.
از آن زمان تاکنون در این شورای راهبری توسعه شبکه ملی اطلاعات و شورا‌های اقماریِ آن که با مسئولیت من تشکیل شدند، برای موضوعات مهم کارگروه ویژه تشکیل دادیم. مثلاً در حوزه پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعیِ خدمات‌پایه یا برای توسعه فیبر نوری و زیرساخت‌های ارتباطی، یک کارگروه ویژه تخصصی با حضور معاونان مرتبط هر هفته جلسه داشتیم.
۷ کلان‌پروژه برای شبکه ملی اطلاعات تعریف کرده‌ایم
در این سه سال حدود ۲۸۰ جلسه را شخصاً برگزار کردم که تمام این جلسات، صورت‌جلسه میشد، کنترل پروژه‌ای بود و مصوبات پیگیری میشد. حتی در بازه‌هایی مثل سال ۱۴۰۱ که ما به یکباره با تصمیم نهاد‌های ذیصلاح روبه‌رو شدیم که بعضی از سکوهای خارجی با محدودیت روبه‌رو شوند و مردم سراغ داخلی‌ها آمدند، جلسات روزانه برگزار میشد و حتی در برخی روز‌ها دوبار جلسه داشتیم یعنی صبح جلسه داشتیم و تصمیات عملیاتی و قرارگاهی می‌گرفتیم و بعدازظهر هم دوباره جلسه برگزار می‌کردیم که مشخص شود تصمیمات به کجا رسیده است. در این مدت بیش از ۲۸۰ جلسه یعنی هر سه روز یکبار یک جلسه با حضور وزیر برای بررسی طرح‌ها و شبکه ملی اطلاعات برگزار شد.
شبکه ملی اطلاعات اجزای بسیار زیادی دارد؛ ما ۷ کلان‌پروژه برای این شبکه تعریف کرده‌ایم که بیش از ۲۰۰ پروژه ریز و درشت هم دارد. ناظر اجرای این طرح هم مرکز ملی فضای مجازی است و آنها باید روند کار و پیشرفت آن را تأیید کنند.
در خرداد یا تیرماه سال ۱۴۰۰ بود که وزیر محترم وقت در همین اتاق اعلام کرد که پیشرفت شبکه ملی اطلاعات ۸۰ درصد است. در همان زمان، مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرد که این عدد ۲۰ درصد است. ما برای اینکه این اختلافات را از بین ببریم و نگاه‌مان یکی شود، ۵۰۰، ۶۰۰ ساعت یا بیشتر با حضور مدیران و معاونان بنده و خودم با معاونان و دبیر شورای عالی فضای مجازی جلسه برگزار کردیم و به یک مدل مشترک رسیدیم. در دوره دبیر پیشین شورای عالی فضای مجازی ۱۲۰ شاخص و فرمول، احصا و تعیین کردیم که هرکدام از اینها چگونه باید سنجیده و در نهایت پیشرفت شبکه ملی اطلاعات چگونه محاسبه شود. این مدل به یک سند ارزیابی شبکه ملی اطلاعات تبدیل شد و به امضا رسید.
شبکه ملی اطلاعات ۶۴ درصد پیشرفت دارد
بر اساس ارزیابی که در بهمن ۱۴۰۱ انجام شد، پیشرفت شبکه ملی اطلاعات از ۲۳ درصد در ابتدای دولت سیزدهم به ۵۷ درصد رسید. تغییر و تحولاتی در شورا اتفاق افتاد و دبیر جدیدی منصوب شد. دبیر جدید، شاخص‌ها را سخت‌گیرانه‌تر کرد و شاخص‌های جدیدی اضافه شد.
پیشرفت شبکه در بهمن ۱۴۰۲ مجدد ارزیابی شد که ما بر اساس شاخص‌های قبلی به عدد ۶۷ رسیدیم و بر اساس شاخص‌های سخت‌گیرانه جدید، پیشرفت شبکه حدود ۶۰ درصد شد. الان با همان شاخص‌های سخت‌گیرانه بعد از ۵، ۶ ماه از آخرین ارزیابی رسمی، ارزیابی ما این است که شبکه ملی اطلاعات ۶۴ درصد پیشرفت دارد.
طرح شبکه ملی اطلاعات از سال ۹۰ در دستورکار رسمی است و در اولین حکم انتصاب اعضای شورای عالی فضای مجازی، مقام معظم رهبری آن را جزو مطالبات‌شان مطرح کردند. این طرح تقریباً یک دهه است که در کشور مطرح می‌شود. این طرح در یک دهه منتهی به دولت سیزدهم حدود ۲۰ درصد پیشرفت داشته و در این مدتِ کمتر از سه سال ما دو برابر به آن افزوده‌ایم یعنی عدد ۲۰ را به ۶۰ رسانده‌ایم.
ما در برنامه داشتیم که امسال این عدد را به ۷۵، ۸۰ درصد و تا پایان دولت سیزدهم یعنی تا یک سال آینده (۱۴۰۴) به یک نقطه مطلوب برسانیم.
شبکه ملی اطلاعات هر قدر بیشتر مستقر شود، کیفیت و سرعت اینترنت افزایش می‌یابد، کیفیت و سرعت سرویس‌هایی که مردم در داخل کشور استفاده می‌کنند، بیشتر می‌شود، زیرساخت‌های لازم برای میزبانی از خدمات پُرکاربر در کشور فراهم می‌شود و سطح امنیت هم بالاتر می‌رود، چون به توانمندی ما در مقابله با حملات سایبری افزوده می‌شود؛ بر همین اساس یکی از ۷ کلان‌پروژه ما مبتنی بر امنیت است.
در تهران، اصفهان و مشهد قطب‌های داده راه‌اندازی می‌کنیم
در حال راه‌اندازی قطب‌های داده در سه نقطه کشور هستیم. اولین آن در تهران در منطقه اقتصادی پیام است که زیرساخت‌هایش فراهم شده و امسال راه‌اندازی می‌شود و ما هزار «رَک» امکان میزبانی از داده‌ها را خواهیم داشت یعنی چند مرکز داده با مجموع ظرفیت بیش از هزار رَک راه‌اندازی می‌شود. در مشهد و در اصفهان هم در حال انجام این کار هستیم و زیرساخت‌هایش فراهم شده است.
پروژه‌های مختلفی نیز در دست داریم که یکی از آنها شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی است؛ کار بزرگی که در این مدت صورت گرفت که الان پذیرای میلیون‌ها نفر از مردم است. روند و ریل‌گذاریِ صورت‌گرفته به سمتی است که این کار هر چه زودتر محقق شود.
حتی در ساختار رسمی وزارت ارتباطات هم یک معاونت جدید ذیل وزیر یعنی در بالاترین سطح سازمانی با عنوان معاونت توسعه شبکه ملی اطلاعات تأسیس کردیم که تا پیش از این وجود نداشت.
شهید رئیسی یک سال پیش در جلسه شورای عالی فضای مجازی به وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی ماموریت داد تا بررسی کنند که علت فاصله داشتن احساس مردم از سرعت اینترنت با گزارش‌های مسئولان درباره افزایش سرعت چیست؛ چه کردید برای این ماموریت؟
در موضوع اینترنت، تهیه گزارش به مرکز ملی سپرده شده است. من جمع‌بندی خودم را از این موضوع عرض می‌کنم: درباره شبکه ارتباطی کشور باید گفت که اولا کیفیت شبکه و تجربه کاربری کاربران به دو مسئله بستگی دارد؛ یکی خود اینترنت و شبکه است که اساساً باید شبکه‌ای وجود داشته باشد، یک مسئله هم این است که باید شبکه پرظرفیت و با کیفیتی وجود داشته باشد.
اینکه در این شبکه چه چیزی جریان پیدا می‌کند، مسئله دومی است که بخش قابل توجهی از تجربه کاربری بعضاً نامناسبِ هموطنان مربوط به بخش دوم است که آن هم دو دلیل دارد. در بخش اول که وظیفه من و وزارت ارتباطات است و باید زیرساخت‌های ارتباطی کشور را توسعه دهیم، اتفاقات بسیار بزرگی در این مدت رخ داد. در کارگروهی که تشکیل شد، بررسی‌های فنی و کارشناسی صورت گرفت و نشان داد که این مسیر، مسیر خوبی است و در حال پیشروی طبق برنامه‌ریزی است.
اگر بخواهیم در بخش اول که بحث شبکه و زیرساخت‌های ارتباطی است، کار را تقسیم کنیم، ما تقریباً ۴ لایه در شبکه ارتباطی کشور داریم.
لایه اول، لایه دسترسی است که در ارتباطات موبایل به معنی فاصله بین گوشی شما تا BTS یا همان سایتی است که به آن متصل می‌شوید. این مفهوم در ارتباطات ثابت به معنی فاصله مودم یا خانه شما تا این جعبه‌هایی است که در خیابان‌ها نصب شده و به آنها «کافو» یا مرکز مخابراتی گفته می‌شود. این اولین لایه در شبکه ارتباطی کشور است که در اختیار بخش خصوصی است.
لایه دوم، شبکه داخل شهر و استان است که در اختیار شرکت مخابرات ایران است و به آن لایه تجمیع می‌گوییم.
لایه سوم، شبکه مادر ارتباطی کشور است که وزارت ارتباطات متولی آن است؛ تمام این ارتباطات در نهایت از کوچه و خیابان‌ها و شهر‌ها و استان‌ها جمع می‌شود و ترافیکش روی شبکه مادر ارتباطی که در اختیار شرکت ارتباطات زیرساخت است، قرار می‌گیرد.
در نهایت اگر خدمتی که شما می‌خواهید از آن استفاده کنید، داخلی باشد، لایه چهارم مراکز داده و تبادل ترافیکی است که در کشور داریم و اگر خارجی باشد باید از دروازه‌های بین‌الملل عبور کند.
فیبر نوری؛ بزرگ‌ترین پروژه تاریخ ارتباطات کشور
در گذشته متناسب با نیاز و آینده کشور در این لایه‌ها به شکل متوازن کار نشده بود. به عنوان مثال در لایه دسترسی به ارتباطات ثابت، وضع‌مان متاسفانه نامناسب است و در سال‌های گذاشته همواره در رتبه‌بندی‌های جهان در حوزه ارتباطات ثابت، جزو کشور‌های انتهای فهرست بودیم. دلیلش هم این بود که توجه جدی به حوزه ارتباطات ثابت نشده بود. در حوزه ارتباطات همراه کارهای خوبی صورت گرفته بود اما چون ارتباطات همراه اصولاً برای این حجم از ترافیک و این حجم از نیاز آمادگی لازم را ندارد، طبیعتاً کیفیت لازم را هم ندارد.
در شبکه داخل استان‌ها، ما در بسیاری از استان‌ها اشباع شده بودیم. یعنی نزدیک ۲۰ استان ما ظرفیت شبکه‌شان اشباع شده بود و امکان خدمات‌دهی مناسب به هموطنان را نداشتیم.
در شبکه مادر ارتباطی کشور، وضع نسبتاً بد نبود اما متناسب با آینده و نیازی که کشور دارد، حرکت صورت نگرفته بود. در حوزه تامین اینترنت که لایه چهارم برای سرویس‌های خارجی است، خوب عمل شده بود. در حوزه ظرفیت نقاط تبادل ترافیک در لایه چهارم برای سرویس‌های داخلی ظرفیت با نیاز متناسب نبود.
در بخش اول، در همه لایه‌های شبکه تلاش کردیم که زیرساخت ارتباطی کشور را نوسازی کنیم.
در حوزه ارتباطات ثابت، ما بزرگ‌ترین پروژه تاریخ ارتباطات کشور که پروژه فیبر نوری است را شروع کردیم که طرح بسیار بزرگ و سختی است و شاید یکی از دلایلی که در یک دهه گذشته از آن غفلت شده بود، همین بود. در یک دهه اخیر کشور‌های دنیا همه به این سمت پیش رفتند. مثلا استرالیا سال ۲۰۱۲ این کار را شروع کرد و در طول ۵، ۶ سال با وجود اینکه چند برابر ما وسعت دارد، این کار را انجام داد.
در اروپا از سال‌های ۲۰۱۲، ۲۰۱۳ این پروژه شروع شد و الان تقریباً ۹۰ درصد اروپا تحت پوشش فیبر نوری است. این پروژه نیازمند کار عمرانی عظیمی است چرا که همه کوچه‌ها و خیابان‌ها باید حفاری و داکت‌گذاری شود. ما این کار سخت را شروع کردیم هر چند که می‌دانستیم ممکن است ثمره اصلی آن در دوره ما اتفاق نیفتد و دولت دیگری روبان آن را پاره کند، اما ما آینده را فدای امروز نکردیم و این کار بزرگ آغاز شد.
در ایران ۷۰ درصد نیاز مردم از طریق ارتباطات همراه و ۳۰ درصد از طریق ارتباطات ثابت است
در کشور‌های پیشرفته دنیا ۷۰، ۸۰ درصد ترافیک مصرفی مردم از طریق ارتباطات ثابت مبتنی بر فیبر نوری تأمین می‌شود. چون از طریق فیبر نوری می‌توان سرعت بسیار بالایی داشت. ۲۰ تا ۳۰ درصد ارتباطات همراه که تجهیزاتش و نگهداری و پشتیبانی آن گران‌قیمت است و باید دائم به‌روز شود و سرویس‌دهی آن در دنیا پرهزینه است و مردم ترجیح می‌دهند از آن در محل کار یا منزل‌شان استفاده کنند. اینجا کار ما بالعکس بود یعنی ۷۰، ۸۰ درصد نیاز ما از طریق ارتباطات همراه بود و ۳۰ درصد از طریق ارتباطات ثابت؛ این پروژه بزرگ را ما شروع کردیم و الان تقریباً در ۲۰۰، ۲۵۰ شهر تمام شده و در ۶۰۰ شهر با شهرداران توافق شده است.
همچنین در حدود ۴۵۰ شهر، حفاری در حال انجام است. بیش از ۳۰۰ تیم حفاری و بیش از ۱۰۰ تیم «شوت فیبر» که فیبر را با دستگاه‌های خاصی نصب و در داکت‌ها ارسال می‌کنند در حال کار هستند. بیش از ۴۰۰ تیم در شهر‌های مختلف مشغول‌اند که این پروژه را اجرا کنند و تا الان ۴۰ درصد خانواده‌های شهری در کشور تحت پوشش فیبر نوری قرار گرفته‌اند.
ما کار در این حوزه را در دو بخش تقسیم کرده‌ایم؛ بخش اول این است که فیبر را تا نزدیکی خانه مردم ببریم و استاندارد دنیا هم همین است که اگر کسی سرویس خواست، اپراتور مکلف است در یک ماه آن را راه‌اندازی کند. برنامه ما این بود که امسال این عدد را به ۷۰ درصد برسانیم و تا پایان سال آینده کار را در همه شهر‌های کشور تمام کنیم.
در این بخش، ما سرعت را به شکلِ نمایی افزایش می‌دهیم یعنی سرعت فعلی ارتباطات ثابت کشور میانگین حدود ۷، ۸ و حداکثر ۱۰ است که میانه‌اش به ۱۵ رسیده است. سرعتی که با فیبر نوری به مردم ارائه می‌کنیم نزدیک هزار مگابیت بر ثانیه است یعنی ۶۰، ۷۰ برابر سرعت فعلی.
آخرین فناوری که در یک دهه گذشته داشتیم، در ارتباطات ثابت «بی‌دی‌اِس‌اِل» (BDSL) و «اِی‌دی‌اِس‌اِل» (ADSL) بوده که نهایت سرعتی که می‌توانند ارائه کنند ۴۰ یا ۵۰ مگابیت بر ثانیه است که حتی در مواردی در ارائه این عدد سرعت هم با مشکل مواجه است؛ من جایی در خراسان شمالی رفته بودم که «بی‌دی‌اِس‌اِل» (BDSL) داشت و سرعتش ۱۳ مگابایت بود، هنگامی که سرویس فیبر نوری برایشان فراهم کردیم، سرعت به ۹۷۰ مگابیت بر ثانیه رسید. در همین نمونه، سرعت آپلود نزدیک ۲ یا ۳ مگابیت بر ثانیه بود که با فیبر نوری این عدد به ۹۵۰ یعنی رسید تقریباً ۲۵۰، ۳۰۰ برابر شد که این کار این تحول جدی در کشور بود. در همان لایه دسترسی در حوزه ارتباطات سیار هم غفلت نکردیم؛ نسل ۴ را توسعه دادیم و نزدیک به ۲۵ درصد تعداد سایت‌های نسل ۴ را اضافه و توسعه نسل ۵ را شروع کردیم که الان پرشتاب در حال دنبال‌شدن است.
۴۰ درصد تهران در ۶ ماه گذشته تحت پوشش نسل پنجم اینترنت قرار گرفت
تا پیش از شروع دولت سیزدهم فقط ۱۰ سایت نسل پنجم داشتیم اما در همین مدت، دو هزار سایت نسل پنجم راه‌اندازی کردیم. الان تقریبا ۴۰ درصد شهر تهران در همین ۶ ماه گذشته تحت پوشش نسل پنجم اینترنت قرار گرفته و اگر گوشی‌ها پشتیبانی کنند و سازنده گوشی در کشور ما آن را فعل کرده باشد، قابل دریافت است. البته این امکان در برخی گوشی‌ها به دلیل تحریم و مسائلی از این دست فعال نشده است. سرعتی که سایت‌های نسل پنجم که از طریق فیبر نوری به شبکه متصل هستند، الان می‌توانند ارائه کنند حتی تا هزار مگابیت بر ثانیه هم در تهران قابل دریافت است.
لایه دوم، شبکه تجمیع داخل شهر‌ها و استان‌ها بود که در اختیار شرکت مخابرات ایران بود. ما مخابرات را کمک کردیم و در برخی استان‌ها خودمان شبکه انتقال جدید فراهم کردیم و الان از آن ۲۰ استان بحرانی که در ابتدای دولت داشتیم، به ۱۰ استان رسیده‌ایم یعنی ۵۰ درصد مسئله حل شده است.
یک کار بزرگ هم در لایه سوم صورت گرفت که مربوط به شبکه مادر ارتباطی کشور است. ما به اندازه سه دهه پیش از دولت سیزدهم به ظرفیت شبکه مادر ارتباطی کشور اضافه کردیم. این ظرفیت سه شاخص دارد:
شاخص اول: ظرفیت شبکه انتقال کشور که ظرفیت آن در ابتدای دولت سیزدهم ۳۱.۵ ترابیت بر ثانیه بود و حالا شده ۶۴ ترابیت بر ثانیه شده است.
شاخص دوم: ظرفیت شبکه IP کشور که از ۲۸ به ۵۶ رسیده است.
شاخص سوم: ظرفیت نقطه تبادل ترافیک کشور که در ابتدای دولت سیزدهم ۶ ترابیت بر ثانیه بود و حالا تبدیل به ۳۰ ترابیت بر ثانیه شده است؛ و در نهایت بحث آخر در این چهار لایه؛ بحث خود اینترنت بین‌الملل است که در این مدت، ما دو کار اساسی انجام دادیم. یکی اینکه همیشه دو برابر مصرف کشور ظرفیت ایجاد کردیم؛ یعنی همیشه پهنای باند مورد نیاز کشور را بیش از دو برابر تامین می‌کردیم. نکته‌ی دوم اینکه از مسیر‌های مختلف تامین می‌کردیم که اگر یک مسیر ارتباطی قطع شد، کشور دچار مسئله نشود.
این اتوبان فقط بخش اول مبحث است. قرار است در این اتوبان چه چیزی جریان پیدا کند؟ اینجا وزارت ارتباطات نقشی ندارد. در این مورد به لحاظ سیاست‌گذاری در شورای عالی فضای مجازی تصمیم‌گیری می‌شود.
اما سرعت اینترنت براساس داشبورد‌های جهانی اعلام می‌شود که تحت کنترل ما نیست؛ هم داشبورد ما و هم داشبورد‌های جهانی نشان می‌دهند که در حال حاضر سرعت ارتباطات همراه، بیش از شصت درصد و ارتباطات ثابت بیش از هفتاد درصد، نسبت به ابتدای دولت افزایش پیدا کرده است. یعنی زمانی که ما دولت را تحویل گرفتیم، میانه‌ی ارتباطات ثابت ما حدود ۹ مگابیت برثانیه بود، الان به بالای ۱۵ مگابیت بر ثانیه رسیده است. سرعت ارتباطات همراه ۲۱ بود، الان این هم بالای ۳۶، ۳۷ شده است.
اینکه مردم توسعه زیرساخت‌های ارتباطی را حس نمی‌کنند، دو علت دارد
دو مسئله باعث می‌شود مردم این کار عظیمی را که در توسعه زیرساخت‌های ارتباطی صورت گرفته است به همین اندازه حس نکنند. دلیل اول بحث محدودیت‌هایی است که روی اینترنت اعمال شده است. بعضی افراد فیلترشکن روشن می‌کنند. به محض اینکه روشن می‌شود چندین مسئله جدی ایجاد می‌کند. یکی اینکه سرعت اینترنت را نابود می‌کند؛ در واقع عرض اتوبانی که احداث شده را کم می‌کند. دوم اینکه امنیت کاربر را به مخاطره می‌اندازد. در وهله سوم، امنیت شبکه را هم به مخاطره می‌اندازد.
موضوع دومی که باعث می‌شود مردم تجربه کاربری‌شان دچار مسئله باشد، موضوع تحریم است. خیلی از مردم زمانی که سایتی خارجی را جست‌وجو می‌کنند سایت باز نمی‌شود. در حالی که اصلا کسی روی سایت محدودیت اعمال نکرده، بحث تحریم است. کشور‌هایی که مدعی آزادی بیان هستند، بیش از ۳۰۰ هزار سایت را که روزبه‌روز در حال افزایش است، روی مردم ایران بسته‌اند. مثلا سایت‌هایی که علمی هستند.
در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که زیرساخت ارتباطی کشور یک شبه درست نمی‌شود. کارهای اساسی در کشور صورت گرفته که حتی اگر تصمیمی گرفته شد که چه سرویس‌های داخلی ظرفیت‌شان بیشتر شود، چه سرویس خارجی جدیدی در کشور فعال شود، به هر حال مسیرشان در کشور هموار باشد.
در حیاط دولت در پاسخ به سؤال خبرگزاری صداوسیما در خصوص مسدودی گوگل پلی گفتید که کمیته تعیین مصادیق مجرمانه که ۱۳ عضو دارد و ۶ عضو آن از دولتی هست، تصمیم‌گیرنده فیلترینگ هستند؛ شما چقدر تلاش دارید تا مسدودسازی انجام نشود، یا اینکه اگر مسدودسازی انجام شده، رفع مسدودی صورت گیرد؟
معتقدیم می‌توان در مورد محدودیت بعضی از خدمات تجدیدنظر کرد
تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در این موضوع جایگاه قانونی ویژه خودش را دارد و وظیفه شورای عالی فضای مجازی است. یکی از ابزار‌های آن، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است. وزارت ارتباطات در این بین نقشی ندارد. ما معتقدیم می‌توان در مورد بعضی از خدمات تجدیدنظر کرد. مثل گوگل‌پلی یا حتی بعضی از دیگر سایت‌ها. مبتنی بر همین تلاش‌های وزارت ارتباطات، در اواخر سال ۱۴۰۱ حدود ۳۰۰ خدمت و سایت که عمدتا در حوزه بازی بود، باز شد. اخیراً در مورد سرویس‌های پرمخاطب مثل یوتیوب هم تصمیم گرفته شد از طریق پوسته و یک سری سازوکار‌ها در اختیار مردم قرار بگیرد که به نظر ما جا دارد بالاخره این اتفاق بیفتد یا حتی تجدیدنظر اساسی‌تری صورت بگیرد.
با این حال، ما ظرفیت‌های داخلی را تقویت کردیم که کار مردم معطل نماند و مبتنی بر نیاز‌های داخلی، بتوانیم بخشی از مسائل و مشکلات را حل کنیم. الان ظرفیت‌های داخلی ما پاسخگوی بخش قابل‌توجهی از نیاز‌های کشور در حوزه پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی هستند. میلیون‌ها نفر در روز و ده‌ها میلیون نفر در ماه از خدمات استفاده می‌کنند. کار بزرگی که وزارت ارتباطات انجام داد این بود که نگذاشتیم تجربه‌ی سال‌های گذشته تکرار شود. چون بعضاً این محدودسازی اتفاق می‌افتاد، مردم دچار مسئله می‌شدند، یک عده هم دوست داشتند از ظرفیت داخلی استفاده کنند، اما اصلا کشش نداشت. حالا اگر صد میلیون نفر هم بخواهند از ظرفیت‌های داخلی استفاده بکنند، وزارت ارتباطات زیرساخت لازم را فراهم کرده و مردم عزیز می‌توانند استفاده کنند.
زمانی که وزارت ارتباطات را در دولت سیزدهم تحویل گرفتید، وضعیت شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی چگونه بود؟ الان چه میزان کاربر یکتا داریم؟
ماهانه حدود ۴۵ میلیون کاربر فعال یکتا در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی داریم
از ابتدای دولت سیاست ما این بود که شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی را آرام‌آرام تقویت کرده و به نقطه‌ای برسانیم که بتوانند با نسخه‌های خارجی موجود در کشور رقابت کنند. مثل بعضی از کشور‌ها که شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی هم فعال هستند؛ ولی مردم از داخلی‌ها استفاده می‌کنند. این سیاستی بود که وزارت ارتباطات دنبال می‌کرد تا با محدودیت‌های سال ۱۴۰۱ روبه‌رو شدیم که در آن بازه ما مجبور شدیم این روند را شتاب ببخشیم و زیرساخت‌ها را توسعه دهیم.
روزانه مجموعا در ۴، ۵ سکوی اصلی که مردم استفاده می‌کنند، بیش از ۲۴ میلیون کاربر یکتای روزانه و حدود ۴۵ میلیون نفر کاربر فعال ماهانه یکتا داریم. مثلاً ابتدای دولت، کاربر فعال روزانه روبیکا حدود ۵ میلیون بود، اما حالا که بیش از ۲۲ میلیون است. تعداد کاربر فعال ماهانه روبیکا حدود ۱۳ میلیون بود، حالا به ۴۴ میلیون رسیده است. اینها آمار‌های گوگل و داشبورد‌های جهانی است. در ابتدای دولت، روزانه از پیام‌رسان ایتا حداکثر ۱.۵ میلیون نفر به شکل یکتا استفاده می‌کردند. حالا این عدد به ۱۸ میلیون کاربر فعال رسیده است. کاربر فعال ماهانه ایتا هم ۲.۳ میلیون بود که حالا به نزدیک ۳۱ میلیون رسیده است. در مورد پیام‌رسان بله هم حدود ۸۰۰ هزار نفر در روز از این پیام‌رسان استفاده می‌کردند که حالا به حدود ۵ میلیون نفر رسیده است. استفاده فعال در ماه نیز حدود ۲.۵ میلیون نفر بوده که حالا تقریباً به ۱۲ میلیون رسیده است.
وزارت ارتباطات تمام قد کنار پیام‌رسان‌ها بود. تمام زیرساخت‌های پردازشی و ارتباطی را برای اینها فراهم و به آنها مزیت بخشی کردیم. قابلیت اتصال متقابل که بین پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی راه‌اندازی شد یا تماس صوتی تصویری باکیفیت را قبل از این در سکوهای داخلی اصلا نداشتیم. در مراسم حج گذشته، میلیون‌ها نفر با خدمات داخلی تماس صوتی‌تصویری باکیفیت برقرار کردند. این زیرساخت‌ها قبلا در کشور وجود نداشت. همه اینها در دولت سیزدهم محقق شده که هم حاصل کار شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی است، هم حمایت تمام‌قدی که وزارت ارتباطات از اینها انجام دادند.
قابلیت اتصال متقابل پیام‌رسان‌ها، دستاوردی بود که در دولت سیزدهم به وقوع پیوست؛ هدف چه بود و در حال حاضر چه تعداد کاربر از این قابلیت استفاده می‌کنند؟
در حال حاضر دو میلیون نفر از قابلیت اتصال متقابل پیام‌رسان‌های داخلی استفاده می‌کنند
به دلیل تعددی که سکوهای داخلی داشتند، بعضی افراد خطاب به ما نوشته بودند که شما نتوانستید یک سکوی ملی راه بیندازید. این پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی موجود، شرکت‌های بخش خصوصی و دانش‌بنیان هستند. با دستور که نمی‌توانیم بگوییم جمع کنید و یا مثلا شما یکی بمانید. از روز اول این کار برای رقابت بود. با وجود تهدید تعدد، ما با این کار آن را تبدیل به فرصت کردیم. یعنی هر کسی، هر سکویی را که دوست دارد نصب می‌کند و می‌تواند از طریق مثلاً آی‌گپ به ایتا پیام ارسال کند یا بالعکس.
این قابلیت در اتحادیه اروپا هم قانون است و از امسال برای سکوهای بین‌المللی اجباری شده است. در حال حاضر در داخل کشور قریب به دو میلیون نفر از این قابلیت استفاده می‌کنند، اما خیلی از مردم از آن اطلاع ندارند. این قابلیت، جزء قابلیت‌هایی است که خود کاربر و طرف مقابل باید آن را فعال کنند.
قرار بود که برای کسبوکارهای فعال در سکوهای داخلی معافیت‌های مالیاتی در نظر گرفته شود. این کار تا چه اندازه محقق شد؟
سه سال پیاپی کسبوکارهای فعال در سکوهای داخلی، از پرداخت مالیات معاف‌اند
در حال حاضر سه سال پیاپی است که در قانون بودجه این امر ذکر شده، در قانون بودجه ۱۴۰۳ هم صراحتا آمده است. در تبصره یازده، کسب‌وکار‌هایی که در سکوهای داخلیِ مورد تایید وزارت ارتباطات فعال باشند، از معافیت مالیاتی برخوردار می‌شوند. یکی از قول‌هایی بود که ما سال ۱۴۰۱ دادیم و الحمدالله محقق شد. آیین‌نامه‌ای در کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال دولت تصویب شده که در آن سی نوع حمایت را برای کسبوکارهای دیجیتال و سکوهای داخلی پیش‌بینی کردیم. یکی از آنها همین بحث معافیت مالیاتی است که نیازمند قانون بود و الحمدلله قانونش هم تصویب شد.
اگر بخواهید سه مورد از دستاورد‌های مهم وزارت ارتباطات دولت سیزدهم را معرفی کنید، آن سه کدام هستند؟
مهم‌ترین دستاورد‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم
نخست، حوزه شبکه ملی اطلاعات است که پیشتر توضیح دادم. بحث زیرساخت‌های ارتباطی، پروژه فیبرنوری منزل و کسب‌وکار‌ها و توسعه‌ای که در سطح شبکه صورت گرفت.
دوم بحث دولت هوشمند است که اگر فرصت شد در موردش صحبت می‌کنیم. برای اولین بار در این دولت ما مردم را از مراجعه به دفاتر مختلف بی‌نیاز کردیم. یک پنجره واحد راه انداختیم و تمام دولت به آنجا متصل شد.
سوم بحث صنعت فضایی که تحول بسیار جدی در این مدت اتفاق افتاد. در بعضی از زمینه‌ها در صنعت فضایی، ما بیش از تمام سه دولت گذشته کار کردیم و الحمدالله صنعت فضایی روی ریل پرشتاب توسعه و پیشرفت قرار گرفته است.
نقاط ضعف وزارت ارتباطات در دولت سیزدهم از دید شما چیست؟
توپ بعضی بخش‌های دیگر را در زمین ما انداختند
علی‌رغم همه کار و تلاش‌هایی که صورت گرفت، آوار بعضی از بخش‌های دیگر روی سر وزارت ارتباطات خراب شد. البته ما خودمان به خاطر محدودبودن زمان، فرصت توجه به حواشی را نداشتیم. بار‌ها توضیح دادیم، در مورد محدودیت‌ها و دیگر مسائل صحبت کردیم؛ ولی دائم به دنبال تبیین و ترویج مسائل نبودیم. هرچند مردم بعضی از زمینه‌ها را خیلی خوب درک کردند؛ مثل حوزه فضایی یا دولت هوشمند، اما در بعضی از زمینه‌ها هم توپ دیگران را توی زمین ما انداختند. ولی ما تلاش کردیم که کار را پرتلاش انجام دهیم. حتما نقطه ضعف‌های دیگری هم داشتیم و میشد بهتر از این کار کرد. ولی هذا بضاعتنا.
یک خط قانون برای برخورد با مافیای فروش فیلترشکن نداریم
در حال حاضر خلا اصلی که در مسیر مقابله با مافیای فیلترشکنفروش وجود دارد، قانون است. یک خط قانون نداریم که با تولیدوفروش فیلترشکن و مافیایی که وجود دارد برخورد شود. اصلاً جرم‌انگاری نشده، بحث من استفاده مردم نیست. در مورد مردم پیشتر عرض کردم که ما قائل به این هستیم که در محدودیت استفاده از بعضی سکو‌ها و خدمات باید تجدیدنظر شود. بحث کسانی هستند که از این نیازی که در کشور به وجود آمده، کیسه دوخته‌اند. من دو هفته پیش به مجلس رفته بودم و عرض کردم که اگر یک خط قانون برای برخورد با مافیای فیلترشکنفروش تصویب بکنند، به سرعت جمع می‌شود. متاسفانه موضوع فیلترشکن به دلیل این خلا قانونی که وجود دارد، تبدیل به کسب‌و‌کاری قانونی شده است.
در حال حاضر ۱۶ درصد خدمات در پنجره واحد خدمات هوشمند ارائه می‌شود
از کار‌هایی که از ابتدای دولت آسیب‌شناسی کردیم این بود که با ابزار فناوری، زندگی را برای مردم شیرین کنیم. طعم شیرین فناوری اطلاعات را به مردم بچشانیم. از سمت دولت هم شروع کردیم. تلاش کردیم دولت را از لَختی دربیاوریم و آن را به سمت هوشمندی ببریم.
این را قانون کردیم. یکی از کار‌هایی که من در این سه سال انجام دادم این بود که از ظرفیت قانون بودجه و لوایحی که در دستورکار مجلس بود استفاده کردم. مثل قانون داده و اطلاعات ملی که تصویب شد. مثل قانون بودجه و مثل قانون برنامه هفتم که در حال حاضر برای اولین بار، ما یک فصل در مورد شبکه ملی اطلاعات و اقتصاد دیجیتال و حوزه ارتباطات در قانون برنامه هفتم داریم.
بحث دولت هوشمند را هم در قانون بودجه ۱۴۰۱-۱۴۰۲ بردیم. در قانون برنامه هفتم توسعه، به دستگاه‌ها دو وظیفه دادیم. نخست اینکه خدماتشان را به مرور، در سه گام الکترونیک و سپس هوشمند کنند. قرار بر این بود که تا آخر سال ۱۴۰۱، ۳۰ درصد و تا پایان سال ۱۴۰۲ تمام خدماتشان را الکترونیکی و ۲۰ درصد را هم هوشمند کنند. سپس پنجره ملی خودشان را راه بیندازند و به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند متصل کنند. ما هم در قانون بودجه‌ی ۱۴۰۱ مکلف شدیم پنجره ملی خدمات دولت هوشمند را تا دی ۱۴۰۱ راه بیندازیم که در اردیبهشت ماه آن را راه انداختیم. یعنی هفت ماه زودتر. در حال حاضر تقریباً همه‌ی دستگاه‌ها به پنجره خدمات پیوسته‌اند. معدود دستگاه‌هایی هستند که حضور ندارند.
۷۵ درصد خدمات دولتی از طریق پنجره ملی خدمات هوشمند ارائه می‌شود
علاوه بر دستگاه‌های اجرایی، تمام شهرداری‌های بزرگ در کلان شهر‌ها و بیش از ۲۵۰ دانشگاه متصل شده‌اند و در حال حاضر ۷۵ درصد خدمات دولت و مجوز‌ها از این طریق ارائه می‌شود. بیش از ۶۰۰ خدمت هم هوشمند است. هوشمند به معنای این که برای گرفتن آن خدمت، شما نیازی به مراجعه حضوری ندارید، هیچ مدرکی نباید از شما گرفته شود و در آن سَمت هم هیچ کارمندی در ارائه آن خدمت نقشی ندارد. یعنی در همان لحظه با تبادل اطلاعات بین دستگاه‌های مختلف، سیستم باید تصمیم بگیرد که این خدمت به شما تعلق می‌گیرد یا خیر. با این کار تمام سیستم اداری دچار یک تحول جدی خواهد شد. لازمه خدمات هوشمند هم این است که دستگاه‌ها به یکدیگر متصل شوند و به هم خدمت برسانند.
امیدواریم این ریل‌گذاری که در دولت سیزدهم صورت گرفته، پرشتاب دنبال شود. اگرچه ما این را هم قانون کرده‌ایم. یعنی در قانون برنامه هفتم، ماده ۱۰۵، ۱۰۶ و ۱۰۷، تمام دستگاه‌ها مکلف شده‌اند که سالی ۲۰ درصد از خدماتشان را به شکل هوشمند ارائه دهند. این عدد در حال حاضر تقریبا ۱۶ درصد است. اگر به همین ترتیب جلو برویم، امیدواریم که این کار هم تکمیل شود و در پایان برنامه، باید سیستم اداری مجموعاً به یک دهم تعداد فعلی برسد. البته از طرفی بخش آی‌تی و فناوری اطلاعات دستگاه‌ها نیز باید تقویت شود که بتوانند پاسخگوی این نیاز جدید باشند.
کلام پایانی
در این دوره کارهای زیادی انجام شد که فرصت نشد همه را بیان کنیم. ما تمام تلاش‌مان را کردیم که متناسب با همان تخصص، دانش و تجربه‌ای که داشتیم، هم خود بنده و هم همه همکارانم، پای کار بیاییم که بتوانیم وظیفه‌مان را به بهترین شکل ممکن انجام دهیم. امیدوارم که مردم عزیزمان اگر قصوری از ناحیه ما صورت گرفته، به بزرگی خودشان ببخشند.
هر چند که عرض کردم، واقعاً شبانه‌روز تلاش کردیم و دیگر بیشتر از این از دست ما برنمی‌آمد. حتی در بعضی موارد جور بقیه دستگاه‌ها را هم ما کشیدیم و تلاش کردیم که هر چقدر ظرفیت داریم به کار بگیریم تا بهترین‌ها را فراهم بکنیم. امیدوارم که در ادامه مسیر هم دولت بعدی بتواند بهترین خدمات را برای مردم در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات فراهم کند.