آثار فرهنگ اینفلوئنسری بر جوانان
شکوفه راشدی - در ایرانِ امروز، جایی که نهادهای سنتی آموزشی و تربیتی نفوذ خود را میان جوانان کمرنگ تر از گذشته دیده اند، اینفلوئنسرهای فضای مجازی به سرعت در حال تبدیل شدن به مرجع جدید ارزش‌گذاری و سبک زندگی هستند.
در عصر دیجیتال، اینفلوئنسرهای فضای مجازی به بازیگران اصلی تغییر ارزش‌ها و سبک زندگی جوانان تبدیل شده‌اند. در ایران، با گسترش دسترسی به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، اینفلوئنسرها در حوزه‌های مد، زیبایی، موفقیت فردی، مذهب، سیاست و حتی سبک زندگی روزمره تأثیر عمیقی بر نسل جوان گذاشته‌اند. این گزارش به بررسی نقش اینفلوئنسرها در شکل‌دهی به ارزش‌های جوانان ایرانی، پیامدهای مثبت و منفی این تأثیر و واکنش جامعه و حکومت به این پدیده می‌پردازد
در ایرانِ امروز، جایی که نهادهای سنتی آموزشی و تربیتی نفوذ خود را میان جوانان کمرنگ تر از گذشته دیده اند، اینفلوئنسرهای فضای مجازی به سرعت در حال تبدیل شدن به مرجع جدید ارزش‌گذاری و سبک زندگی هستند. از آموزشِ چگونه پولدار شدن تا تبلیغ جراحی بینی، از توصیه‌های مذهبی تا نقد ساختارهای سیاسی، اینفلوئنسرها حالا دیگر فقط "صفحه‌دارانِ شبکه‌های اجتماعی" نیستند؛ آن‌ها "مهندسان ذهن" نسل جوانی هستند که بیش از هر زمان دیگری درگیر بحران هویت و آینده‌نگرانی است.
آمارها نشان می‌دهد که اکثر جوانان ایرانی حداقل یک اینفلوئنسر را دنبال می‌کنند و برای نظرات آن‌ها ارزش قائل هستند. اما سؤال اینجاست: آیا این پدیده یک فرصت است یا تهدید؟ آیا اینفلوئنسرها می‌توانند جای خالی نهادهای فرسوده تربیتی را پر کنند، یا تنها به تشدید شکاف نسلی و مصرف‌گرایی دامن می‌زنند؟
این گزارش به بررسی نقش اینفلوئنسرها در شکل‌دهی به ارزش‌های جوانان ایرانی، پیامدهای مثبت و منفی این تأثیر و واکنش جامعه و دولت به این پدیده می‌پردازیم.
آناتومی یک اینفلوئنسر ایرانی: از سلبریتی‌های سنتی تا معلم‌های جدید زندگی
در ایران، اینفلوئنسرها را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
اینفلوئنسرهای لاکچری و مدگرا
نمونه: پیج‌های معرفی ویلاهای شمال، ماشین‌های لوکس و لوازم آرایشی خارجی.
تأثیر: ترویج فرهنگ نمایشی (Show-off Culture) در شرایطی که اقتصاد ایران با تورم شدید دست و پنجه نرم می‌کند.
آسیب‌شناسی: تحقیقات نشان می‌دهد دنبال کردن این صفحات در ۴۰ درصد موارد منجر به کاهش رضایت از زندگی و افزایش احساس فقر نسبی در جوانان می‌شود.
گروهای موفقیت و انگیزشی
نمونه: صفحاتی با عنوان "چگونه در ۲۵ سالگی میلیاردر شویم!" یا "رازهای ثروت نامحدود".
تأثیر: ایجاد توهمِ موفقیتِ سریع در نسل جوانی که با بیکاری ساختاری روبه‌رو است.
نکته پارادوکسیکال: بسیاری از این اینفلوئنسرها خود از طریق فروش دوره‌های انگیزشی درآمد کسب می‌کنند، نه از راه‌هایی که آموزش می‌دهند!
اینفلوئنسرهای مذهبی و ایدئولوژیک
نمونه: مداحان جوانی که در اینستاگرام طرفداران میلیونی دارند یا چهره‌های فرهنگی و مجری های تلویزیون.
تأثیر: بازتعریف دینداری در قالب جدید و جذاب برای نسل جدید.
چالش: برخی از این صفحات به جای گفت‌وگوی انتقادی، به تولید محتوای هیجانی و قطبی‌سازی اجتماعی دامن می‌زنند.
اینفلوئنسرهای طنز و اعتراضی
نمونه: تولیدکنندگان ممیزی‌شده محتوای انتقادی که با زبان طنز مسائل اجتماعی را مطرح می‌کنند.
تأثیر: تبدیل شدن به صدای نسلی که احساس می‌کند در رسانه‌های رسمی نماینده‌ای ندارد.
تأثیر اینفلوئنسرها بر ارزش‌های جوانان ایرانی
تأثیرات مثبت:
آگاهی‌بخشی: برخی اینفلوئنسرها در حوزه آموزش، سلامت روان و مهارت‌های زندگی محتوای مفید تولید می‌کنند.
اشتغال‌زایی: معرفی فرصت‌های شغلی آنلاین و آموزش مهارت‌های دیجیتال مارکتینگ.
تأثیرات منفی:
ترویج مصرف‌گرایی: نمایش زندگی لاکچری و تشویق به خرید کالاهای غیرضروری.
تحریف واقعیت: ارائه تصویری غیرواقعی از موفقیت، که منجر به سرخوردگی جوانان می‌شود.
کاهش اعتماد به نفس: مقایسه زندگی معمولی جوانان با زندگی فیلترشده اینفلوئنسرها باعث اضطراب و کاهش رضایت از خود می‌شود.
تضعیف ارزش‌های سنتی: برخی اینفلوئنسرها با ترویج فردگرایی افراطی، ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی را زیر سؤال می‌برند.
ترویج فرهنگ های نادرست: برخی چهره‌ها به با شکستن تابوهای اجتماعی به ترویج ضدفرهنگ هایی مانند ازدواج سفید می‌پردازند.
جنگ ارزش‌ها: اینفلوئنسرها در برابر نهادهای سنتی
خانواده‌های نگران: "فرزندم بیشتر از من، از اینستاگرام حرف شنوی دارد!"
نظرسنجی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد ۶۵ درصد والدین ایرانی معتقدند اینفلوئنسرها در تربیت فرزندانشان تأثیر منفی گذاشته‌اند.
نمونه عینی: افزایش تقاضا برای جراحی‌های زیبایی در نوجوانان تحت تأثیر پیج‌های زیبایی.
نظام آموزشی از کار افتاده: "مدرسه یا اینستاگرام؟"
در حالی که مدارس ایران هنوز با روش‌های سنتی فعالیت می‌کنند، اینفلوئنسرهای آموزشی با زبان خودمانی و محتوای جذاب، کم کم خود را به عنوان یک منبع آموزشی جایگزین معرفی می کنند.
آمار جالب: به نظر می رسد اکثر نوجوانان ترجیح می‌دهند به جای کتاب درسی، پیج یک اینفلوئنسر علمی را مطالعه کنند!
واکنش جامعه و دولت به اینفلوئنسرها
واکنش جامعه:
دوگانگی ارزشی: برخی جوانان تحت تأثیر اینفلوئنسرهای غرب‌گرا قرار می‌گیرند، درحالی که بخشی دیگر به دنبال اینفلوئنسرهای مذهبی و سنتی هستند.
انتقاد از بی‌مسئولیتی: بسیاری از مردم معتقدند اینفلوئنسرها بدون در نظر گرفتن پیامدهای اجتماعی، فقط به دنبال افزایش فالوور و درآمد هستند.
واکنش دولت:
عدم محدودیت و قانون گذاری : در خلاء قانون گذاری دولت برخی اینفلوئنسرها آزادانه از داخل و خارج کشور به "تخریب ارزش‌های اسلامی" یا "تبلیغ سبک زندگی غربی" می پردازند. هرچند اخیرا با برخی برخوردهایی شده است اما به نظر می رسد وقتی قانون محکمی از مجلس یا شورای عالی فضای مجازی برای ساماندهی کاربران فضای مجازی در دسترس نیست برخورد را با این کاربران سخت کرده است.
راه‌اندازی اینفلوئنسرهای اسلامی: برخی نهادهای فرهنگی و چهره های مشهور مذهبی سعی کرده‌اند با ساخت اکانت‌های متعهد، در فضای مجازی حضور فعال داشته باشند تا این خلاء را تاحدودی پر کنند.
قوانین جدید: طرح‌هایی مانند "ساماندهی فضای مجازی" که به طرح صیانت مشهور است برای کنترل بیشتر بر محتوای اینفلوئنسرها مطرح شده اما بعد از سال ها هنوز به نتیجه مطلوبی ختم نشده است.
آینده اینفلوئنسرها در ایران
رشد اینفلوئنسرهای بومی: با محدودیت‌های اینستاگرام و یوتیوب، پلتفرم‌های داخلی مانند "روبیکا" ، "آپارات" و شبکه های اجتماعی در حال گسترش هستند.
تخصصی‌تر شدن محتوا: اینفلوئنسرها از محتوای عمومی به سمت حوزه‌های تخصصی (مثلاً فناوری، روانشناسی، بورس) حرکت خواهند کرد.
افزایش نظارت دولتی: احتمالاً کنترل بیشتری بر محتوای اینفلوئنسرها اعمال خواهد شد تا از "انحراف ارزشی" جلوگیری شود.
نتیجه گیری:
اینفلوئنسرها در ایران به یک قدرت فرهنگی-اجتماعی تبدیل شده‌اند که هم می‌توانند باعث پیشرفت جوانان شوند و هم آن‌ها را در دام مصرف‌گرایی و فردگرایی افراطی بیندازند. در شرایطی که نهادهایی مانند خانواده و مدرسه راب ه حاشیه بردند اینفلوئنسرها جایگزین جدیدی برای الگوسازی شده‌اند. با این حال، نیاز به سیاست‌گذاری هوشمندانه برای کاهش پیامدهای منفی و تقویت نقش آموزشی اینفلوئنسرها احساس می‌شود.(منبع:خبرنامه دانشجویان)