آموزش مجازی مدارس مازندران قربانی حمایت دستوری از شاد
تأکید مکرر آموزش و پرورش مازندران بر ممنوعیت استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی برای انجام فرآیند آموزش دانش‌آموزان، در حالی که سامانه شاد هنوز نتوانسته شرایط مناسب برای آموزش مجازی را فراهم کند، انتقادهای آموزگاران، والدین دانش‌آموزان و حتی خود دانش‌آموزان را بیشتر کرده است.
شیوع کرونا نخستین تأثیرش در تعطیلی اماکن را بر مدارس گذاشت که از ابتدای اسفند تعطیل شدند و عملا هنوز هم تعطیل هستند. اما فرآیند آموزش تعطیل شدنی نبود. به همین دلیل از نخستین روزهای شیوع کرونا آموزگاران تصمیم گرفتند با استفاده از پیام‌رسان‌های مختلفی که در اختیار دارند، ارتباط با دانش‌آموزان را برقرار کنند و مفاهیم درسی را در فضای مجازی آموزش دهند.
به مرور تصمیم‌های جدیدتری برای آموزش مجازی گرفته شد. صدا و سیما کلاس‌های درس تلویزیونی را راه‌اندازی کرد و آموزش و پرورش هم با به کارگیری تعدادی از متخصصان داخلی دست به کار راه‌اندازی یک پیام‌رسانه جامع ویژه آموزش برای دانش‌آموزان سراسر کشور شد ؛ شبکه‌ای آموزش دانش‌آموزان با نام مختصر «شاد» که حالا چند ماه از تولد آن می‌گذرد، اما هنوز نتوانسته روی پای خود بایستد و نیازهای دانش‌آموزان و آموزگاران را برطرف کند. بر همین اساس گرایش آموزگاران و خانواده‌ها به استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی موجود در بستر فضای مجازی و اینترنت روز به روز بیشتر شد و پیام‌رسان‌هایی مانند SKYROOM ، Zoomit ، Adobe Connect ، WhatsApp و Skype به یاری آموزش آمدند که البته پرکاربردترین آن‌ها بین دانش‌آموزان در شرایط کنونی WhatsApp است.
فشار بخشنامه‌ای
اما آموزش و پرورش همچنان بر ممنوعیت استفاده از پیام‌رسانه‌های خارجی در فرآیند آموزش دانش‌آموزان تأکید می‌کند و معتقد است که همه بخش‌های آموزش باید با استفاده از سامانه شاد انجام شود. اواخر مهر ماه نیز اداره کل آموزش و پرورش مازندران پیرو بخشنامه‌ای سراسری که از سوی وزارت آموزش و پرورش به همه استان‌ها ابلاغ شد، با ابلاغ نامه‌ای به ۳۳ اداره منطقه‌ای و شهرستانی خود در مازندران تأکید کرده که استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی ممنوع است و آموزش باید با استفاده از ظرفیت پیام‌رسان‌های داخلی انجام شود. در انتهای این نامه هم مانند چند ماه اخیر مسئولیت استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی بر عهده اولیای مدارس گذاشته شده و طبعا مدیر مدرسه نیز فشار بر آموزگاران برای استفاده از پیام‌رسان داخلی را بیشتر می‌کند.
بسیاری از آموزگاران معتقدند که در فرآیند این تأکیدهای مکرر مبنی بر ممنوعیت استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی، بیشترین آسیب و فشار به آن‌ها وارد می‌شود. چرا که به دلیل وجود مشکلات متعدد در سامانه شاد و سرعت پایین این سامانه در تبادل اطلاعات، دانش‌آموزان و والدین آن‌ها حاضر به فعالیت در این سامانه نیستند و در نهایت آموزگار ناچار است در پیام‌رسان‌های خارجی به فعالیت خود ادامه دهد.
فقط حضور و غیاب
از سوی دیگر بسیاری از والدین نیز بر این باورند که سامانه شاد با وجود رایگان بودن اینترنت زمان زیادی از فرزندان‌شان و آن‌ها برای دریافت اطلاعات و فایل‌های آموزشی می‌گیرد و ترجیح می‌دهند هزینه اینترنت را بپردازند و با سرعت بیشتری آموزش انجام شود.
ع-الف آموزگار یکی از مدارس در غرب مازندران است که اعتقاد دارد راه‌اندازی سامانه شاد حرکتی مناسب بود که اهداف خوبی داشت، اما هنوز به سرانجام نرسیده و برای بهره‌برداری کامل نیست.
وی به خبرنگار ایرنا می‌گوید: واقعیت این است که تنها استفاده من و دانش‌آموزانم از سامانه شاد حضور و غیاب است. یعنی برای انجام کارهای آموزشی از واتس‌اپ استفاده می‌کنم. دلیل‌اش هم این است که در این پیام‌رسان سرعت مناسبی برای تبادل اطلاعات داریم و زمان کمتری برای آموزش صرف می‌شود.
سرعت پایین سامانه
این آموزگار مازندرانی خاطرنشان می‌کند: گاهی ارسال یک فایل تصویری که در واتس‌اپ فرستادن آن به مخاطب نهایتا دو دقیقه زمان می‌برد، در سامانه شاد حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. تصور کنید که اگر سامانه قطع نشود و مشکلی به وجود نیاید، در خوشبینانه‌ترین حالت ۳۰ دقیقه هم زمان نیاز است تا دانش‌آموزان این فایل را دانلود کنند و ببینند.
او به چندبرابر شدن فشار کاری خود و همکارانش طی ماه‌های اخیر و از زمان شیوع کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: تا پیش از کرونا ساعات کار مشخصی داشتیم. اما اکنون تقریبا تمام ساعات روز و حتی شب‌ها نیز درگیر آموزش به دانش‌آموزان هستیم. در چنین شرایطی طبیعی است که صرفه‌جویی در زمان برای ما و دانش‌آموزان یک اولویت مهم است.
کیفیت ارتباط
علاوه بر این موضوع که آموزگار اهل غرب مازندران به آن اشاره می‌کند، مسائل دیگری هم به عنوان ضعف‌های سامانه شاد از سوی آموزگاران مطرح می‌شود. برای مثال ف-م آموزگار یکی از مدارس مرکز استان به خبرنگار ایرنا می‌گوید: مشکل فقط در بحث سرعت ارتباط نیست. از نظر کیفیت ارتباط نیز سامانه شاد بسیار ضعیف‌تر از پیام‌رسان‌های خارجی است. برای مثال در برخی مدارس غیردولتی از پیام‌رسان اَدوبی کانکت adobe connect برای آموزش آنلاین گروهی استفاده می‌شود.
وی می‌افزاید: کیفیت ارتباط در این پیام‌رسان بسیار بالاست و آموزگار با خیال راحت و بدون این که مشکلی داشته باشد می‌تواند مسائل درسی را به صورت تصویری آموزش دهد. اما در سامانه شاد برای برقراری ارتباط تصویری زنده در بسیاری از ساعات روز به طور کامل با مشکل مواجهیم. به ویژه صبح‌ها که به دلیل ترافیک بالای مصرف از سامانه، استفاده از این امکان تقریبا غیرممکن می‌شود.
صرفه‌جویی در زمان
نکته قابل توجه این که با وجود هزینه‌دار بودن استفاده از پیام رسانه‌های خارجی، خانواده‌ها ترجیح می‌دهند از همین پیام‌رسان‌ها استفاده کنند. فاطمه خالقی مادر دو دانش‌آموز در مقطع ابتدایی و متوسطه است. او پیام‌رسان‌های خارجی را بسترهای آموزشی اصلی فرزندان خود برای مسائل درسی می‌داند و معتقد است که شاد از خودش و فرزندانش زمان زیادی می‌گیرد.
وی به خبرنگار ایرنا می‌گوید: سامانه شاد پایداری در اتصال ندارد. با این که مسئولان می‌گویند مشکلاتش برطرف شده، اما دائم قطع و وصل می‌شود. صبح‌ها تقریبا امکان استفاده از آن وجود ندارد و بعدازظهرها هم شرایط فقط کمی بهتر از صبح‌هاست. مگر این که عصر به بعد بخواهیم از آن استفاده کنیم که عملا ساعت مناسبی برای آموزش نیست.
این شهروند مازندرانی می‌افزاید: خیلی از دانش‌آموزان با گوشی پدر و مادر خود فرآیند آموزشی را طی می‌کنند. والدین نمی‌توانند چند ساعت در روز گوشی را معطل سامانه شاد نگه دارند. طبیعی است که سراغ پیام‌رسان‌هایی برویم که سرعت و کیفیت بیشتری دارند. این موضوع هم برای ما در زمان صرفه‌جویی می‌کند و هم در آموزش فرزندان ما اختلال ایجاد نمی‌کند.
استمرار آموزش در پیام‌رسان‌های خارجی
به اعتقاد بسیاری از خانواده‌ها و آموزگاران و حتی مدیران مدارس در حال حاضر واتس‌اپ بهترین گزینه برای آموزش مجازی است. چرا که هم از نظر سرعت شرایط بهتری دارد و هم کیفیت ارتباط در آن بهتر است.
ن-ف معاون یکی از مدارس در مازندران به خبرنگار ایرنا می‌گوید: مشکلاتی که آموزگاران درباره سامانه شاد بیان می‌کنند متأسفانه درست است. هر روز موارد زیادی از انتقادهای همکاران‌مان به این سامانه را دریافت می‌کنیم که پاسخی برای آن‌ها هم نداریم. اما فقط طبق بخشنامه‌ای که آمده و بر اساس مسئولیتی که بر عهده مدیران مدارس گذاشتند ناچاریم تأکید کنیم که از این سامانه استفاده کنند. اما می‌دانیم که همکاران ما کماکان در واتس‌اپ فعال هستند.
وی با بیان این که آموزگاران نمی‌توانند با شاد کار کنند، می‌افزاید: خود من و یکی از همکارانم به عنوان معاون هنوز در شاد احراز هویت نشدیم. متأسفانه مشکلات سامانه برطرف نشد و از طرفی وزارت آموزش و پرورش هم تأکید بر ممنوعیت استفاده از پیام‌رسان خارجی دارد. در این بین همکاران ما با مشکل مواجه می‌شوند. از یک سو تحت فشار سازمان قرار دارند و از سوی دیگر سامانه عموما مختل است.
این مدیر آموزشی اظهار می‌کند: شاد هنوز نتوانسته به عنوان سامانه‌ای همیشه در دسترس جا بیفتد. صبح‌ها عمدتا باز نمی‌شود و در مجموع هم فرستادن و دریافت فایل در آن بسیار کندتر از پیام‌رسان‌های خارجی است. به همین دلیل همکاران ما مقابل بخشنامه می‌ایستند و برای سهولت در فرآیند آموزش کماکان از واتس‌اپ استفاده می‌کنند. البته در مدارس غیردولتی از نرم‌افزارهایی مانند اسکای‌روم و ادوبی‌کانکت استفاده می‌شود.
به گفته این معاون آموزشی استفاده از سامانه شاد در حال حاضر زمان زیادی از دانش‌آموز و آموزگار می‌گیرد که روی کیفیت آموزش هم تأثیرگذار است.
شتاب‌زدگی در شاد
کارشناسان فناوری اطلاعات معتقدند که سامانه شاد به دلیل ضعف‌های زیرساختی و فنی نتوانسته به اهدافی که طراحان این سامانه داشتند دست یابد. از نگاه برخی کاربران سامانه شاد اعم از مدیران، آموزگاران و والدین، وجود جزئیات پرتعداد و نه چندان ضروری در این سامانه یکی از موانع موجود در مسیر فعالیت آن است. حتی کارشناسان نیز معتقدند که سامانه آموزشی ابتدا باید بر اساس اولویت‌بندی نیازها طراحی شود و به مرور سایر نیازها در آن برطرف شود.
یک کارشناس ارشد فناوری اطلاعات در این زمینه به خبرنگار ایرنا می‌گوید: مشکل مهم شاد در شرایط کنونی این است که توان پاسخگویی به حجم تقاضای دانش‌آموزان در ساعات آموزش را ندارد. اما در عین حال می‌بینیم که این سامانه جزئیات و زیربخش‌های مختلفی دارد.
جمشید رحیمی ایرا می‌افزاید: گرایش عمده دانش‌آموزان و آموزگاران به واتس‌اپ به دلیل سرعت و کیفیت ارتباطی این پیام‌رسان است. از طرفی اگر این گرایش را بررسی کنیم و نوع کاربری از این پیام‌رسان را مد نظر قرار دهیم می‌بینیم که مهم‌ترین نیاز فضای آموزشی فعلا همین است که اطلاعات درسی تبادل شود. یعنی همه کاربران اعم از دانش‌آموزان و آموزگاران فعلا فقط به بستر مناسبی برای رد و بدل کردن اطلاعات خود نیاز دارند.
وی اظهار می‌کند: وقتی در شرایط بحرانی و دوران خاصی مانند این موقعیت قرار داریم ابتدا باید اولویت‌های آموزش را در یک سامانه داخلی در نظر بگیریم. اما سامانه شاد یک برنامه جامع و گسترده و سنگین است که به درستی راه اندازی نشده است. بخش‌های مختلفی مانند انجمن اولیا و مربیان و فعالیت‌های فرهنگی و پرورشی در آن گنجانده شده که پشتیبانی از آن‌ها به زیرساخت و هزینه و توان بیشتری نسبت به اولویت اصلی کنونی یعنی رد و بدل کردن پیام و فایل نیاز دارد.
ضعف‌های زیرساختی و فنی
این کارشناس فناوری اطلاعات معتقد است که سامانه شاد از نظر طراحی یک کپی نسبتا خوب از اپلیکیشن‌های آموزشی خارجی است، اما به دلیل ضعف‌های زیرساختی در بخش‌هایی مانند پهنای باند داخلی و ضعیف بودن سرورها نتوانسته موفقیت لازم را به دست بیاورد. شاید اگر سامانه شاد در گام نخست فقط به رفع همین نیاز اولیه به صورت ویژه توجه می‌کرد و به مرور به فکر ایجاد زیربخش‌های دیگر می‌افتاد امروز مشکلات کمتری داشت.
رحیمی ایرا می‌افزاید: این که سامانه شاد به دلیل استفاده از سرورهای داخلی امنیت بیشتری دارد درست است. اما این زیرساخت‌ها برای رفع نیاز حدود ۱۴ میلیون دانش‌آموز و ده‌ها هزار آموزگار و مدیر باید گسترش یابد و حتی به شرایط بیش از نیاز کنونی هم توجه شود. یکی از دلایل مختل شدن سامانه در ساعات آموزش همین است که زیرساخت‌ها و پهنای باند مورد استفاده سامانه به اندازه نیاز موجود نیست.
وی خاطرنشان می‌کند: همین اتفاق برای پیام‌رسان‌های داخلی نیز افتاده بود. بعد از فیلتر شدن تلگرام مسئولان تأکید زیادی به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی کردند. اما با افزایش تعداد کاربران این پیام‌رسان‌ها دچار اختلال شدند و نتوانستند نیازهای کاربران را برطرف کنند. مزیت پیام‌رسان‌های خارجی برای کاربران همین نکته است که پیش‌بینی‌های لازم در آن‌ها انجام شده و کاربر کمتر با اختلال و اشکال مواجه می‌شود.
به گفته وی باید از سرورهای قوی ابری استفاده کنند که پایداری سرور را حفظ کنند. سرورها زیر فشار کم می آورند و از دسترس خارج می شود و برنامه دیگر کاربردی نیست. چون همه می خواهند وصل شوند. باید ضریب افزایش بار داشته باشیم. در برق هم همین است. می گویند مصرف این شهر چقدر است.
رحیمی‌ایرا بر این باور است که نداشتن دانش فنی لازم برای طراحی پیام‌رسان‌های باکیفیت و همچنین نبود زیرساخت مناسب برای راه‌اندازی این پیام‌رسان‌ها از چالش‌هایی است که گریبان شاد را نیز مانند پیام‌رسان‌های داخلی گرفته و برای رفع این مشکل نیاز است که با تخصیص بودجه‌های کافی و جذب تیم‌های برنامه‌نویسی حرفه‌ای و متعهد برنامه‌ای طراحی شود که مانند پیام‌رسان‌های خارجی سرعت بالا، مصرف اینترنت پایین و کیفیت و امنیت مناسب داشته باشند.
همه این چالش‌ها در حالی دیده می‌شود که پس از پایان سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۹ اعلام شده بود زیرساخت‌های راه‌اندازی سامانه شاد برای آموزش مجازی باکیفیت تا ابتدای سال تحصیلی جدید راه‌اندازی می‌شود و تمام مشکلات این سامانه برطرف خواهد شد. اما از آغاز سال تحصیلی جدید در ۱۵ شهریور تا کنون با وجود وعده‌های متعددی که درباره سامانه شاد داده شد و حتی انجام اقداماتی مانند متصل کردن همه مدارس به اینترنت و رایگان کردن اینترنت شاد، باز هم این سامانه آموزشی نتوانسته عملکرد درستی داشته باشد و در عین حال تأکیدها بر ممنوعیت استفاده از پیام‌رسان خارجی بدون رفع مشکلات شبکه شاد کماکان ادامه دارد. فرآیندی که پیش‌تر درباره استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی نیز تکرار شده بود و این بار در امر مهم آموزش شاهد آن هستیم.