احراز هویت کاربران اینترنت؛ طرحی بدون سر و ته
لیلا عابدزاده - شناسایی و احراز هویت کاربران اینترنت از آن دست پروژه‌هایی است که هرچند یک بار یاد و خاطره‌ای از آن زنده می‌شود اما هیچ اطلاعات دقیقی هیچ‌گاه از آن ارایه نشده است
و روشن نیست که جزییات فنی طرح چیست و یا مجری این طرح کدام دستگاه است؛ معلوم نیست آیا آنقدر جدی است که درباره فواید و مضرات اجرای آن فکری شود یا باید در حد یک حرف به آن نگاه کرد.
این طرح بیش از ۴ سال پیش و در تیرماه سال 92 در شورای‌عالی فضای مجازی کلید خورده است؛ زمانی که دبیر وقت شورای‌عالی فضای مجازی از بررسی طرحی خبر داد که در راستای تغییر نظام پالایش و فیلترینگ فعلی اینترنت، کاربران قبل از ورود به اینترنت و استفاده از آن احراز هویت شوند تا امکان تفکیک فیلترینگ برای گروه‌های مختلف مردم وجود داشته باشد.
اخوان بهابادی، که دبیری شورای‌عالی فضای مجازی را بر عهده داشت، تنها با مثالی سعی کرده بود جزییاتی از این طرح را اعلام کند: برای مثال سطح دسترسی به اینترنت برای یک پژوهشگر و یک بازرگان باید با یک نوجوان و دانش‌آموز متفاوت باشد در این راستا ابعاد اجرایی این پیشنهاد در مرکز ملی فضای مجازی در دست بررسی است.
وزیر سال ۹۳ : مراحل فنی در حال انجام است
سال 93 نوبت محمود واعظی بود که به این طرح بپردازد و خاطره آن را در اذهان عمومی زنده کند؛ وزیر پیشین ارتباطات از اجرای طرحی فنی برای شبکه اینترنت خبر داد که بر اساس آن کاربران قبل از ورود به اینترنت شناسایی و احراز هویت می‌شوند.
محمود واعظی این طرح را مانند داشتن شماره تلفن که افراد برای استفاده از آن قابل شناسایی هستند، اعلام کرد و گفت: با اجرای این طرح و با هویت‌بخشی به کاربران هیچ کاربری نخواهیم داشت که با هویت نامعلوم از اینترنت استفاده کند. با اجرای طرحی که هم‌اکنون بخش فنی آن در حال انجام است، قصد داریم جلوی استفاده غیرمجاز و کلاهبرداری را در فضای اینترنت بگیریم به این ترتیب هیچ کاربری نخواهیم داشت که با هویت نامعلوم وارد فضای اینترنت شود.
البته این که وزیر از انجام مراحل فنی این طرح خبر داد به این معنی نیست که درباره اینکه منظور از مراحل فنی چیست و کجا در حال انجام است و بر مبنای چه مصوبه و دستوری؛ چیزی گفته باشد.
طرحی برای دسترسی آزاد به اطلاعات
اندک توضیحاتی که وزیر ارتباطات داده بود نشان می‌داد که این پروژه در راستای اهداف دولت برای دسترسی آزاد به اطلاعات انجام می‌شود تا از این پس کاربران ایرانی در فضای اینترنت شناسنامه‌دار شوند و کسی بدون هویت مشخص از اینترنت استفاده نکند.
اما همزمان محمود خسروی، معاون وزیر و مدیرعامل وقت شرکت زیرساخت پروسه احراز هویت را در فیلترینگ هوشمند قابل اجرا دانست و گفت که بر این اساس، شرایط کاربر ازجمله سن، شغل و تحصیلات او بررسی می‌شود.
البته این طرح مورد حمایت و خواست بخشی از شورای‌عالی فضای مجازی نیز بود، مهر ۹۳ حجت‌الاسلام شهریاری عضو شورای‌عالی فضای مجازی امکان احراز هویت در فضای مجازی را زیرساختی دانست که باید برای ساماندهی به فضای مجازی در کشور ما به وجود بیاید.
او هم برای ملموس کردن این طرح گفت: همانطور که شما وقتی می‌خواهید از تلفن همراه خود استفاده کنید، باید در ابتدا اسم و مشخصات خود را به اپراتور بدهید، در فضای مجازی هم باید امکان رهیابی افراد و احراز هویت آنها وجود داشته باشد تا مثلا اگر دزدی اینترنتی صورت گرفت، بتوانیم مجرم را شناسایی کنیم.
طرحی که کاربران را نگران می‌کرد
طرح وزارت ارتباطات نگرانی کاربران و کارشناسان را در پی داشت تا آنجا که هراس از اعمال محدودیت برای کاربران و واکنش‌هایی با این مضمون موجب شد تا وزارت ارتباطات اعلام کند درباره تعیین احراز هویت کاربران رسانه‌ها نتوانستند منظور وزیر را به درستی انتقال دهند.
از سوی دیگر کارشناسان می‌گفتند احراز هویت کاربران همین حالا هم در حال انجام است اما شناسایی هر کاربر کاری غیرممکن و خلاف حقوق شهروندی است اما در عین حال اگر قرار بر شفاف‌سازی در پروسه دولت الکترونیکی باشد، این امری ضروری و بدیهی است.
برای فعالان بازار اینترنت این موضع ملموس‌تر از سایرین بود. آنها موضوع احراز هویت را مقوله جدیدی ندانستند و فقط در بحث‌های فنی نظراتی داشتند. به اعتقاد آنها این چیزی است که همین حالا هم در کشور ما اجرا می‌شود و تنها در صورتی که مثلا در خانه‌ای سه یا چهار نفر یک ای‌دی‌اس‌ال از وای‌فای عمومی استفاده می‌کنند، افراد به‌صورت موردی قابل شناسایی نیستند. این بحثی است که به صورت عمومی در شرکت‌ها یا در خانه‌ها قابل انجام است و فقط با شناسایی کاربر اصلی که هویتش ثبت شده کاربرهای دیگر قابل شناسایی است.
سال ۹۴؛ مجری انتخاب می‌شود
در خرداد ۹۴ دبیر وقت شورای‌عالی فضای مجازی از اجرای پروژه احراز هویت کاربران در فضای مجازی توسط یک دستگاه اجرایی خبر داد و گفت: از میان ۳ دستگاه متولی، یکی از دستگاه‌ها برای اجرایی کردن این پروژه انتخاب می شود. به گفته محمدحسن انتظاری قرار بود برنامه عملیاتی شدن این طرح توسط این دستگاه‌ها به مرکز ملی فضای مجازی ارایه شود. وی همچنین گفته بود که پس از دریافت برنامه‌های این دستگاه‌ها، طرح اجرایی پروژه احراز هویت کاربران اینترنت در دستور کار کمیسیون‌های عالی مرکز ملی فضای مجازی برای بررسی قرار خواهد گرفت.
بعد از آن دیگر خبری از اینکه تکلیف مجری چه شد؟ آیا طرح اجرایی به مرکز ملی فضای مجازی رسید؟ نتیجه بررسی‌ها چه بود؟ نرسید.
در شهریور ماه سال گذشته نصرالله جهانگرد معاون وزیر ارتباطات به مقوله احراز هویت تمامی کاربران ایرانی در شبکه ملی اطلاعات اشاره کرده و گفت: «در شبکه ملی اطلاعات، کلیه کانکشن‌های ثابت و سیار کشور دارای هویت واحدی خواهند بود و اگر کاربری دارای شناسه نباشد، قابلیت سرویس‌دهی به او وجود ندارد.»
یک شاهکار بی‌نام و نشان
موضوعی که بعد از آن در بهمن ماه سال ۹۵ به عنوان پروژه شاهکار معرفی شد که قرار است در شبکه ملی اطلاعات اجرا شود و در اجرای فاز اول خبر از اجرای آن داده شد.
سال گذشته و در چنین روزهایی نوبت به دبیر جدید و فعلی شورای‌عالی فضای مجازی بود که خاطره این طرح را زنده کند. البته مثل تمام موارد قبلی هیچ اثری از جزییات و چگونگی اجرای طرح نبود.
دبیر شورای‌عالی فضای مجازی از مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی برای احراز هویت کاربران فضای خبر داده و گفته بود: طبق این مصوبه فعالیت کاربران در فضای مجازی شامل اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و موبایل شفاف‌سازی و کاربران احراز هویت می‌شوند.
و دوباره درست یکسال بعد یعنی 21 آبانماه سال جاری بازهم دبیر شورای‌عالی فضای مجازی وعده سال قبل خود را تکرار کرد و از طرح احراز هویت ایرانیان در اینترنت خبر داد.
حالا دو سال بعد از زمانی که دبیر قبلی خبر از ورود به فاز اجرایی این طرح در شورای‌عالی فضای مجازی داده بود، سید ابوالحسن فیروزآبادی با اشاره به اینکه شورای‌عالی فضای مجازی کشور به دنبال ساماندهی نظام احراز هویت در فضای مجازی است، می‌گوید: تا زمانی که احراز هویت اشخاص در فضای مجازی ساماندهی نشود بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌ها در این فضا ناقص خواهد ماند و این مهم اتفاق نمی‌افتد مگر با همکاری تمامی دستگاه‌ها و به خصوص سازمان ثبت احوال که به عنوان اصلی‌ترین مرکز باید در این زمینه فعالیت کند.
احراز هویت و یک وعده تازه
فیروزآبادی با بیان اینکه احراز هویت برای اجرای دولت الکترونیکی نیز جزو الزامات محسوب می‌شود تصریح کرد: در صورتی که تا سال ۱۳۹۷ این پروژه به سرانجام برسد، هر ایرانی برای استفاده از خدمات اجتماعی در فضای مجازی باید هویت هوشمند داشته باشد و در غیر این صورت نمی‌توانند از خدمات بانکی، درمانی، مسافرتی و ... استفاده کند.
وعده این بار مسوولان ICT کشور یک تفاوت با وعده‌های قبلی درباره احراز هویت کاربران اینترنت داشت و آن هم این بود که برای نخستین بار سال 97 به عنوان اتمام این طرح عنوان شده است.
حالا غیر از چند وعده نامعلوم که معمولا سالی یک بار مطرح شده و مثال‌هایی که برای ملموس شدن آن زده شده و اعلام ورود نهاد سیاست‌گذار به این موضوع و وعده سپرده به یک دستگاه اجرایی چیز دیگری از طرح احراز هویت کاربران قبل از ورود به اینترنت در دست نیست.
علی‌رغم آنکه آذرماه سال ۹۳ وزیر پیشین ارتباطات شناسایی هویت کاربران اینترنت را از اولویت‌های در دست اقدام این وزارتخانه عنوان کرده و گفته بود که در آینده هیچ کاربر بدون هویت اینترنت در ایران وجود نخواهد داشت اما عمر وزارت او گذشت و هنوز خبری از اجرای این طرحی که در اولویت بود نیست.
معمولا طرح‌های نامعلوم و بی‌آغاز و بی‌سرانجام خصیصه‌های مشترکی دارند که این طرح هم از آنها مستثنی نیست. از جمله اینکه کاملا نامعلوم است، چه از نظر فنی و چه از نظر اجرایی، زمان شروع و پایان آن معلوم نیست، مجری، ناظر و کارفرمای آن مشخص نیست، بودجه و دست‌اندرکاران آن روشن نیست و درگیر بسیاری از نامعلوم‌های دیگر هستند.
گویا این طرح به نوعی روزی و در جایی قراری گذاشته شده و گفته شده هر زمان وقت کردید این طرح را هم اجرا کنید! البته توسط چه کسی و چگونه‌اش هم معلوم نیست.(منبع:عصرارتباط)