ITanalyze

عباس پورخصالیان - براساس تصویب‌نامه دولت که دو هفته پیش توسط معاون اول رئیس‎جمهور، اسحاق جهانگیری ابلاغ شد، "مرکز داده دولت" با «نظام به‌روزرسانی مستمر و برخط داده‌ها و اطلاعات» از سوی سازمان فناوری اطلاعات ایران ایجاد می‌شود.

در زیر، نخست به متن این تصویب‌نامه و سپس به تعبیر من از آن بعنوان «گذار از "e‌Gov. " به "Open Gov. " می‌پردازم و آن‌گاه به نشتستی در رابطه با داده باز (زیربنای دولت باز و جامعه باز) اشاره می‌کنم که هفته پیش در حسینه ارشاد برگزار شد. توصیه‌هایی به مسؤولان و همکارانم پایان‌بخش این یادداشت است.

متن تصویب‌نامه

تصمیم به ایجاد "مرکز داده دولت" در جلسه ۱۳۹۵/۱۰/۱۲ هیأت وزیران به پیشنهاد شماره ۶۰/۷۹۸۷۶ مورخ ۱۳۹۴/۴/۱ وزارت "صمت" مطرح و به استناد اصل 138 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر اتخاذ شد:

•          سازمان فناوری اطلاعات ایران موظف است با همکاری "سازمان اداری و استخدامی کشور" و "مرکز آمار ایران" با استفاده حداکثری از توان و ظرفیت بخش غیر دولتی به‌منظور استقرار زیرساخت‌ها و توسعه دولت الکترونیکی مبتنی بر مدیریت دانش و امکان داده‌کاوی، "مرکز داده دولت" را با ویژگی‌های زیر تا پایان سال ۱۳۹۶ راه‌اندازی کند:

(الف) برای "نظام مدیریت و به‌روزآوری داده و اطلاعات" مبتنی بر خدمات دستگاه‌های اجرایی، خط‌مشی‌گذاری، استانداردسازی و ضابطه‌مندسازی لازم صورت می‌گیرد؛

(ب) "مرکز داده دولت" با "نظام به‌روزرسانی مستمر و برخط داده‌ها و اطلاعات دولت" با درنظر گرفتن "مراکز داده پشتیبان مطمئن و امن" ایجاد می‌شود؛

(پ) وبگاه مرجع نظام‌های داده‌ای و اطلاعات کشور به نشانی (data.gov.ir)راه‌اندازی می‌شود؛

(ت) برای ایجاد "مرکز داده دولت" از فناوری «رایانش ابری» بمنظور "تضمین دسترسی متقابل به داده‌ها و اطلاعات دستگاه‌های اجرایی" با حفظ مسئولیت هر دستگاه‌ برای به‌هنگام‌سازی اطلاعات استفاده می‌شود؛

(ث) به منظور تکمیل و تحلیل هوشمند داده‌ها،"نظام ملی تبادل اطلاعات و داده" استقرار می‌یابد؛

(ج) دسترسی همه‌وقت، همه‌جا و همه‌کس به خدمات، اطلاعات و داده‌های دولت از طریق زیرساخت‌ها و برنامه‌های کاربردی (یا اپلیکیشن‌های) قابل استفاده در گوشی‌های تلفن همراه ممکن می‌شود؛

(چ) "نظارت و پایش کیفیت داده‌ها و اطلاعات" دستگاه‌های اجرایی به طور مستمر اِعمال می‌شود.

•          تمام دستگاه‌های اجرایی موظف‌اند براساس "نظام مدیریت و به‌روزآوری اطلاعات دولت"، نسخه‌ای از اطلاعات و داده‌های اداری مجاز خود را به منظور "تضمین نظام تبادل اطلاعات" در "مرکز داده دولت" قرار دهند. مسئولیت به‌روزآوری این اطلاعات در "مرکز داده دولت" و ایجاد امکان نظارت بر کیفیت آن بر عهده دستگاه‌های مربوط است.

•          "نظام مدیریت و به‌روزآوری اطلاعات دولت" نیز توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران ظرف سه ماه (تا اواسط فروردین 1396) تهیه و ابلاغ خواهد شد.

هدف مرکز داده دولت: گذار از "e‌Gov. " به "Open Gov. "

این تصویب‌نامه چه پیامی دارد؟ و عبارات تخصصی‌اَش، از آن جمله:

ایجاد "مرکز داده دولت" با کلیه لوازم‌‌اَش: "نظام مدیریت و به‌روزآوری اطلاعات دولت"، "نظام ملی تبادل اطلاعات و داده"، "مراکز داده پشتیبان مطمئن و َامن"، ابتناء بر "رایانش َابری" و با امکان "دسترس‌پذیری همه‌جاگاه" (ubiquitous accessibility)، آنهم به منظورِ "تضمین نظام تبادل اطلاعات" و "نظارت و پایش کیفیت داده‌ها و اطلاعات" اَش، چه معنایی دارند؟

معنی این عبارات این است: گذار از دولت الکترونیکی (e‌Gov.) و رسیدن به دولت باز (Open Gov. )! اما درک این معنا نیز ساده نیست. گذار از دولت الکترونیکی  و رسیدن به دولت باز یعنی چه؟

معنی دولت باز

درسال‌های اخیر در کنار نهضت‌های متن‌باز، جنبش‌های مشابه متعددی با پیشوند "open" در جامعه مدنی، دانشکده‌ها و بازارهای فاوا به راه افتاده‌اند، با عناوینی چون:

 Open Notebooks, Open Access, Open Social Network, Open Citizen Science, Open Educational Resources, European Citizen Science Association (ECSA)

در رأس این عناوین، Open Government  یا «دولت باز» مطرح است.

«کلیدواژه‌نگار» زیر مربوط به Open Government اصطلاحات پیرامون گفتمان "دولت باز" و اهمیت هریک را به صورت گرافیکی (با کوچک و متوسط و بزرگ‌نویسی کلیدواژه‌ها) نشان می‌دهد:

دولت باز، از منظر قوه مجریه یعنی: به اشتراک‌گذاری ارزشمندترین دارایی دستگاه‌های دولتی امروز: "بزرگ‌داده"! شاملِ داده‌ها و اطلاعات باز.

بنابراین، "دولت باز" به معنی نهادینه کردن قانون جریان آزاد اطلاعات به یاری "دولت الکترونیکی باز" است؛ و این یعنی: احترام گذاشتن به شعور مردم؛ متعهد بودن و متعهد کردن مسؤولان به اجرای عملی این موارد: پیروی از ارزش‌های اجتماعی انقلاب اسلامی، اِعمال زمام داری خوب (Good Governance)، مسؤولیت‌پذیری و پاسخ‌گو بودن در قبال عموم، آماده بودن برای مبارزه با فساد و محترم‌شمردن حق دانستن مردم از طریق شفاف‌سازی و افشای رسمی اطلاعات و آمار عملکردی هزاران دستگاه دولتی.

دولت باز، از منظر مردم نیز به معنی "جامعه باز" است، جامعه‌ای که مردمش حق دانستن را با تکلیف بررسی و بیان بازخوردشان تکمیل می‌کنند. این تکلیف، یا با اِبراز خرسندی و احساس رضایت فردی (individual fulfillment) از دولت نسبت به مدیران دولتی صورت‌بندی می‌شود، یا برعکس با ابراز نگرانی مردم. بازخوردهای مردمی، در هر صورت با همدلی، ارائه پیشنهاد و مشارکت در حل و فصل مشکلات همراه است.

بدین‌سان "مرکز داده‌های دولت" به هرکس این توان‌مندی را خواهد داد که در مناظره‌ها و مناقشه‌های اجتماعی آزادانه‌تر از پیش مشارکت جوید. اما "مرکز داده‌های دولت" برای کارآفرینان حوزه فاوا به معنی فرصت پردازش آمار و اطلاعات باز و تبدیل آنها به ارزش است. این مشارکت‌جویی‌ها است که مغز و هسته مرکزی مفهوم جامعه باز را رقم می‌زنند."

برگزاری نشست داده باز و نیاز به نشست‌های بیشتر

کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد از فرودین 1394 اقدام به برگزاری منظم سلسله نشست‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کرده است. این نشست‌ها به‌طور یک هفته در میان برگزار می‌شود و تا به امروز 45 جلسه آن با موضوعات مرتبط با محتوا، اطلاعات، دانش و داده برگزار شده است.

ده روز پس از ابلاغ تصویب‌نامه ایجاد "مرکز داده دولت"، یعنی در روز شنبه 25 دیماه 95 (در ساعت 16:30) نشست "داده باز" به عنوان دومین نشست از هشتمین سری نشست‌های تخصصی علم اطلاعات و داده‌شناسی در حسینه ارشاد توسط دکتر مصطفی امینی برگزار شد.

 در این نشست، دکتر زره ساز به تعریف مفهوم داده باز و اهمیت و کاربردهایش؛ و مهندس افاضاتی نیز به چالش‌های تجاری‌سازی داده باز و داده‌های رایگان یا"Free Data" ، اِکوسیستم بازار و کسب‌وکارهای فعال در حوزه داده باز پرداختند.

در همین راستا با تمرکز بر مقولات علم داده، قرار است سلسله نشست‌های بیشتری برگزار شوند. برای مثال:

•          در روز شنبه نهم بهمن 1395، نشست "داده‌های هوشمند" توسط دکتر صادق عبیات و دکتر علی پورحافظی؛

•          در روز 23 بهمن 1395 نشست "داده‌های تاریک" توسط خانم حمیده جعفری و مهندس صدیقی؛

•          درروز 7 اسفند 1395 نشست "داده‌های پیوندی" توسط مهندس رحمانی و دکتر طاهری؛

•          در روز 21 اسفند 1395 نشست "داده‌های جریانی" توسط دکتر پرویزی و دکتر سعید اسدی.

این نشست‌ها به‌طور یک هفته در میان، شنبه‌ها در حسینه ارشاد از ساعت 16:30 الی 18:30 برگزار می‌شوند و شرکت در آنها برای عموم آزاد است.

توصیه‌ای به سازمان فناوری اطلاعات ایران

همه بازاریابان و سرمایه‌گذاران در بازار مخابرات ایران از عدم دسترسی به ابتدایی‌ترین اطلاعات و آمار فنی و اقتصادی بخش مخابرات، ارتباطات و فناوری اطلاعات در کشور شکایت دارند. این در حالی ست که سازمان تنظیم مقررات ارتباطات در این وزارتخانه دارای بزرگ‌داده‌هایی حاوی صدها قلم اطلاعات و آمار از  روند رشد سالانه شبکه‌سازی در کشور به علاوه هزاران استاندارد مخابراتی، حداقل از سال 1357 تاکنون است. پس، سازمان فناوری اطلاعات ایران فرصت ایجاد "مرکز داده دولت" را غیمت بشمارد و رویکرد "دولت باز" را با انتشار آمار و اطلاعات موجود در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شروع کند. چراکه دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و کارشناسان بخش نیازمند دریافت این داده‌ها و آمار، به منظور پردازش آنهایند تا ارزش‌آفرینی کنند و به یاری متولیان و متصدیان فاوا در کشور بشتابند. منبع:عصرارتباط