افت سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت ICT کشور
صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران که همواره یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور به شمار می‌رفته، این روزها در حال مواجهه با چالش‌های جدی است.
آمارهای جدید نشان می‌دهد که با وجود رشد نسبی در برخی شاخص‌ها، این صنعت در حال تجربه کاهش در میزان سرمایه‌گذاری‌ها و درآمدهاست. با توجه به نوسانات اقتصادی، مشکلات ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌ها در واردات تجهیزات، وضعیت فعلی این صنعت به‌ویژه در بخش‌های اینترنت ثابت و تلفن ثابت، نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است.
در حالی که این صنعت نقش بسزایی در بهبود کیفیت زندگی، رشد اقتصادی و اتصال به بازارهای جهانی ایفا می‌کند، آمارهای اخیر نشان‌دهنده روند کاهشی در برخی شاخص‌های مهم آن است. این کاهش‌ها در واقع بازتابی از شرایط اقتصادی و مشکلات مدیریتی کشور در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌شمار می‌روند.
درآمد و سرمایه‌گذاری در صنعت ICT ایران
طبق آمار رسمی ارایه‌شده توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، درآمد صنعت ICT ایران در سال ۱۴۰۲ به مبلغ ۱۲۷ هزار و ۸۱۰ میلیارد تومان رسید. با توجه به نرخ دلار حدود ۶۰ هزار تومان در اسفند ۱۴۰۲، این درآمد معادل ۲ میلیارد و ۱۱۶ میلیون دلار بوده است. این آمار نشان‌دهنده فعالیت و رشد بخش‌هایی از صنعت ICT کشور است که می‌تواند به عنوان یک شاخص مثبت تلقی شود، اما در مقایسه با سال‌های گذشته، این عدد همچنان کاهش یافته است. در سال گذشته، حدود ۳۹ هزار میلیارد تومان در این صنعت سرمایه‌گذاری شده بود که معادل حدود ۶۴۷ میلیون دلار است. این ارقام، علی‌رغم مثبت بودن ظاهر آنها، گواهی از روند کاهشی سرمایه‌گذاری در این بخش هستند.
به‌ویژه با مقایسه این آمارها با داده‌های سال‌های گذشته، می‌توان به وضوح مشاهده کرد که سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت ICT ایران در حال کاهش است. طبق اعلام رییس وقت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، در سال ۱۳۹۶، سه اپراتور ایرانسل، همراه اول و رایتل مجموعاً ۱.۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده بودند.
این رقم در سال ۱۴۰۱ به ۵۸۰ میلیون دلار کاهش یافت و اکنون، مجموع سرمایه‌گذاری در تمامی بخش‌های صنعت ICT کشور، نه تنها اپراتورها، به ۶۴۷ میلیون دلار رسیده است. این تغییرات، به‌ویژه در عرصه سرمایه‌گذاری، نمایانگر چالش‌های جدی پیش‌روی صنعت ICT ایران هستند.
روند تغییرات در اشتراک‌های ارتباطی
اگر به بررسی روندهای مختلف در صنعت ICT بپردازیم، می‌توان مشاهده کرد که برخی شاخص‌ها، علی‌رغم رشد، به‌طور نسبی کاهشی بوده‌اند. یکی از این شاخص‌ها، تعداد مشترکین تلفن همراه است. طبق گزارش‌های سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، تعداد مشترکین تلفن همراه در پایان پاییز ۱۴۰۳ به ۱۵۹ میلیون و ۳۸۸ هزار عدد رسیده است.
این افزایش تعداد مشترکین موجب رشد ضریب نفوذ این بخش به ۱۸۵.۴۲ درصد شده است که نشانه‌ای از اشباع بازار تلفن همراه در کشور است.
با این حال، این آمار نشان‌دهنده عدم توانایی صنعت در جذب مشتریان جدید به‌طور معنادار است. در حالی که ضریب نفوذ این بخش به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته، اما در بخش‌های دیگر این صنعت، مانند تلفن ثابت و اینترنت ثابت، وضعیت متفاوتی مشاهده می‌شود.
افت مشترکین تلفن ثابت و کاهش تمایل به xDSL
در سال‌های اخیر، تعداد مشترکین تلفن ثابت در ایران با کاهش قابل‌توجهی مواجه شده است. طبق آمارهای گزارش پاییز ۱۴۰۳، تعداد مشترکین تلفن ثابت در کشور به ۲۸ میلیون و ۲۲۵ هزار عدد رسیده است که نسبت به سال گذشته افتی ۲.۷۴ درصدی را نشان می‌دهد. این کاهش در استفاده از تلفن ثابت، هم‌زمان با تغییرات در نوع نیاز و خواسته‌های کاربران در استفاده از فناوری‌های ارتباطی، یکی از نشانه‌های تغییر الگوهای مصرف در ایران است. این روند، علاوه بر کاهش اشتراک‌ها در تلفن ثابت، در دیگر فناوری‌ها نیز قابل مشاهده است.
یکی از این فناوری‌ها، اینترنت ثابت است که با وجود رشد محدود مشترکین، همچنان ضریب نفوذ پایینی دارد. تعداد مشترکین اینترنت ثابت در ایران در پایان پاییز ۱۴۰۳ به ۱۱ میلیون و ۱۴۵ هزار عدد رسید، اما ضریب نفوذ آن همچنان پایین و برابر ۱۲.۹۷ درصد است.
این وضعیت به‌ویژه در مقایسه با تعداد مشترکین اینترنت همراه که حدود ۱۱۶ میلیون نفر است و ضریب نفوذ آن به ۱۳۵ درصد رسیده، وضعیت نگران‌کننده‌ای به نظر می‌رسد. رشد پایین استفاده از اینترنت ثابت، بیشتر به‌دلیل تغییرات در فناوری‌ها و ترجیح کاربران به اینترنت همراه است که قابلیت جابه‌جایی و دسترسی راحت‌تری دارد.
رشد استفاده از فناوری‌های نوین
با وجود کاهش استفاده از برخی فناوری‌های قدیمی مانند xDSL، استفاده از فناوری‌های جدید مانند فیبر نوری و TD-LTE در ایران در حال افزایش است. در واقع، داده‌های مربوط به پاییز ۱۴۰۳ نشان می‌دهند که تمایل به استفاده از فناوری xDSL در حال کاهش است و از طرف دیگر، تمایل به استفاده از فیبر نوری در حال افزایش است.
تعداد مشترکین xDSL از انتهای تابستان ۱۴۰۳ تا پایان پاییز ۱۴۰۳ حدود ۸۵ هزار نفر کاهش یافته، در حالی که در همین مدت، حدود ۶۴ هزار اشتراک جدید فیبر نوری دایر شده است.
این روند، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، در حال شدت گرفتن است. فناوری TD-LTE، که در حال حاضر یکی از گزینه‌های جدید برای اینترنت پرسرعت ثابت است، نیز در حال رشد است. در همین بازه زمانی، حدود ۶۵ هزار اشتراک جدید TD-LTE برقرار شده است که نشانه‌ای از تغییر جهت در نیاز کاربران به اینترنت پرسرعت ثابت است.
چالش‌های اقتصادی و تاثیر آن بر صنعت ICT
چالش‌های اقتصادی و مشکلات ساختاری در کشور، به‌ویژه در سال‌های اخیر، تأثیر زیادی بر وضعیت صنعت ICT داشته است. محدودیت‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، نوسانات ارزی، و هزینه‌های بالای واردات تجهیزات ارتباطی، همگی در کاهش حجم سرمایه‌گذاری‌ها و رشد صنعت تأثیرگذار بوده‌اند. به‌ویژه افزایش قیمت دلار و نوسانات شدید آن، باعث شده تا بسیاری از شرکت‌ها نتوانند پروژه‌های جدید را در این صنعت آغاز کنند. علاوه بر این، نبود تسهیلات مناسب برای توسعه زیرساخت‌ها و تحقیق و توسعه در این بخش، از دیگر مشکلاتی است که این صنعت با آن مواجه است.
با توجه به آمارهای اخیر و روندهای مشاهده‌شده، می‌توان نتیجه گرفت که صنعت ICT ایران، در حالی که همچنان جایگاه خود را در اقتصاد کشور حفظ کرده، اما با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند. کاهش سرمایه‌گذاری‌ها، رشد کم در برخی بخش‌ها و تغییرات در نیاز کاربران به فناوری‌های جدید، همه نشان‌دهنده چالش‌های پیش‌روی این صنعت هستند.
برای مقابله با این مشکلات، ضروری است که دولت و بخش‌های خصوصی با همکاری‌های مشترک، به توسعه زیرساخت‌ها، بهبود کیفیت خدمات و همچنین استفاده از فناوری‌های نوین مانند فیبر نوری و TD-LTE توجه بیشتری داشته باشند تا از این طریق بتوانند جایگاه این صنعت را در اقتصاد کشور ارتقا دهند.(منبع:تعادل)