ITanalyze

در آغاز نخستین دهۀ هزارۀ سوم، کمتر کسی در جهان اینترنت از مشکلات پالایه‌گذاری فنی محتوا، مسدودسازی وبگاه‌ها، محدودسازی پهنای باند و مهندسی دسترسی به عنوان شگردهای ایذایی و آزارنده آگاه بود؛ تا این که برخی از سازمان‌های مدافع ِحق ِجریان ِآزاد اطلاعات، شماری از شرکت‌های نرم افزاری و برخی از دولت‌ها را متهم به تبعیض و ایجاد مانع برای دسترسی آزاد مردم به اینترنت کردند. ولی این سازمان‌های حقوق بشری، ادله اندکی برای اثبات اتهام خود در دست داشتند و دانش تجربی مطلوبی نیز از گسترۀ موضوعیِ موانع ایجاد شده برای دسترسی مردم به اینترنت نداشتند.

بالاخره در سال 2003 گروهی از دانش‌پژوهان دانشگاه‌های تورنتو، ‌هاروارد و کمبریج (آکسفورد نیز بعداً به این جمع پیوست) گردهم آمدند تا تحقیقات ِ سامان‌مندی را از چیستی و چگونگی ممیزی و نظارت جهان‌گستر بر اینترنت شروع کنند.

چالش‌های این پژوهش عبارت بودند از موارد زیر:

• بزرگ بودن گسترۀ جغرافیای پژوهش در ده‌ها کشور جهان که متهم به پالایه‌گذاری فنی محتوا، مسدودسازی وبگاه‌ها، محدودسازی پهنای باند و مهندسی دسترسی بودند؛
• چند وجهی بودن پژوهش از لحاظ سیاسی، حقوقی و فنی؛
• نیاز به خیل عظیم محققان اصلی و فرعی آمادۀ همکاری برای انجام این پژوهش؛
• مخاطراتی که ایمنی همکاران این پژوهش را در کشورهای معینی تهدید می‌کرد؛
• ضرورت هم افزایی کم سابقۀ دانش‌پژوهانی که در سطح چند دانشگاه و در چند قارۀ مختلف  پراکنده بودند و لذا به سختی هماهنگ و مدیریت می‌شدند؛
• اضافه شدن تشکلی موسوم به «ابتکار شبکۀ باز» با ده‌ها پژوهش‌گر و همکارانشان از سازمان‌های غیر دولتی، نهادهای حقوق مدنی و سازمانهای وکلای مدافع، از چهارگوشه جهان؛
• «میان رشته‌ای بودن» این پروژه‌ عظیم که جامعه‌شناسان، قانون‌گذاران، وکلای مدافع، دانش‌پژوهان ِروابط بین‌المللی، دانشمندان علوم سیاسی و برخی کارشناسان بسیار ماهر در عرصه فاوا را در بر می‌گرفت؛
• «حساسیت‌ برانگیز بودن» این گزارش از لحاظ سیاسی که انتشار نخستین گزارش «ابتکار عمل شبکه باز» فرضاً درباره چین، چنین حساسیت‌هایی را در سطح کلان ایجاد کرد. به زودی معلوم شد که اهمیت این پژوهش، بسیار بیشتر و فراتر از تحلیلی است که از ممیزی و نظارت بر اینترنت به دست می‌دهد؛
• گزارش‌های «ابتکار عمل شبکه باز» (Open Network Initiative) پاسخ جدیدی بودند به پرسش‌هایی اساسی درباره: سیاست‌های جهانی، ساختار کنونی جهان سیاست، روابط قدرت در این ساختار، اشکال جدید کنترل جهان و مقاومت علیه آن. این گزارش‌ها، برآمده از همکاری دانش‌پژوهان از سراسر جهان است.

از هنگامی که موسسه اینترنتی آکسفورد (OII) به گروه اولیه پژوهش‌گران پیوست، بیش از پنجاه محقق ِاین موسسه، از سراسر جهان به تیم «ابتکار عمل شبکه باز» پیوستند. آنچه آنان را گردهم آورده بود درک این حقیقت بود که: معماری اینترنت به سرعت در حال دگرکونی است و این دگرگونی، دال بر عواقب وسیعی است:

• دولت‌ها در کنار سایر ابزار کنترلی که دارند خود را به ابزار کنترلی جدیدی مجهز می‌کنند که عمدتاً فنی است بجای آن که قانونی باشد.
• دولت‌های مربوط از این ابزارهای فنی در داخل مرزهای خود و برای ممانعت از دسترسی شهروندان به برخی وب‌گاه‌ها و صفحه‌های وب، استفاده می کنند.

یافته‌های «ابتکار عمل شبکه باز» در وب‌گاهِ opennet.net منتشر شد. اما این یافته‌ها به درستی درک نمی‌شوند مگر آن که رشته‌های دانشگاهی جدیدی در راستای تحلیل آنها (مثل Forensics و Analytics) به وجود آیند و نتایج تحقیقات دانش‌پژوهان به صورت رساله عرضه ‌شوند.

انجام پژوهش‌های میان رشته‌ای، تنها راه نفوذ به درون پیچیدگی‌های موضوع مورد بحث است.

برخی از گروه‌های تحقیقاتی که در پژوهش “ابتکار عمل شبکه باز” همکاری داشتند عبارتند از:

–             گروه تحقیقات پیشرفته شبکه در کمبریج؛ برنامه امنیت دانشگاه کمبریج؛ مرکز مطالعات جهانی؛ گروه امنیت در آزمایشگاه رایانه کمبریج؛ شبکه سیاست‌گذاری اینترنتی آسیا-اروپا ؛ موسسه سیاست‌گذاری اطلاعات در مولداوی؛ ابتکار مدنی برای سیاست‌گذاری اینترنت در قزاقستان؛ بنیاد ملی GIPI در تاجیکستان؛ موسسه مسائل امنیت اطلاعات در دانشگاه کمبریج؛ دانشگاه دولتی مسکو؛ شورای امنیت ملی روسیه؛ چند جامعه مدنی به علاوه بخش خصوصی از روسیه؛ شرکت گوگل؛ موسسه فناوری ماساچوست؛ موسسه اینترنت آکسفورد؛ آزمایشگاه شهروند (Citizen Lab) در دانشگاه تورنتو؛ مرکز خدمات شبکه و رایانه دانشگاه تورنتو؛ بنیاد مک‌آرتور؛ مرکز تحقیقات توسعه بین‌المللی کانادا؛ مرکز “برک‌من” برای اینترنت و جامعه در دانشکده حقوق دانشگاه‌هاروارد و در دانشگاه کمبریج به علاوۀ پژوهش‌گران بسیاری از سراسر جهان که مایل بودند گمنام بمانند.

• انواع اینترنت طبقاتی در جهان

    وقتی که در سال 2005 در کشور تونس، اجلاس جهانی درباره جامعه اطلاعات تشکیل می‌شد، دو نوع اینترنت در این کشور، فعال و به صورتی تبعیض آمیز در دسترس بودند:

• اینترنت بدون پالایه‌گذاری برای میهمانان اجلاس در درون هتل‌ها و محل‌های همایش و اجتماع میهمانان، و
• اینترنت پالایه‌گذاری شده با پهنای باند محدود برای مردم کشور تونس.

پالایه‌گذاری در تونس، بی‌تفاوت نسبت به مفاد بیانیه‌های اجلاس سران جامعۀ اطلاعات، از پیش، در حین و پس از برگزاری اجلاس مذکور، فعال بودند و بعداً نیز فعال ماندند. البته سامانه‌‌های پالایه‌گذاری تونس فقط دسترسی مردم را کنترل نمی‌کنند بلکه قادرند وبگردی‌های شهروندان را پی‌گیری و ردیابی کنند و به مکالمات شان گوش فرادهند، این کارها، هم قانونی و هم غیر قانونی صورت می‌گیرند.

تونس تنها نمونه این پدیده نبود و نیست. بیش از چهل کشور جهان، هم اکنون مشغول پالایه‌گذاری فنی محتوا، مسدودسازی وبگاه‌ها، محدودسازی پهنای باند و مهندسی دسترسی به انواع و اقسام مختلف هستند.

آنچه در این کشورها ملاحظه می‌شود: پالایه‌گذاری فنی تحت قیمومت دولت (State- Mandated Technical Filtering) است که به قول لورنس لِسینگ، از جنس «کد ِکرانه غربی (West Coast Code)» است [یعنی انگار اینترنت، تکه مومی انعطاف‌پذیر، دردست دولت‌ها است]. این نوع دولت‌ها کلاً بیشتر زیرکانه و در اغلب موارد موثر عمل می‌کنند درحالی که پالایه‌گذاری فنی‌شان تاکنون کمتر مستند‌سازی شده است و اغلب دستخوش تغییراتی است.

به قول لورنس لِسینگ: پالایه‌گذاری فنی دیگری هم وجود دارد از جنس «کد کرانه شرقی (East Coast code)» که قانون‌گذاری شده و مقررات‌گذاری شده به شیوه‌ای شفاف است. این نوع پالایه‌گذاری قانونی و مقرراتی، کمتر چالش برانگیز بوده است. در واقع، ممیزی اینترنت، ادامه ممیزی‌های قانونی و مقرراتی در فضاهای غیر اینترنتی این کشورها است.

مطالعه «ابتکار عمل شبکه باز» نشان می‌دهد که قوانین و مقررات در این کشورها بیشتر یک Force of  Nature است تا قانونی نشات گرفته از قدرت سیاسی و فیزیکی.

نتیجه، شگفت‌آور است: دولت‌هایی که با قدرت قانون و مقررات و هنجارهای اجتماعی و یا عوامل بازار، فضاهای اطلاعاتی خود را کنترل می‌کنند کمتر به پالایه‌گذاری فنی روی می‌آورند و آزادی‌های کمتری را به شهروندان خود می‌دهند تا دولت‌هایی که به طور گسترده از پالایه‌گذاری فنی استفاده می‌کنند. مردم در دولت‌هایی که به طور گسترده از پالایه‌گذاری فنی استفاده می‌کنند، رها و یاغی هستند و فضای سایبری نیز  وِل است.

در هر صورت، مطالعۀ انواع و ابعاد پالایه‌گذاری اینترنت، در کشورها تا حدودی می‌تواند تصویر جامع و کاملی از میزان باز بودن و آزاد بودن فضای اطلاعاتی کشورها به دست دهد.

یک ناظر زیرک می‌تواند ملاحظه کند که در کشورهای کانادا، ایالات متحده آمریکا و بریتانیا [که اکثر اعضای «ابتکار عمل شبکه باز» در آن کشورها سکونت دارند] نسبت به کشورهایی که دولت بیشتر از پالایه‌گذاری فنی و کمتر از قوانین، هنجار‌ها، استانداردها و بازارهای شان برای کنترل فضایی اطلاعات کشور بهره می‌برد، A More Constrained Information Environment یعنی یک فضای اطلاعاتی پرفشارتر حاکم است.

در آسیای شرقی، آسیای مرکزی و منطقۀ خموشا (خاورمیانه و شمال آفریقا) اغلب دولت‌های پالایه‌گذار قرار دارند. برخی از دولت‌های پالایه‌گذار بیرون از آسیای شرقی، آسیای مرکزی و منطقۀ خموشا، از لحاظ ابعاد، شدت، عمق و گستردگی پالایه‌گذاری با دولت‌های مناطق فوق فرق دارند. برای مثال:

• در ایالات متحده آمریکا، پالایه‌گذاری دولتی در اینترنت محدود به برخی از رایانه‌های موجود در کتابخانه‌ها و مدارس می‌شود. یا شهروندی در اروپا ممکن است به هنگام فراخوان وب گاهی که هرزه نگاری کودکان را به صورت برخط اشاعه می‌دهد، با انسداد روبرو شود.
• در فرانسه و آلمان، محتواهایی که مظنون به هرزه ‌نگاری کودکان هستند؛ یا فاشیسم و نازیسم را تبلیغ می‌کنند و یا «هولوکاست» را کم اهمیت جلوه می‌دهند، مسدود شده‌اند.

سطح و نوع مسدود کردن این محتواها،  نیز، از کشوری به کشور دیگر فرق دارد. بدیهی است مسدودسازی یک پایانه در یک محل، با مسدودسازی شمار زیادی پایانه‌ها و رایانه‌ها در محل‌های مختلف و خاموش کردن بخش بزرگی از اینترنت، به فنون مختلفی نیاز دارد و از لحاظ پیچیدگی نیز، این مسدودسازی‌ها نسبت به هم متفاوت ‌هستند.

در نتیجه با گسترش شمار کاربران اینترنت در جغرافیایی رو به گسترش و با کاربردهایی متنوع و رو به افزایش، فنون پالایه‌گذاری فنی نیز پیچیده‌تر می‌شود.

این گستردگی و پیچیدگی، از کشوری به کشور دیگر، اساساً فرق می‌کند:

• چین گسترده‌ترین نوع رژیم پالایه‌گذاری را در جهان، نهادینه کرده و در چند سطح از شبکه، موضوعات پرشماری را پالایه‌گذاری و مسدود کرده‌ است.
• در مقابل، سنگاپور تنها چند وب گاه را برای دسترسی عموم مسدود کرده است که صرفاً مختص هرزه ‌نگاری‌اند.
• در برخی از کشورها مثل کشورهای آسیای مرکزی، تنها به هنگام برگزاری انتخابات  بروز اغتشاشات، به طور موقت وبگاه‌های خاصی را پالایه‌گذاری فنی می‌کنند.
• ایران (مثل بقیه کشورهایی که اقدام به پالایه‌گذاری فنی می‌کنند) جایگاهی میان طیف چین و سنگاپور اما خیلی نزدیک به چین دارد.(منبع:عصرارتباط)