اینترنت و نقش آن در زندگی اجتماعی
شفیع شفیعی* - در دسامبر2003 در ژنو اجلاس جهانی سران برای جامعه اطلاعاتی (wsis) با حضور دبیر کل سازمان ملل تشکیل یافت در این اجلاس کوفی عنان اظهار داشت؛ «موضوع های مربوط به حاکمیت بر اینترنت بسیار زیاد و پیچیده است. اما علاقه مشترک همه جهانیان این است که امنیت اینترنت تضمین شود وقابل اعتماد باشد. برای حاکمیت بر اینترنت باید مدلهای مشارکتی و دربرگیرنده همه ایجاد شود .این محیط ارتباطی باید در دسترس مردم جهان و پاسخگوی نیازهای آنان باشد.برد وکشش کنونی آن بشدت ناعادلانه است واکثریت عظیم مردم جهان هنوز از آن بی بهره اند».
امروزه فن آوری اطلاعات به مدد فناوری ارتباطات فراگیرشده و جهان را دگرگون ساخته است. گسترش ارتباطات و تکنولوژی رایانه ای با همگرایی و وحدت این دو فرایند پرتکاپو و پویا شتابی مضاعف یافته و جامعه اطلاعاتی حاصل این همراهی است.
مهمترین تغییراتی که این فناوری در جهان بوجود آورده بوسیله مارشال مک لوهان در یک عبارت خلاصه شده است و آن تبدیل جهان به یک دهکده جهانی است. بدین معنا که مردم نقاط مختلف در کشورهای سراسر کره زمین به مثابه ساکنان یک دهکده امکان برقراری ارتباط با یکدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند.
پیشرفت های حاصله در فن آوریهای ارتباطاتی و تکنولوژیهای مخابراتی در تقاطع خود یک فرایند کلان آفرید که از دل آن پدیده ای محیرالعقول بنام اینترنت بوجود آمد. ظهور اینترنت به عنوان یک ابزار جدید سریع و ارزان ارتباطی عرصه های مختلف زندگی بشر را دچار دگرگونی کرد و از بسیاری جهات معنا و مفهوم جدیدی به ابعاد آن بخشید. اینترنت با درنوردیدن فاصله های زمانی و مکانی جهان را برای همه به عرصه حضور تبدیل کرد.
با این مقدمه امروزه نقش اینترنت در زندگی اجتماعی و در عرصه های علمی و فنی انکار ناپذیر بوده و در برنامه ریزی های توسعه اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی جایگاه ویژه ای به فناوری اطلاعات و ارتباطات داده می شود ، استفاده از تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و در راس آن اینترنت موجب کاهش فاصله طبقاتی شده و در فضای مجازی پایگاه اجتماعی جدید به کاربران اعطا می کند و حتی تفاوت های جنسیتی را نیز کاهش می دهد(مرتن و لازارسفلد). افزایش توانایی اعمال قدرت (تیم جردن) ، همگن سازی سلیقه ها ، نزدیکی خواست ها و انتظارات افراد (ژان کازنو)، افزایش مشارکت اجتماعی (ژان استوتزل) ، گذران اوقات فراغت و ورود مفاهیم جدید در زندگی روزمره (دانیل بل) ، امکان برقراری سریع ارتباط ، اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی (مک لوهان ) ،تبادل فرهنگی، دستیابی سریع به یافته های علمی جدید، کاهش هزینه های ارتباطی ،آزادی در تبادل اطلاعات ، افزایش میزان آگاهی عمومی و … از مزایای عمده و کارکردهای قابل توجه گسترش استفاده از ارتباطات اینترنتی بشمار میروند.
آمار و ارقام نشان می دهد که طی چند سال اخیر تعداد استفاده کنندگان از شبکه اینترنت در کشورهای مختلف کسترش فوق العاده ای یافته بطوریکه این رقم در سه سال اخیر در ترکیه به بیش از10 برابر یعنی حدود 5 میلیون نفر رسیده است. همین آمار نشان میدهد که ایران از نظر میزان بهره مندی از اینترنت در بین178 کشور جهان رتبه هشتادوهفتم را دارد که بر اساس طبقه بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزو کشورهای متوسط بشمار میرود.
بر این اساس به برخی از نتایج مطالعاتی که در ارتباط با جایگاه اینترنت در زندگی و گسترش آن در جامعه انجام گرفته اشاره می گردد:
- تحقیقی توسط سمیه کارگرنژاد (1383) در میان دانشجویان پزشکی ارومیه به روش پیمایشی انجام گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که 4/56درصد دانشجویان با اینترنت آشنایی ندارند و یا اصلاّ کار نمی کنند و حدود 4/54درصد را دختران شامل میشوند و 3/26درصد از دانشجویان دارای کامبیوتر شخصی هستند.
- تحقیق دیگر که توسط سازمان ملی جوانان انجام گرفته نشان می دهد که تعداد کاربران اینترنتی در ایران در سال 1381 حدود 2/3میلیون نفر می باشد که پیش بینی میشود این تعداد با توجه به افزایش نفوذ اینترنت در ایران به 15 میلیون نفر برسد. براساس نتایج این مطالعه بیش از 35درصد استفاده کنندگان از اینترنت را قشر جوان تشکیل میدهند و میانگین وقت صرف شده برای استفاده اینترنت 52 دقیقه در هفته بوده است.
- مطالعه ای دیگر توسط خانم تهمینه شاوردی پژوهشگر پژوهشکده علوم انسانی جهاد دانشگاهی با عنوان بررسی میزان و نحوه استفاده از اینترنت در میان دانش آموزان دبیرستانی شهر تهران انجام گرفته است . بر اساس نتایج اولیه این بررسی به طور متوسط 200 کاربر به طور شبانه روزی در اتاق گفتگو حضور دارند اهداف این مطالعه آگاهی به ویژگیهای فردی - اجتماعی و خانوادگی کاربران اینترنت میزان و زمان استفاده کاربران اینترنت نحوه استفاده کاربران اینترنت و میزان وابستگی به اینترنت در میان کاربران می باشند که به روش پیمایشی با استفاده از برسشنامه صورت می گیرد و تعداد نمونه آن 240 نفر است .
- مطالعه ای دیگر در کشور ترکیه نشان می دهد که تعداد استفاده کنندگان از اینترنت در ترکیه طی دوره 2002-1999 میلادی از450 هزار نفر به 9/4 میلیون نفر افزایش یافته است و حدود 7درصد جمعیت ترکیه از اینترنت استفاده می کنند میزان رایانه های شخصی در دست مردم 45در هزار و بیشتر استفاده کنندگان را جوانان و 73 درصد را مردان تشکیل می دهند.
همانطور که ملاحظه گردید اینترنت امروزه می رود که جایگاه ویژه ای در ساختار زندگی خانواده ها پیدا کند و کامپیوتر بعنوان تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات همانند تلویزیون بعنوان یک وسیله اما با کارکردی متفاوت تر، متنوع تر و تخصصی تر وارد خانه شده و عرصه زندگی اجتماعی را دچار تغییر و تحول نموده و روابط اجتماعی جدیدی با ویژگیهای نوین در جامعه حاکم می سازد.
در کشور ما نیز در چند سال اخیر استفاده از اینترنت گسترش چشمگیری یافته و هم اکنون در بسیاری از خانواده ها، سازمانها و شرکتهای خصوصی در دسترس عمومی قرار گرفته و مورد استفاده قرار می گیرد. طی5-4 سال اخیر تعداد موسسات ارائه دهنده خدمات اینترنتی افزایش قابل توجهی داشته و به بیش از15 برابر رسیده است. کافی نت ها در نقاط مختلف شهر توسعه یافته و روز بروز توسعه می یابند و جوانان بخشی از نیازهای ارتباطی خود را از طریق کافی نت ها برآورده می کنند . در بسیاری از خانواده ها کامپیوتر مورد استفاده قرار می گیرد و بسیاری دیگر به جهت ضرورتی که بوجود آمده در صدد تهیه آن هستند.
با در نظر گرفتن اهمیت اینترنت و استفاده از آن در زندگی امروز و ورود آن به خانه ها و با توجه به نیازی که در عرصه زندگی اجتماعی بوجود آمده میزان آگاهی مردم از اینترنت وکارکردهای آن و همچنین نگرش ها و تمایلات و سوگیریها در مورد اینترنت بعنوان مسائل اساسی در جامعه شهری بشمار میروند که این سوگیریها و نگرشها با توجه به ویژگیهای فرهنگی حاکم بر جامعه ما، قابل تامل به نظر میرسد.
*دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی
- ۸۴/۰۶/۰۹
