بازهم مقررات بی‌فایده؛ این بار اینترنت ماهوارهای
عباس پورخصالیان - کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات «مقررات حاکم بر حقوق سرزمینی ارائۀ خدمات ماهواره ای در ایران» را در جلسۀ 303 خود مورخ 08/04/1399 تصویب کرد.
یکی از دلایل تصویب مقررات مذکور، برآمدن شرکتهای ارتباطات فضاییِ فراهم‌آورِ دسترسی پهن‌باند به اینترنت ماهوارهای است که طیف وسیعی از خدمات سایبری را به عموم مشترکان زمینی (!) ارائه خواهند کرد.
از منظر کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، ارائۀ خدمات ارتباطات فضایی در کشور، مستلزم رعایت الزامات مقرراتی خاصی از سوی دارندگان شبکه‌های ماهوارهای است؛ فلذا «مقررات حاکم بر حقوق سرزمینی ارائۀ خدمات ماهواره ای در ایران» با هدف ایجاد ضمانت اجرایی برای سه مورد زیر تصویب شده است:
1. ضمانت اجرایی برای ساماندهی ارائۀ خدمات ماهوارهای توسط دارندگان مجوز تأسیس و بهره‌برداری از شبکۀ ماهوارهای صادر شده از سوی یک کشور خارجی عضو اتحادیۀ "جهانی" مخابرات پس از احراز شرایط تعیین شده در این مقررات؛
2. ضمانت اجرایی برای تأمین نیاز زیرساخت ارتباطی کشور در کنار زیرساخت‌های موجود به ویژه توسعۀ کشوری ارتباطات با ایجاد زیرساخت فضایی در مناطقِ نیازمندِ تقویتِ زیرساختِ ارتباطات زمینی؛
3. ضمانت اجرایی برای تأمین ارتباطات فضایی مشترکان به صورت مقرون به صرفه، پایدار و مورد اطمینان تحت شرایط فنی و تجاری مطلوب که در این مصوبه تبیین شده است.
ساختار مصوبه
«مقررات حاکم بر حقوق سرزمینی ارائۀ خدمات ماهواره ای در ایران» دارای هشت ماده است:
مادۀ 1: (تعاریف) به تبیین "کمیسیون"، "سازمان" و "خدمات ارتباطی ماهوارهای"، بخشهای فضایی و زمینی شبکۀ ماهوارهای میپردازد. به زعم اعضای محترم کمیسیون: خدمات ارتباطی ماهوارهای به نقل و انتقال پیام ارتباط رادیویی به واسطه استفاده از ماهواره‌ها اطلاق می‌شود و به بیان تدوین کنندگان این مقررات: شبکه ماهوارهای شامل بخشهای فضایی مشتمل بر تمام یا قسمتی از یک یا چند ماهواره متشکل از ماهواره‌های GSO و Non-GSO است که در موقعیت مداری مشخص قرار دارند. بخشهای زمینی ماهواره نیز مشتمل بر دورسنجی، دورفرمانی و دورکنترل (TT&C)، مرکز کنترل ماهواره (SCC ) ،مرکز کنترل مأموریت (MCC)، هاب، دروازه که کنترل و مدیریت محموله و پلتفرم ماهواره را بر عهده دارد به علاوۀ ایستگاه‌های زمینی ماهوارهای تغذیه و پایانه‌های ثابت یا سیار ماهوارهای مربوط که با همدیگر در ارتباط هستند.
مادۀ 2: (الزامات اُپراتور ماهواره) این اپراتورها را موظف به رعایت مقررات رادیویی بین‌المللی تعیین شده توسط اتحادیۀ "جهانی" مخابرات در زمان تأسیس شبکۀ ماهوارهای میکند. داشتن موافقت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به هنگام تأسیس یا قبل از شروع ارائه خدمات، نیز الزامی است. اپراتور خارجی ماهواره باید مشخصات ثبت ماهواره در اتحادیه جهانی مخابرات و اطلاعات تکمیلی مورد نیاز را ارائه کند. باندهای فرکانسی مورد استفاده نیز باید مطابق با جدول تخصیص‌های فرکانسی کشور باشد. اپراتور ماهواره موظف است نقشۀ نواحی جغرافیایی تحت پوشش، مشخصات فنی ایستگاه‌های فرستنده و گیرندۀ زمینی ثابت یا متحرک دارای قابلیت برقراری ارتباط با شبکۀ خود و سطح شاخص‌های کیفی خدمات در تمام نقاط مختلف کشور و همچنین شرایط حفاظت الکترومغناطیسی متقابل آن را با سایر فرستنده و گیرنده‌های کشور اعلام کند. متقاضی باید معیارهای فنی و کیفی خدمات خود را به سازمان رگولاتوری ارائه و تائیدیه این سازمان را اخذ کند.
مادۀ 3: (خدمات) ارائه خدمات ماهوارهای توسط اپراتور ماهوارهای فقط از طریق قرارداد با دارندگان پروانۀ مجاز به ارائۀ خدمات دسترسی ماهوارهای، مجاز است. اپراتورهای ارائۀ خدمات ماهوارهای می‌توانند خدمات مبتنی بر تلفن ثابت و همراه، پیامک، اینترنت همراه و ثابت، پخش همگانی، انتقال داده و دورنگار به پایانه‌های ماهوارهای ثابت، قابل حمل (پرتابل) و یا متحرک مشترکان را مبتنی بر ارتباطات ماهوارهای ارائه دهند. ارائه خدمات پخش همگانی رادیویی و تلویزیونی از سوی اپراتورهای ماهواره مستلزم دریافت تائیدیه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز خواهد بود. طبق تبصرۀ این مصوبه، خدمات ماهوارهای ایمنی، آماتوری ماهوارهای، هواشناسی ماهوارهای، اکتشاف زمین ماهوارهای، کیهان‌شناسی رادیویی، ناوبری ماهوارهای و تحقیقات فضایی مشمول این مصوبه نمی‌شود.
مادۀ 4: (انحصار و رفتار ضد رقابتی) هرگونه عملکرد ضد رقابتی ممنوع است.
مادۀ 5: شرایط ارائۀ خدمات؛ اپراتور خارجی ماهواره موظف است اطلاعات جزئیات تماس مشترکین دارندگان پروانۀ مجاز به ارائۀ خدمات دسترسی ماهوارهای طرف قرارداد خود را به صورت آنلاین در اختیار دارندۀ پروانۀ مجاز به ارائۀ خدمات دسترسی ماهوارهای قرار دهد. اپراتور ماهواره همچنین موظف است اطلاعات جزئیات تماس و اطلاعات هویتی مشترکین ثبت شده در سایر نقاط جهان در مدت زمان حضور در داخل کشور را به صورت برخط در اختیار دارندۀ پروانۀ مجاز به ارائۀ خدمات دسترسی ماهوارهای طرف قرارداد در ایران، قرار دهد. اپراتور باید نسبت به ایجاد دروازۀ بین‌الملل اینترنت در قلمرو جمهوری اسلامی ایران یا انجام راهکارهای جایگزین مورد پذیرش سازمان رگولاتوری، اقدام کند.
اپراتور خارجی ماهواره موظف است محدودۀ تشعشعات رادیویی تعیین شده در مادۀ ۳۰ قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۶/۰۴/۲۵ مجلس شورای اسلامی را رعایت کند. اپراتور ماهواره نباید روی سرویس‌های رادیویی ماهوارهای و زمینی فعال و برنامه‌ریزی شده در داخل کشور، تداخل رادیویی مضر ایجاد کرده و یا توسعۀ آنها را با مشکل مواجه کند.
اپراتور ماهواره موظف است نماینده دارای اختیارهای لازم خود در خصوص مسائل فنی، مقرراتی و سایر امور مربوط به این مصوبه را معرفی کند و این نماینده در موارد لزوم باید به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی مراجعه کند. هرگونه ارائۀ خدمات میزبانی تماس به مشترکین در قلمرو جمهوری اسلامی ایران صرفاً پس از تائید سازمان رگولاتوری مجاز است.
اپراتور خارجی ماهوارهای تا زمانی امکان ارائۀ خدمات در کشور را خواهد داشت که اپراتور داخلی به دلیل ناکافی بودن ظرفیت یا عدم بلوغ فناوری، امکان ارائۀ آن خدمات را نداشته باشد. مسافرین خارجی که مشترک اپراتور ماهواره بوده و با پایانۀ خود به کشور مسافرت می‌کنند، باید صرفاً از طریق دارندۀ پروانه مجاز به ارائۀ خدمات دسترسی ماهوارهای، خدمات مورد را دریافت کنند. اپراتور ماهواره باید این موضوع را به صراحت به مشترک خود اطلاع‌رسانی کند.
مادۀ 6: (نظارت) اپراتور باید تمام امکانات سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و ارتباطی لازم برای دسترسی برخط رگولاتوری به وضعیت پوشش شبکۀ ماهوارهای و خدمات ارائه شده در کشور را فراهم کند و نیز گزارش تداخل در لینک ارتباطی فراسو خود (زمین به فضا) از داخل کشور را به همراه مستندات فنی مربوط به رگولاتوری ارائه دهد.
مادۀ 7: (تخلفات و نقض تعهدات) با اپراتور خارجی ماهواره در صورت عدم پایبندی به مفاد و ضوابط مندرج در این مصوبه، با صدور اخطاریه و تعیین مهلت برای پاسخگویی و رفع تخلف؛ و با صدور دستور توقف فعالیت اپراتور خارجی ماهواره در کشور در صورت عدم رفع تخلف برخورد می‌شود. وقفۀ به وجود آمده در ارائۀ خدمات موضوع این مصوبه در شرایطی مانند طوفان‌های نادر خورشیدی و بلایای طبیعی نظیر سیل و زلزله به عنوان تخلف اپراتور ماهواره محسوب نمی‌شود و این اپراتور موظف است در حداقل زمان نسبت به برقراری ارتباط اقدام کند.
مادۀ 8: (سایر مقررات) اپراتور متعهد به رعایت قوانین و مقررات کشور، مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات و ابلاغیه‌های رگولاتوری خواهد بود. در صورت بروز هرگونه اختلاف بین دارندگان پروانۀ مجاز به ارائۀ خدمات دسترسی ماهوارهای با اپراتور خارجی ماهواره، چنانچه موضوع با مذاکره حل و فصل نشود و اختلاف ناشی از برداشت طرفین از مصوبات کمیسیون و مجوزهای صادره باشد و رسیدگی به آن از سوی هر یک از طرفین از سازمان درخواست شده باشد، موضوع از سوی رگولاتوری قابل ارجاع به کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات خواهد بود. (پایان خلاصۀ متن «مقررات حاکم بر حقوق سرزمینی ارائۀ خدمات ماهواره ای در ایران»)
مشکل بودن بررسی نارسایی‌های مصوبه
تدوین سند مذکور تمرین خوبی است برای خودارزیابی کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات!
این سند، در شکل کنونی اش نارسا است. منظورم از «نارسایی‌ها»، کوتاهی‌ها، ناشایستگی‌ها، نقص‌ها و کارکردهای نامناسب مصوبۀ مورد بحث است. ذکر همۀ نارسایی‌های این مصوبه (که پُرشمارند!) نیز از عهدۀ نگارندهای که دارای دانش محقر در حوزۀ مخابرات است برنخواهد آمد. سند مذکور دارای ابعاد مقررات‌گذاری حقوقی، فنی، اجتماعی و سیاسی متعدد است؛ و نقد همه‌جانبۀ آن نیازمند کاری تیمی است؛ آن‌هم تیمی متشکل از تحلیلگران کارشناس در حوزه‌های مرتبط. البته چنین نقدی باید صورت گیرد تا مراجع مقرراتگذار و تدوین‌کنندۀ قانون در ایران، پس از گذشت یکصد و پانزده سال کلنجار ناموفق با مفهوم "قانون" و فعالیت "قانون‌گذاری"، توانایی و ناتوانی کنونی خود را در تسلط بر این اساسی‌ترین حوزۀ حیات اجتماعی، ارزیابی کنند. [امسال مصادف است با یکصدوپانزدهمین سالگرد انقلاب مشروطه در ایران؛ آن نخستین انقلاب اجتماعی در قارۀ آسیا که برای استقرار قانون اساسی رُخ داد! و آن اولین انقلاب سیاسی در جهان که براندازنده نبود! بلکه هدفش تدوین قانون اساسی و تعریف قوانین مدنی در کشور بود!]
در این یادداشت، نارسایی‌های مصوبه را میتوان (با تسامح) به نارسایی کلی و جزیی مصوبه تقسیم کرد و به هرکدام پاسخی کوتاه داد.
نارسایی کلی مصوبه در «به درد نخور بودن» آن است! این ویژگی «به درد نخور بودن» مصوبه را میتوان به روش برهان خلف، در نمونۀ آیین نامۀ اجرایی قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره (https://rc.majlis.ir/fa/law/show/116027) و هشدارهای پایگاه آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی جرایم اقتصادی در فضای مجازی در مورد اپراتورهای تلویزیونهای دوطرفۀ ماهوارهای مشاهده کرد
(https://iranhoshdar.ir/?PageName=News&ID=3330&Language=1).
تصاویر بی‌سابقه از یک نوع آنتن‌های دوطرفۀ اینترنت ماهوارهای استارلینک، ارسال شده از طرف کاربران ردیت
سالها است که ضعیف‌ترین حلقۀ شبکۀ ملی اطلاعات کشور، بخش ماهوارهای، بخصوص اینترنت ماهوارهای آن است و مصوبۀ مذکور کاری در قبال رفع ضعف از این حلقۀ حساس شبکۀ ملی اطلاعات نمیکند. زیرا که هم دیرآغازکننده است و هم بدآغازکننده!
اکنون استفادۀ آزمایشی از خدمات اینترنت ماهوارهای سامانۀ استارلینک با موفقیت شروع شده و میرود تا سال 2021 این خدمات را به همۀ زمینیان عرضه کند و آن را در سال‌های بعد در عرصۀ کیهان بسط دهد.
حالا کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات میفرماید: این سیل عظیم، قبل از سرازیر شدن به کشور بیاید تأییدیۀ ارسال سیگنال برنامه‌های رادیوتلویزیونی را از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بگیرد!
آرزوی قلبی من نوعی، تحقق این درخواست منطقی است. مطالبۀ اقتدار ملی خوب است! اما اقتدار ملی در عرصۀ اینترنت ماهوارهای از طریق این مصوبه حاصل نمی‌شود! این ایراد کلی سند مذکور است.
موارد نارسایی‌های جزیی در مصوبۀ مذکور کم نیستند. من به دلیل طولانی شدن یادداشتم، فقط به کوچکترین مورد اشاره میکنم: اتحادیۀ "جهانی" مخابرات نداریم! درست آن: «اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات» است. مرجعی که این خطای لفظی را در سندی با این اهمیت مرتکب می‌شود، بی‌دقتی ذاتی خود را لو میدهد!
(منبع:عصرارتباط)