تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان: بسیار بدتر از تصورات!
آزاده کیاپور - «مطالعات اجتماعی» (Social Studies)، یک مستند پنج قسمتی است که اخیرا از شبکه‌های FX و Hulu پخش شده و دنیای رسانه‌های اجتماعی نوجوانان را بررسی می‌کند.
(دیزنی، شرکت مادر Hulu، ABC News و FX است.) سریال مستند «مطالعات اجتماعی»، نگاهی عمیق به اثرات فاجعه‌بار اعتیاد نوجوانان به فضای آنلاین، از ارسال تصاویر غیراخلاقی اجباری تا انتقام‌جویانه دارد.
نیک شاگر، منتقد و نویسنده حوزه سرگرمی در The Daily Beast، با مرور نقادانه این سریال، معتقد است گرنفیلد، کارگردان این مستند، زوایای تاریک و هولناک تاثیرات شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان را از دریچه نگاه خودشان، به شکل هنرمندانه و باورپذیر، به تصویر کشیده است؛ تاثیراتی که بسیار بدتر از آن‌چیزی است که فکرش را می‌کنید!
این مستند پنج قسمتی که زندگی یک‌ساله نوجوانان مختلف کالیفرنیایی را دنبال می‌کند، نشان می‌دهد نوجوانان واقعا در وضعیت خوبی نیستند. این مجموعه، بیانگر تاثیرات عمیق شبکه‌های اجتماعی بر زندگی روزمره آنها و در نتیجه، افکارشان درباره خود، یکدیگر و به طور کلی، جهان پیرامون آنهاست.
• تفنگ سرپر!
تلاش غیرداستانی لورن گرینفیلد (که از ۲۷ سپتامبر در شبکه FX پخش میشود)، روی بزرگ شدن بچه‌ها در عصر گوشی‌های هوشمند، اسنپ‌چت، تیک‌تاک و اینستاگرام تمرکز دارد. آنچه این مجموعه فاش می‌کند، واقعیت جدید ترسناکی است که در آن همه‌چیز، اعم از خوب و بد، در دوران پیش از بزرگسالی، به واسطه حضور دائم و اعتیادآور در فضای آنلاین، تشدید شده است. این مستند، ممکن است با امیدواری به پایان برسد اما مسیر رسیدن به این نتیجه نسبتا مثبت، مملو از انواع بدبختی‌هاست که والدین را به سمت تبدیل شدن به لودیتی‌ها (Luddite) یا مخالفان تکنولوژی سوق می‌دهد.
«شبکه‌های اجتماعی، شاهرگ حیاتی ما و در عین حال، یک تفنگ سرپر هستند.» این، جمله جاناتان، نوجوان ۱۷ سالهای است که در دبیرستان Palisades Charter در لس‌آنجلس درس می‌خواند؛ همان جایی که بسیاری از پسران و دختران مستند «مطالعات اجتماعی»، به تازگی از آنجا فارغ‌التحصیل شده‌اند یا اکنون در آنجا تحصیل می‌کنند.
گرینفیلد، کارگردان این مستند، از سوژه‌های متعدد خود درخواست کرده صفحات نمایش خود را ضبط کنند تا نگاهی به تعاملات روزمره دیجیتالی آنها با دوستان، خانواده‌ها و غریبه‌ها داشته باشد. چنین دسترسی‌ای به اطلاعات، به‌خودی‌خود روشنگرانه است. با این حال، آنچه به طور چشمگیر، بیشتر از همه مشخص است، گفتگوهای صمیمانه این نوجوانان درباره فراز و فرودهای تجربیات قرن بیست‌ویکمی آنهاست. این تجربیات، سرشار از مسائل مربوط به زن‌ستیزی، نژادپرستی، عدم امنیت، اضطراب، تعرض جنسی، آزار و اذیت، فشارهای ناشی از تصویر بدن و جنون تحصیلی است. البته اینها فقط چند مورد از تجربیات آنهاست.
• دوران پساکووید
مستند «مطالعات اجتماعی»، در پنج قسمت، انواع نوجوانان را بررسی و تقریبا هر موضوعی که این مرحله از زندگی را دشوار، ترسناک و هیجان‌انگیز می‌کند، واکاوی می‌نماید. این مستند در بازه زمانی سالهای ۲۰۲۱ تا 2022 می‌گذرد و با بازگشت به یادگیری حضوری پس از یک سال قرنطینه ناشی از کووید19 آغاز میشود؛ یعنی زمانی که انزوا، نوجوانان را مجبور کرده بود برای تعامل اجتماعی، ابراز وجود یا برانگیختگی، به دستگاه‌های اپل و اندروید خود، بیشتر وابسته شوند.
هرچند نوجوانان دوباره در کلاس‌های درس کنار همدیگرند اما در مستند «مطالعات اجتماعی»، تلفن‌ها همیشه آماده‌اند و گفتگوها، گردهمایی‌ها و مشاهده رویدادهای متنوع، از محصولات مد و زیبایی تا شوخی و مسایل جنسی را تسهیل می‌کنند. بسیاری از نوجوانان اعتراف می‌کنند گوشی‌ها، نگرش پسران را نسبت به روابط جنسی تغییر داده و فشارهایی برای انجام رفتارهای افراطی ایجاد کرده، در حالی که بیشتر آنها برای انجام این رفتارها آمادگی ندارند.
گرینفیلد گروه متنوعی از نوجوانان را در «مطالعات اجتماعی» معرفی می‌کند. برخی از آنها در مباحث میزگرد شرکت می‌کنند و درباره بزرگ‌ترین معضلات و چالش‌هایی که با آن مواجهند و نیز نحوه گسترش اهمیت (و پیچیدگی) آن از طریق شبکه‌های اجتماعی گفتگو می‌کنند. تمام همسالان آنها نیز از این پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند، بنابراین آنلاین بودن ضروری است و با این حال، این پیوستگی، ناگزیر به مواجهه با زشتی‌ها میشود.
شبکه‌های اجتماعی به عنوان ابزار استانداردهای زیبایی که بیشتر افراد نمی‌توانند به آنها برسند، منجر به احساس شرم، خودآزاری و اختلالات غذایی می‌شوند. این شبکه‌ها، با طراحی سلسله مراتب اجتماعی و دینامیک‌های قدرت، افراد را از همدیگر مستثنی و هرکدام، یکدیگر را تحقیر می‌کنند. این کار به اشکال مختلف، مانند آزار و اذیت، نظرات تهمت‌آمیز، افشای اطلاعات شخصی، عکسهای تحقیرآمیز، انتقام‌جویی، دروغ، خیانت و تقلب صورت می‌گیرد.
البته بسیاری از مشکلات، قبل از آنکه افراد دارای «فینستا» باشند، وجود داشتند، با این حال، پرتره دقیق «مطالعات اجتماعی» نشان می‌دهد این معضلات، به واسطه این خدمات، چقدر تشدید شده‌اند. (اکانت فینستا، مخفف Fake Instagram یا Friend Instagram است که یک حساب کاربری اینستاگرام ثانویه ایجاد می‌کند و از حساب اصلی جداست. این اکانت، معمولا برای مخاطبان محدود و صمیمی، به منظور اشتراک‌گذاری محتوای شخصی یا فیلترنشده استفاده میشود.)
• میدان نبرد
تمایل به جلب توجه و پذیرش، بسیاری از افراد، از جمله جوردن ۱۵ ساله و سیدنی، دانشجوی سال اول دانشگاه آریزونا را وادار می‌کند عکسهای جنسی واضح برای دنبال‌کنندگان (فالوورهای) خود ارسال کنند و چند نفر اعتراف می‌کنند که از آنها خواسته شده (که بعضا ارسال کرده‌اند) عکسهای حاوی محتوای برهنه یا غیراخلاقی را برای متقاضیان بفرستند.
با این حال، شبکه‌های اجتماعی برای دیگران به عنوان یک پلتفرم توسعه کارآفرینی عمل می‌کند، مانند جک، ستاره تیک‌تاک که به مجری مهمانی تبدیل شده و کیشوان، دی‌جی و موسیقیدان که به زودی باید کار و تفریح را با پدر بودن ترکیب کند.
در این مورد و موارد متعدد دیگر، مستند «مطالعات اجتماعی»، این سایت‌ها را به عنوان جهنم‌هایی به تصویر می‌کشد که در آنها کینه، فریب و انتقام، به آسانی و با پیامدهای حداقلی معرفی میشود؛ حتی زمانی که چنین وحشتی به دنیای واقعی سرایت می‌کند.
بر همین اساس، گرینفیلد تاکید می‌کند تصاویر و ویدئوهای این پلتفرم‌ها، به طور فریبکارانه، دیدگاه‌های مضر را درباره زنان، روابط عاشقانه، دوستی، جامعه و سلامت ترویج می‌کنند؛ بهگونهای که بخش‌های کامل تیک‌تاک به جشن گرفتن برای بی‌اشتهایی عصبی (anorexia) و خودکشی، اختصاص یافته است!
آن‌گونه که پیش‌بینی میشود، شبکه‌های اجتماعی، جذابیت و شهرت را به عنوان بالاترین ایده‌آل‌ها زینت می‌بخشند و بدین ترتیب نوجوانان را متقاعد می‌کنند که مشارکت (از طریق لایک‌ها، دنبال‌کنندگان و بازنشرها) نه تنها راهی برای محبوب‌تر شدن است، بلکه به دستیابی به شهرت جهانی می‌انجامد، بهگونهای که مارن ۱۵ ساله اعتراف می‌کند اگر به او کمک کنند تا ثروتی به دست آورد، مانند کیم کارداشیان، یک ویدئوی غیراخلاقی منتشر خواهد کرد!
چالش‌های دانش‌آموزان سیاه‌پوست که سعی در پیدا کردن جایگاه خود در مدارس عمدتا سفیدپوست دارند، نیز در مستند «مطالعات اجتماعی» بررسی شده است. نقش غالب فناوری در روابط عاشقانه نیز در این مستند وجود دارد؛ بهگونهای که بسیاری از نوجوانان، فکر می‌کنند اجازه دسترسی دادن به رمز عبور شبکه‌های اجتماعی به پارتنرشان، راهی برای نشان دادن اعتماد است.
این دانش‌آموزان با افکار و احساسات همذات‌پندارانه و جهانی درگیر هستند. گرینفیلد در این سریال، به خوبی نشان می‌دهد این فرایند چقدر با این پلتفرم‌ها، پیچیده میشود، زیرا آنها دامنه توجه را کاهش می‌دهند، گرسنگی دائمی برای تایید ایجاد می‌کنند (و در صورت عدم تایید، به افسردگی منجر می‌شوند)، اخبار جعلی منتشر می‌کنند و اقدامات زشتی را عادی جلوه می‌دهند که به هیچ عنوان، قابل‌پذیرش نیستند.
• سازنده؛ ترسناک!
مستند «مطالعات اجتماعی» در تمام مدت، بی‌طرفی خود را حفظ می‌کند و به انتخاب‌ها، پیروزی‌ها و شکست‌های نوجوانان اجازه می‌دهد داستان‌های خود را روایت کنند و آنچه را که درباره زندگی امروز ما می‌گویند، شکل دهند. البته در این فرایند، نمونه‌هایی از اینکه رسانه‌های اجتماعی، چگونه قادرند یک نیروی سازنده باشند، نیز ارائه می‌دهد. مثلا زمانی که آنتونی ۲۰ ساله سعی می‌کند متجاوزان بدون مجازات را با افشای آنها در اسنپ‌چت، به همراه عکس‌ها، آدرس‌ها و شماره تماس والدین‌شان، مسئول بداند.
با این حال، بیشتر بخش‌های این سریال، بیانگر مطالعه ترسناک از تاثیر عمده فناوری مدرن بر نسل زد (Z) و همه کسانی است که در پی این نسل می‌آیند. واقعیت این است که به طور کلی، سوژه‌های گرینفیلد، خوب بوده‌اند. این امر نشان می‌دهد که، مانند تمام انقلاب‌های قبلی، انسان‌ها با این پارادایم جدید سازگار خواهند شد. با این حال، آنچه وی درباره رسانه‌های اجتماعی می‌گوید، حتی کاربران نیز آن را می‌دانند اما از آن دست نمی‌کشند! و این، یک نکته منفی در زندگی آنهاست.