تاییدکنندگان و تکذیب‌کنندگان فیلتر تلگرام
از اول فروردین‌ماه امسال و پس از اظهارنظر برخی مقام‌های مسوول در خصوص فیلترینگ قریب‌الوقوع تلگرام روزی نبود که شایعات و گمانه‌زنی‌ها در این خصوص مطرح نشود.
تا روز سه‌شنبه 11 اردیبهشت که عملا تلگرام فیلتر شد، هر روز مسوولی نظری متفاوت در خصوص فیلتر شدن یا نشدن تلگرام مطرح می‌کرد؛ موضوعی که موجبات سردرگمی و کلافگی کاربران این پیام‌رسان شده بود. یک روز خبر از فیلتر شدن تلگرام مطرح می‌شد و چند دقیقه بعد مسوول دیگری اظهارات مسوول قبلی را تکذیب می‌کرد.
برخی اما خبردهندگان از فیلتر قریب‌الوقوع تلگرام را به باد انتقاد و تمسخر نیز گرفتند و گفتند، این افراد بی‌خبرند و از امیال خود سخن می‌گویند نه واقعیت. حتی کلیپ‌ها و طنزهایی نیز از تایید و تکذیب فیلتر تلگرام نیز ساخته و در فضای مجازی پخش شد. برخی رسانه‌ها نیز به انتقاد از این حجم از اخبار ضد و نقیض پرداختند و گله‌مندی از واقعیت فیلتر یا فیلترنشدن تلگرام بالا رفت.
نکته‌ای که نباید از نظر دور داشت، این بود که هر بار که یکی از باخبرها خبر از فیلترینگ تلگرام می‌داد، به‌سرعت و قاطعیت، مسوولان دیگری این اظهارات را تکذیب می‌کردند. **حالا اما قصد داریم تا به مرور گذشته برگردیم و ببینیم چه کسانی گفتند تلگرام فیلتر میشود و چه کسانی فیلتر تلگرام را تکذیب کردند، تا به این ترتیب مشخص شود چه کسانی واقعا باخبر بوده و فارغ از خوشایند و ناخوشایندی به مردم اطلاعات درست و صحیح می‌دادند و چه کسانی با بی‌خبری و برای جلب توجه، به مردم اطلاعات ناقص و نادرست می‌دادند.**
این موضوع از جهات مختلفی دارای اهمیت بالایی است. نخست آنکه مسوولانی که اطلاع دقیقی از مسایل ندارند، از این پس اظهارنظر نکنند و اگر هم کردند مردم و مخاطبان به نظرات ایشان توجه نکنند، دوم آنکه مسوولانی که اطلاع دقیق دارند را بشناسیم و مردم اخبار و نظرات ایشان را با دقت بیشتری ملاحظه کنند.
لذا در این شماره سعی کرده‌ایم با مرور اظهارنظرهای مسوولان در دو ماه گذشته در خصوص فیلتر شدن یا نشدن تلگرام مشخص کنیم که چه مسوولانی اظهارنظرهای صحیحی انجام داده و چه مسوولانی بر خطا بوده‌اند.
کسانی که باخبر بودند
*مجتبی ذوالنوری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی (20 فروردین 1397):
**نام مجتبی ذوالنوری را به خاطر بسپارید. او تنها کسی بود که دقیق‌ترین خبر یا پیش‌بینی در خصوص زمان دقیق فیلتر تلگرام را در اختیار مردم گذاشت و از این نظر بی‌رقیب بود.**
او در بیستم فروردین‌ماه سال جاری این‌طور گفته بود: به‌طور قطع با توجه به ابعاد خسارات استفاده از تلگرام، در آینده نزدیک کمتر از 20 روز تلگرام فیلتر خواهد شد... در جلسه کمیسیون مشترک اظهاراتی به‌صورت پراکنده پیرامون فیلترینگ تلگرام مطرح شد، لذا ضمن تاکید بر تقویت پیام‌رسان‌های داخلی بحث فیلترینگ تلگرام هم در دستور قرار خواهد گرفت.
تلگرام از روز 11 اردیبهشت‌ماه جاری یعنی کاملا منطبق با پیش‌بینی مجتبی ذوالنوری فیلتر شد؛ هرچند همان زمان که او این خبر را اعلام کرد، بسیاری بر او تاختند، اما حالا باید گفت که او راست می‌گفت و از این پس باید با دقت بیشتری اظهارات وی را مطالعه کنید.
*عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه (25 اسفند 1396):
با تمهیداتی که به عمل آمده و در حال انجام است، ان‌شاء‌الله به‌زودی زود شاهد تحولی عظیم در خصوص نجات فضای مجازی کشور از سلطه و نفوذ برخی از شبکه‌های اجتماعی بیگانه و مهاجرت مردم از شبکه‌های خارجی به شبکه‌های داخلی خواهیم بود... البته باید هوشیار بود، چراکه اندک اشخاصی که این اتفاق‌نظر مبارک منافع آنها را به خطر انداخته، با مطرح کردن موضوع انحرافی رفع فیلتر توییتر، می‌خواهند فضای مجازی کشور را از چاله نفوذ برخی از شبکه‌ها خارجی به چاه ویل توییتر و سایر شبکه‌های صهیونیستی هدایت کنند.
*علاءالدین بروجردی، رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس(11 فروردین 1397):
تصمیم اتخاذ شده و فکر می‌کنم حداکثر تا پایان ماه جاری (فروردین‌ماه) تلگرام جای خود را به یک پیام‌رسان داخلی بدهد... این تصمیمی است که در بالاترین سطح اتخاذ شده و تلگرام جای خود را به یک سامانه مشابه ملی خواهد داد.
*احمد علم‌الهدی، نماینده ولی فقیه در استان خراسان رضوی (17 فروردین 1397):
از چهار سال پیش در همین مکان مقدس و از همین تریبون مساله فیلتر شبکه‌های خارجی را مطرح کردم، اما شما فحش دادید و جنجال کردید و حالا خودتان به این نتیجه رسیدید که تمام مشکلات کشور و مفاسد اخلاقی ناشی از همین است. حالا خودتان می‌خواهید فیلتر کنید و می‌خواهید به گردن رهبری بیندازید. بیخود گفتید دست ما روی دکمه فیلتر نخواهد رفت؛ حالا که می‌خواهید فیلتر کنید، به گردن رهبری نیندازید.
*عبدالرضا هاشم‌زایی، نماینده تهران و عضو فراکسیون امید (16 فروردین 97):
من معتقدم که فیلتر شدن تلگرام در شورای‌عالی فضای مجازی تصویب‌شده اما منافع ملی اجازه نمی‌دهد این کار عملیاتی شود.
همان روز البته محمد حسین‌پور، مدیر روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی سخنان هاشم‌زایی، نماینده تهران در مورد تصویب فیلترینگ تلگرام را تکذیب کرد.
کسانی که ظاهرا بی‌خبر بودند
قبل از بررسی اظهارات افرادی که به تکذیب فیلتر تلگرام پرداختند و به منظور پیشگیری از شکایت احتمالی از هفته‌نامه عصر ارتباط! خاطرنشان میشود که این احتمال و فرض را نیز در نظر می‌گیریم که شاید افرادی که به تکذیب قطعی فیلتر تلگرام پرداختند، در زمانی این اظهارنظر را کرده‌اند که تا آن زمان بحث فیلتر تلگرام قطعیت پیدا نکرده بود، لذا نقل این اظهارنظرها لزوما حمل بر بی‌اطلاعی یا خدای‌ناکرده دروغ ایشان نیست.
با این فرضیه اما مروری داشته باشیم بر تکذیب‌کنندگان خبر فیلتر تلگرام.
*حسن روحانی، رییس‌جمهوری ایران ( 14 فروردین 1397):
«بنای نظام» نه بر بستن فضای مجازی، بلکه بر «رفع انحصار» از فضای پیامرسانها بوده است...«کام مردم را با این‌گونه حرف‌ها تلخ نکنید، در فضای بحران بیکاری تیشه به ریشه اشتغال نزنید»....رفع انحصار و کمک به تقویت پیام‌رسان‌های داخلی به‌معنای محدودسازی سایر شبکه‌های اجتماعی نیست. مردم حق انتخاب دارند و می‌توانند توامان در شبکه‌های مختلف اجتماعی فعالیت داشته باشند…«دولت از فضای مجازی و امکان دسترسی و برقراری ارتباط مردم حراست خواهد کرد.»
*علیرضا رحیمی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس (20 فروردین 1397):
متاسفانه یکی از نمایندگان بعد از جلسه در گفت‌وگویی اعلام کرده ظرف ۲۰ روز آینده تلگرام بسته میشود که چنین اظهاری واقعا جای تعجب داشت، آن‌هم در شرایطی که مطلقا هیچ مسوولی چنین اظهاری در جلسه نداشته است. چنین تاکتیکی بی‌تردید بازی با روان مردم و مردود است.
*رمضانعلی سبحانی‌فر، عضو کمیته تعیین مصادیق مجرمانه (31 فروردین 1397):
هدف ما شکستن انحصار ایجادشده در پیام‌رسان تلگرام است و بنایی برای فیلترینگ تلگرام و بستن نرم‌افزارهایی مانند واتس‌اپ و اینستاگرام نداریم... شبکه‌های اجتماعی تا زمانی که عمل مجرمانه مرتکب نشده باشند، بسته نخواهند شد... ما در هیچ بخش و حرفه‌ای در کشورمان موافق ایجاد انحصار نیستیم و این رویکرد مختص شبکه‌های اجتماعی نیست... ما بنایی برای بستن و فیلترینگ نداریم؛ همین که امروز جمعی از مقامات مسوول در حال ترک کانال‌های خود در پیام‌رسان تلگرام هستند، نمونه‌ای از شکستن انحصار ایجادشده است.
*شورای اطلاع‌رسانی دولت (11 اردیبهشت 1397):
«تعیین تکلیف امور عمومی نمی‌تواند صرفا مبتنی بر تصمیم موردی قضایی باشد» و تشخیص «تهدید امنیت ملی» نیز «صرفا بر عهده شورای‌عالی امنیت ملی است».
فردی که نظری میانه داشت
*ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی (27 فروردین 1397):
دبیر شورای‌عالی فضای مجازی با بیان اینکه شهروندان حق دارند از هر پیام‌رسانی استفاده کنند، به شرط اینکه تابع قوانین کشور باشد، گفت: **فعلا تصمیمی در رابطه با انسداد تلگرام اتخاذ نشده، اما هرآن ممکن است شرایطی برای انسداد تلگرام پیش بیاید.**
وی افزود: ما به‌دنبال پیام‌رسانی با کاربران بالا و قابلیت اشتغال‌زایی هستیم. تاریخی برای مسدود کردن تلگرام مطرح نشده، اما از کسب‌وکارها و موسساتی که کانال‌های زیادی دارند دعوت شده از پیام‌رسان‌های خارجی به پیام‌رسان‌های داخلی کوچ کنند.
نظر میانه فیروزآبادی نیز اگرچه با برخی انتقادها مواجه شد، اما اکنون می‌توان بر دقیق بودن اظهارات وی نیز صحه گذاشت.
جمع‌بندی
با فیلتر شدن تلگرام در نهایت نقطه پایانی بر گمانه‌زنی‌های مسوولان و انتشار اخبار تایید و تکذیب فیلترینگ تلگرام گذاشته شد. آنچه مشهود است و از اظهارات جمیع مسوولان امر بر می‌آید، این است که چه موافقان و چه مخالفان فیلترینگ تلگرام در نهایت قصد داشتند که بستر مهاجرت کاربران ایرانی از پیام‌رسان‌های خارجی به داخلی را فراهم کنند.
نگاهی به پست‌های کانال‌های پربازدید ایرانی اما گویای این است که تعداد مشاهده هر پست به‌طور متوسط نسبت به پست‌های قبل از فیلترینگ تا کنون حدود 40 درصد کاهش داشته است. این موضوع نشان می‌د‌هد که ظاهرا بقیه مردم با استفاده از فیلترشکن همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند یا جذب پیام‌رسان‌های دیگر داخلی و خارجی مشابه شده‌اند. برای مثال بسیاری از افراد یا عکاسان خبری که برای ارسال عکس‌های حجیم نیاز به استفاده از پیام‌رسانی در دسترس، سریع و بدون فیلتر دارند از جمله این افراد هستند. همچنین برخی از کاربران عادی نیز فعالیت‌های خود در اینستاگرام را فعال‌تر از قبل دنبال کرده و البته برخی نیز در مقطع کنونی به‌کل قید فعالیت در شبکه‌های اجتماعی را زده‌اند.