تجارت خونین ارتباطات در سوریه
شبنم کهن‌چی -تاریکی شب با شعله‌هایی که از ویرانی خانه‌ها زبانه می‌کشد، شکافته می‌شود و سکوت با صدای انفجارهای پی‌درپی که فریادهای کمک و ضجه‌ها را خفه می‌کند.
آسمان به جای بارش شهاب‌ها، قاب ِ بارش ِدرخشان بمب‌ها و گلوله‌هاست و روز، چشم‌اندازی است رو به ویرانی شهر. شهری که لابه‌لای خرابه‌هایش، میان آوار و مرگ و خون، زندگی با سماجت خودش را در خنده‌های معصومانه کودکان جا می‌کند؛ کودکانی که روشن‌ترین خاطره‌های زندگی‌شان را در جنگی ناعادلانه می‌سازند؛ دوستان، خواهران و برادران‌شان، مادرها و پدرهای‌شان را غرق در خون، با صورت‌هایی کبود و آبی و غبار گرفته زیر آوار خانه‌ها، مدرسه‌ها و بیمارستان‌ها می‌بینند. شب‌ها با ترس بمباران از خواب می‌پرند و روزها در راهروی بیمارستان‌ها به دنبال ِ عزیزان و آشنایان‌شان می‌گردند. از کودکان حلب حرف می‌زنم، از کودکان جنگ. کودکانی که به دنبال ِ کودکی کردن می‌گردند و فرصتی برای آن نمی‌یابند. کودکانی که آغوش ِ کوچک‌شان را به روی هر بزرگسالی که بر سر خرابه‌ای اشک می‌ریزد، باز می‌کنند. کودکانی که بیش از شیطنت، آموخته‌اند چطور صبور باشند و چطور دیگران را دلداری بدهند. آنها بیش از بازی‌های کودکانه، بازی سیاست‌مدارها را مرور می‌کنند؛ بشار اسد، پوتین، اوباما، داعش. کودکان حلب؛ عمران‌ها، هانیه‌ها، رقیه‌ها و زهراها... می‌خواهند زنده بمانند اما همه آنها فرصت زنده ماندن پیدا نمی‌کنند. "بنا العبد" یکی از این کودکان است که هفته گذشته نامش در رسانه‌های بسیاری در سراسر دنیا برده شده؛ کودک 7 سالهای که در حلب زندگی می‌کند و از آنچه در شهرش می‌گذرد، توییت می‌کند.
بنا کیست و چطور زندگی می‌کند
عکس‌ها و فیلم‌ها نشان می‌دهد بنا، دختر بچه 7 سالهای است لاغر اندام که زبان انگلیسی را با لهجه عربی‌اش خوب حرف می‌زند. بنا هنگامی که 3 سال داشته، همراه خانواده‌اش برای زندگی به حلب آمده و از روزهای صلح و آرامش خاطره‌های گنگی به یاد می‌آورد؛ ناهار یا شامی که همراه مادر و پدرش به رستوران رفته یا تفریحی کوتاه در باغ وحش. مادرش فاطمه 26 سال دارد و معلم زبان انگلیسی است. پدرش غسان در بخش حقوقی شورای شهر کارمند است. بنا دو برادر کوچکتر از خودش دارد: نور پنج ساله و محمد سه ساله است.
بنا قرار بوده امسال با هفت میلیون دانش‌آموز سوری دیگر به مدرسه برود. اما شدت حملات و میزان ناامنی به اندازه‌ای است که او از مدرسه رفتن محروم مانده. هرچند مدرسه سالمی هم باقی نمانده تا بنا، نخستین سال تحصیلی‌اش را در کنار دوستانش پشت نیمکت‌هایش آغاز کند. در عوض بنا در خانه درس می‌خواند. مادرش به او زبان انگلیسی می‌آموزد. بنا حالا آنقدر به زبان انگلیسی مسلط شده است که به این زبان حرف بزند و بنویسد. بنا کم از خانه خارج می‌شود چون هر لحظه ممکن است بمباران یا بمب‌های زیرزمینی در هر نقطه شهر منفجر شود. او بیشتر وقت خود را در خانه می‌گذراند، زبان می‌آموزد و با برادرها و دوستانش وقت می‌گذراند.
این داستان دختر بچه هفت سالهای است که از حلب توییت می‌کند: @AlabedBana
بنا چه توییت می‌کند
نخستین توییت بنا در تاریخ 24 سپتامبر 2016 ارسال شده، ابتدای پاییز: من به صلح نیاز دارم
(I need peace) او به‌عنوان معرفی خود در توییتر نوشته: « سلام من بنا هستم، 7 سال دارم و در حلب زندگی می‌کنم. من و مادرم می‌خواهیم درباره بمباران بگوییم. متشکرم».
بنا با استفاده از نسخه موبایل توییتر و سیستم عامل آندرویید توییت ارسال می‌کند. معمولا وقتی عکس یا فیلمی می‌خواهد ارسال کند از ابزار آندروییدی‌اش (موبایل یا تبلت) استفاده می‌کند و برای ارسال متن از نسخه وب موبایل. او طی همین مدت کوتاه بارها درباره پایان دادن به جنگ توییت کرده. از مردم دنیا، مردم روسیه، آمریکا و اروپا خواسته به وضعیت کودکان در حلب توجه کنند و جلوی کشته شدن آنها را بگیرند. هنگامی که حمله‌ها آغاز می‌شود، بنا با توییتر به جهان خبر می‌دهد که حالا بمباران است. او عکس‌هایی از ویرانی‌های حلب منتشر می‌کند؛ از خانه دوستانش، مدرسه، ساختمان‌های شهر.
فاطمه، مادر بنا هم از حساب کاربری بنا برای ارسال توییت استفاده می‌کند. معمولا هنگامی که مادر بنا توییتی ارسال می‌کند، انتهای آن نامش را می‌نویسد: فاطمه.
طی مدت کوتاهی بسیاری از رسانه‌های خارجی درباره بنا، دختربچه هفت سالهای که از حلب توییت می‌کند، خبر منتشر کرده‌اند. اکنون بیش از 4 هزار نفر بنا را در توییتر دنبال می‌کنند. در میان منشن‌هایی که به توییت‌های بنا زده می‌شود، برخی از کاربران برای او آرزوی سلامتی می‌کنند، برخی از اینکه وی، خانواده و دوستانش در چنین شرایطی زندگی می‌کند، اظهار تاسف می‌کنند. اما برخی هم معتقدند حساب کاربری بنا یک حساب کاربری فیک (جعلی) است. برخی از او خواسته‌اند لوکیشن خود را فعال کند تا مشخص شود واقعا در حلب است. برخی گفته‌اند پشت این حساب کاربری یک دختربچه هفت‌ساله نیست؛ بلکه یک مرد درشت هیکل است. برخی بر این نظرند که این خوراک تبلیغاتی رسانه‌های خاورمیانه است. برخی تعجب کرده‌اند که یک دختربچه سوری چطور می‌تواند به زبان انگلیسی بنویسد یا حرف بزند. بیشتر مردم دنیا هم پرسیده‌اند با این حجم ویرانی در شهر حلب چطور ممکن است ساکنان این شهر خرابه به وسایل ارتباطی و اینترنت دسترسی داشته باشند؟
سوریه با 5 و نیم میلیون کاربر اینترنت
آخرین آماری که درباره وضعیت سوریه منتشر شده مربوط به 30-Jun-2016 است. در سایت internetworldstats.com که آخرین آمارها را درباره کاربران اینترنت در کشورهای مختلف منتشر می‌کند، آمده است که سوریه بیش از 18 و نیم میلیون نفر جمعیت دارد. این کشور درحال‌حاضر بیش از 5 و نیم میلیون کاربر اینترنت دارد. ضریب نفوذ اینترنت در سوریه 29/6 درصد محاسبه شده است.
اینترنت در حلب
در بسیاری از گزارش‌هایی که منتشر شده گمانه‌زنی‌هایی درباره همکاری ایران و سوریه برای بازسازی زیرساخت‌ها و تامین اینترنت در حلب مطرح شده است. گفته می‌شود درحال‌حاضر در حلب و شهرهای دیگر سوریه که در محاصره داعش هستند یا به صورت کامل در اختیار ارتش سوریه قرار گرفته‌اند، دسترسی مردم به اینترنت امکان‌پذیر است. علاوه‌بر اینترنت ماهواره‌ای که داعش از آن استفاده می‌کند، مردم در شهرهای محاصره شده (مانند مردم حلب) از اینترنت اپراتورهای تلفن همراه خود و نیز اینترنت WiFi استفاده می‌کنند.
با این اوصاف، ذهنیتی که اکثر مردم دنیا از خرابه‌های حلب دارد، فرو خواهد ریخت. میان خرابه‌های شهری که به نظر می‌رسد با ویران شدنش تمام زیرساخت‌های ارتباطی خود را از دست داده، روی بام ساختمان‌های نیمه‌ویران و بسیاری از خانه‌ها می‌توان آنتن‌های ماهواره‌ای را دید. بنا به گفته شاهدان عینی مردم با استفاده از مودم‌های WiFi و اینترنت تلفن همراه خود آنلاین می‌شوند و هیچ محدودیتی در دسترسی به اینترنت ندارند.
اینترنت موبایل در حلب و دیگر شهرها
دیده‌ها و شنیده‌های کسانی که در سوریه و به‌صورت مشخص در حلب حضور داشتند، حاکی از ارایه خدمات اینترنتی و ارتباطی اپراتورها به مردم است. گفته می‌شود دو شرکت MTN و سیریاتل، بزرگ‌ترین تامین‌کننده خدمات اینترنتی در سوریه به‌خصوص در حلب هستند. افرادی که در حلب بوده‌اند، می‌گویند مردم اینجا به اینترنت و ابزارهای ارتباطی مانند موبایل دسترسی دارند و بدون هیچ‌گونه فیلتری از اینترنت استفاده می‌کنند. هزینه ماهانه استفاده از شبکه بی‌سیم برای مردم سوریه مقرون‌به‌صرفه است؛ ماهی 3 دلار به ازای هر گیگابایت.
تسهیل دسترسی به اینترنت بی‌سیم برای مردم سوری در قالب اجرای پروژه‌ای به نام Hawa Net از سال 2014 آغاز شد. این نخستین پروژه راه‌اندازی اینترنت بی‌سیم در مناطق تحت کنترل شورشیان بود. اما درحال‌حاضر ده‌ها پروژه مانند این در حال اجرا هستند که همگی از نظر قیمت و سرعت در حال رقابتند.
مشتریان سوری در بازار ترکی انتاکیه
مدت‌هاست گفته می‌شود که اگر نیاز دارید در سوریه و عراق آنلاین بمانید، باید سری به بازار انتاکیه، بازار مرزی ترکیه و سوریه بزنید. انتاکیه مدت‌هاست به‌عنوان بازار تامین‌کننده تجهیزات مخابراتی و اینترنتی سوریه فعالیت می‌کند. فروشندگان این بازار می‌گویند ما مشتری‌ها را نمی‌شناسیم اما مردانی که از ما تجهیزات ماهواره‌ای و رادیویی تهیه می‌کنند (که اغلب گران است) مردان قوی هیکلی هستند که ریش دارند و همیشه همراهشان مقدار زیادی پول نقد است.
شایعات زیادی درباره تامین تجهیزات ماهواره‌ای داعش از سوی یک شرکت فرانسوی و چند شرکت اروپایی دیگر مطرح است؛ موضوعی که از سوی منابع مستقل هیچ‌گاه ثابت نشد.
اینترنت ماهواره‌ای در سوریه
دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای در سوریه آسان اما گران است. گفته می‌شود برای در اختیار گرفتن چنین سرویسی در سوریه باید بیش از 500 دلار هزینه کرد و برای شارژ شش‌ماهه آن نیز باید 500 دلار دیگر پرداخت. صاحبان برندهایی که در این بازار وجود دارند، هیچ‌گاه اطلاعاتی درباره مشتری‌هایشان نمی‌دهند. آنها فقط یک جمله می‌گویند: نمی‌دانیم مشتری‌های نهایی ما چه کسانی هستند؟
از بندری به نام روتردام تا خاورمیانه
بیشتر تجهیزات ماهواره‌ای از سومین بندر بزرگ دنیا، بندر روتردام هلند به سمت خاورمیانه می‌آیند. گفته می‌شود سالانه 12 میلیون کانتینر از اروپا وارد می‌شود که میان آنها بشقاب‌های ماهواره، مودم و دیگر تجهیزات مرتبط پیدا می‌شود. بیشتر تجهیزات ماهواره‌ای توسط کارخانه‌هایی در شرق دور ساخته و از سوی مشتریانی در لندن و پاریس و لوکزامبورگ خریداری می‌شود.
تولیدکنندگان اروپایی تجهیزات ماهواره‌ای در سوریه
گفته شده مهره‌های بزرگ زنجیره فروش تجهیزات ماهواره‌ای که درنهایت به سوریه می‌رسند، کمپانی‌های بزرگ اروپایی مانند یوتلست فرانسه، آوانتی انگلیس و SES لوکزامبورگ هستند. همچنین محبوب‌ترین برندها، برند Hughes آوانتی و Tooway یوتلست است.
شکی نیست که سوریه یک بازار بزرگ و طلایی برای فروشندگان تجهیزات بی‌سیم و ماهواره‌ای جهت تامین اینترنت در شهرهای محاصره‌شده، زیر آتش جنگ ، مردم، ارتش سوریه و داعش است. اما در این میان تجهیزات ماهواره‌ای که اشپیگل ادعا می‌کند فرانسه، انگلیس و لوکزامبورگ آنها را در سوریه تامین می‌کنند، بیشتر مورد استفاده داعش است.
تامین‌کننده‌هایی که تایید نمی‌کنند
داده‌های GPS به‌دست‌آمده توسط اشپیگل آنلاین از سال 2014 و 2015 به‌وضوح نشان می‌دهد که آنتن‌های ماهواره‌ای دقیقا در مکان‌هایی که تحت کنترل داعش هستند، دیده می‌شود. مردم در شهرهای محاصره شده بیشتر از اینترنت اپراتور تلفن همراه و اینترنت بی‌سیم استفاده می‌کنند.
از بین سه تامین‌کننده اصلی تجهیزات ماهواره‌ای در سوریه (یوتلست، آوانتی و SES ) هیچ‌کدام تا به حال ارتباط خود را با داعش تایید نکردند. آخرین تلاش‌های اشپیگل برای گرفتن پاسخ از این اپراتورها جواب‌هایی از این دست داشت: ما خدمات خود را به نمایندگی‌های‌مان ارایه می‌دهیم و اطلاعاتی درباره مشتری آنها نداریم یا ما اطلاعاتی درباره مکان کاربران خود ثبت نمی‌کنیم. در این میان تنها یوتلست فرانسه است که بسیار محتاط و هوشمندانه با سوال‌ها روبه‌رو شده است. مقامات یوتلست گفته‌اند محصولات ماهواره‌ای ما در بسته‌های مدرن و کوچک در دسترس است که به‌راحتی حمل‌‌ونقل می‌شود؛ درنتیجه هر گونه استفاده غیر قانونی از آن امکان‌پذیر است. این در حالی است که شرکت آلمانی Sat Internet که گفته می‌شود یکی از واسطه‌های پخش کمپانی فرانسوی Eutelsat است که تجهیزات این کمپانی را به ترکیه تحویل می‌دهد. این شرکت فقط در سالهای 2013 و 14 بیش از 6 هزار بشقاب ماهواره‌ای به ترکیه فرستاده تا به سوریه برسد.
پول آغشته به خون
درحالی‌که بسیاری از مسوولان و چهره‌های بین‌المللی درباره قطع کردن دسترسی تروریست‌ها به شبکه‌های اجتماعی داد سخن سر می‌دهند، واضح است که کمپانی پرقدرت این حوزه به‌سادگی می‌توانند دسترسی داعش به اینترنت را قطع کنند. اما قطع کردن دسترسی تروریست‌ها به معنای از دست دادن میلیون‌ها دلار درآمد است که هیچ کمپانی حتی به قیمت کشته شدن صدها کودک در حلب حاضر نیست از آن بگذرد.
اینطور که معلوم است داعش برای تامین ارتباط اینترنتی خود با مشکلی مواجه نیست و از طریق تجهیزات ماهواره‌ای که به دستش می‌رسد، به‌راحتی می‌تواند به تبادل اطلاعات و تبلیغات آنلاین بپردازد. مردم سوری نیز در شهرهای محاصره‌شده به اینترنت اپراتورهای تلفن همراه خود و به اینترنت بی‌سیم مجهز هستند. با توجه به این سطح از دسترسی و فیلتر نبودن شبکه‌های اجتماعی در سوریه، چندان عجیب هم نیست که دختربچه‌ای در حلب بتواند توییت کند. (منبع:فناوران)