تعارضات ادغام سریع شوراهای آی تی
*بهمن برزگر - بزرگراه فناوری - آیا دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات توان رودررویی با سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور را دارد؟
در آخرین جلسه شورای عالی فناوری اطلاعات، بحث ادغام و یا تجمیع شوراهای موازی در دستور کار قرار گرفت و مقرر شد موضوع از طریق شورای عالی اداری پیگیری شود، آنچه از نتایج جلسه مذکور می‌توان برداشت کرد این است که شورای عالی اداری باید شورای عالی امنیت فضای تبادل اطلاعات (افتا)، شورای عالی اطلاع رسانی و شورای عالی انفورماتیک را در درون شورای عالی فناوری اطلاعات ادغام کند.
این امر بدین معناست که تنها شورای عالی فناوری اطلاعات است که باید بر تمامی جنبه‌های مربوط به فناوری اطلاعات کشور، اعم از امنیت، محتوا، ساختار و نظام صنفی و رتبه‌بندی شرکت‌ها و غیره راهبری و نظارت گروه و تصمیمات لازم را اتخاذ کند.
ولی آیا این تصمیم درست است؟ و اصولا آیا این تصمیم عملی خواهد شد؟
آیا به فرض عملی شدن آن، شورای عالی فناوری اطلاعات از طریق دبیرخانه این شورا توان انجام این مسؤولیت را خواهد داشت؟
آیا عملکرد شورای عالی IT و متولیان آن طی یک سال گذشته می‌تواند معیاری برای توانایی انجام کار پس از ادغام تلقی شود؟
مطلب حاضر کندوکاوی بر این موضوع و تلاشی است بر پاسخ‌گویی به سؤالات مطرح شده.
-سوال اول را به گونه‌ای دیگر طرح کنیم. آیا شوراهای عالی موجود باید در هم ادغام شود؟ ادغام در ساختار کشور به چه معناست؟ بدین معنی که سه شورا حذف شود و وظایف آن به شورای باقیمانده یعنی شورای عالی فناوری اطلاعات، اضافه شود؟ و یا اینکه این شوراها به‌عنوان نهادی در درون شورای عالی IT قرار گیرد؟ براساس رویه‌های موجود همواره از "ادغام"، این موضوع درک می‌شد که نهادهای مد نظر حذف می‌شدند و وظایف آن توسط نهاد دیگر به انجام می‌رسید؟ ولی آیا در مصوبه اخیر برداشت دیگری مد نظر بوده است؟
برای پاسخ‌گویی به این سؤال ابتدا باید سراغ سند بالادستی هر کدام از شوراها رفت و دید که هر کدام از آن‌ها مبتنی بر چه قانون، آیین‌نامه و یا اساسنامه‌ای شکل گرفته و در چه حوزه‌ای فعالیت می‌کند. پس از آن درستی و عملی بودن تصمیم مذکور قابل بحث خواهد بود.
البته این کار، کار کارشناسی گسترده‌ای است که در این مقاله نمی‌توان به آن پرداخت اما به‌صورت خیلی مختصر می‌توان اذعان داشت که:
1-شورای عالی انفورماتیک
این شورا که قدیمی‌ترین تشکل فناوری اطلاعات است ایجاد ساختار فنی اجرایی در حوزه IT ، رتبه‌بندی و تعیین صلاحیت شرکت‌های فعال و ثبت نرم‌افزارهای تولیدی در این حوزه را جزء اولویت‌های خود قرار داده است که از قضا همه این فعالیت‌ها به‌جز ثبت نرم‌افزار از وظایف ذاتی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در سایر بخش‌ها نیز هست که به‌خاطر وابستگی دبیر خانه شورای عالی انفورماتیک به این سازمان، وظایف فوق توسط دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک انجام می‌پذیرد. البته براساس قانون مختص به‌خود و نه قانون مربوط به وظایف سازمان‌دهی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
2-شورای عالی اطلاع‌رسانی
شورای عالی اطلاع‌رسانی زمانی از طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی متصدی حوزه فناوری اطلاعات شد که ساختار مناسبی برای پیگیری و نظارت بر امور IT در کشور وجود نداشت و به تعبیری از پوسته این شورا برای سامان‌دهی به حوزه IT استفاده شد که با پیش‌بینی طرح تکفا در سال‌های گذشته و اجرای آن برخی از نیازهای IT کشور به‌طور منسجم مدیریت شد. اما پس از تصویب قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و پیش‌بینی شورای عالی فناوری اطلاعات در ماده 4 این قانون، شورای عالی انقلاب فرهنگی طی بازنگری و اصلاح آیین‌نامه شورای عالی اطلاع‌رسانی مصوب جلسه 565 مورخ 21/4/84 عملا وظایف شورای عالی اطلاع‌رسانی را محدود به سیاست‌گذاری در امور فرهنگی، اجتماعی، دینی و اخلاقی در حوزه اطلاع‌رسانی کرد که یکی از ابزار این اطلاع‌رسانی نیز می‌تواند فناوری اطلاعات باشد. بنابراین شورای عالی انقلاب فرهنگی که در نوع خود شورایی فراقوه‌ای است (زیرا تمام قوای کشور علاوه بر قوه مجریه در آن عضویت دارند) در راستای وظایف قانونی خود امر اطلاع‌رسانی و محتوا در آن را به شورایی دیگر محول کرده است. در این صورت با فرض حذف شورای عالی اطلاع‌رسانی، وظایف ذاتی مدیریت بر محتوا در تمامی حوزه‌ها از جمله IT همچنان برعهده شورای عالی انقلاب فرهنگی خواهد بود که باید توسط نهادی پیگیری شود. در این‌جا نیز شورای عالی فناوری اطلاعات نه وظیفه و نه توان لازم را برای ورود به آن خواهد داشت و اصولا یک نهاد پایین‌دستی مانند شورای عالی اداری نمی‌تواند در راستای وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای داشته باشد که آن وظایف را برعهده یک دستگاه اجرایی مانند وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار دهد. لذا این امر باید توسط خود شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت پذیرد.
3-شورای عالی امنیت فضای تبادل اطلاعات (افتا)
این شورا که طی مصوبه دولت در سال 1382 ایجاد شده است فقط بر مسایل امنیتی در فضای تبادل اطلاعات و فناوری اطلاعات تاکید دارد و با توجه به اینکه به‌جز تصویب یک سند راهبردی هیچ فعالیت اجرایی را انجام نداده است و اصولا بحث امنیت مبحثی نیست که بتوان آن را به‌صورت یک ساختار جداگانه از نهادهای متولی امنیت کشور پیگیری کرد، به‌نظر می‌رسد موضوع امنیت در IT باید توسط کارگروه‌های تخصصی در قالب شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی فناوری اطلاعات پیگیری شود، نه یک شورای عالی مجزا. حال با مصوبه اخیر شورای عالی فناوری اطلاعات، پیشنهاد شده است این وظایف در قالب شورای عالی IT راهبری شود که این نیز نقض غرض است و این‌جا نیز احتمالا ادغامی صورت نمی‌پذیرد.
4-شورای عالی فناوری اطلاعات
از آن‌جا که این شورا به‌منظور تجمیع وظایف در حوزه IT تشکیل شده است و به‌عنوان تنها نهاد قانونی در سیاست‌گذاری و هدایت IT کشور فعالیت می‌کند ضرورتا باید کمک کرد تا این نهاد به وظایف قانونی خود عمل کند. همچنان که از مطالب فوق استناد می‌شود این شورا و به‌طور خاص دبیر آن وظیفه هماهنگی مهمی میان نهادهای متولی تمامی امور مربوط به فناوری اطلاعات را برعهده دارد و تلاشی از این دست که دبیر آن بخواهد به‌خاطر وظایف قانونی خود، وظایف ذاتی سایر نهادها را نادیده بگیرد و همه آن‌ها را در شورای عالی فناوری اطلاعات ادغام کند نه درست است و نه ممکن، اگرچه کارایی هر امری در قالب شورای عالی قابل نقد است زیرا تجربه نشان داده که در ساختار اجرایی کشور شوراهای عالی کمترین اثر اجرایی را داشته‌اند و اگر دستگاه‌های اجرایی کشور متولی برخی از حوزه‌ها شوند شاید خروجی اجرایی بهتری داده شود. از طرف دیگر در تعیین جایگاه شورای عالی فناوری اطلاعات و دبیرخانه آن به‌رغم تصریح قانونی موجود که دبیرخانه آن در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مستقر است، جای بحث جدی دارد زیرا نوع هماهنگی از جنس فناوری اطلاعات بیشتر از عهده نهاد‌هایی مانند نهاد ریاست‌جمهوری و یا سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور برمی‌آید تا یک وزارتخانه که به اعتقاد کارشناسان از عهده وظایف محدود ذاتی خود نیز که فقط مربوط به ارتباطات( communication) بوده نیز به‌درستی برنیامده است.
به هر تقدیر این نحوه عمل دبیر محترم شورای عالی فناوری اطلاعات - که در صدد اضافه کردن وظایف سایر نهادها به شورای مذکور است – و به‌نظر می‌رسد بدون کار کارشناسی لازم و هماهنگی مورد نیاز و به‌صورت عجولانه انجام پذیرفته است. درحالی که خیلی از وظایف اصلی مربوط به وزارت ICT نیز در امر فناوری اطلاعات بر زمین مانده جای تردید دارد و باعث می‌شود تا ضمن ایجاد حساسیت غیرضروری، این نهاد را با سایر نهادها از جمله سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور که متولی وظایف کلیدی در کشور مانند برنامه‌ریزی، بودجه‌بندی، نظارت، ایجاد ساختار فنی اجرایی و رتبه‌بندی و تعیین صلاحیت شرکت‌های خصوصی و غیره است و قسمت اعظم این وظایف نیز به‌طور خاص از طریق دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک در حوزه فناوری اطلاعات انجام می پذیرد رودررو کند.
به‌نظر می‌رسد این رودررویی با توجه به توان کارشناسی موجود در بدنه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در مقابل سایر نهادها مانند سازمان مذکور و شورای عالی اطلاع‌رسانی مطمئنا به سود کشور و وزارت مذکور نخواهد بود. لذا با وجود ابزار قانونی فراوانی که در دست سایر نهادها از جمله سازمان مذکور قرار دارد چندان منطقی نیست که توانایی موجود کشور با تصمیم‌گیری‌های عجولانه صرف درگیری شود.
5- پیشنهاد
پیشنهاد مشخص این است که برای تصمیم‌گیری در این موارد حساس عقل جمعی به مدد آید و رایزنی قبل از هر اقدام عجولانه، البته شاید نتیجه نهایی همانی باشد که دبیر محترم شورای عالی مد نظر دارند اما در آن صورت احتمال خطا در تصمیم‌گیری به مراتب کاهش خواهد یافت، همگان به‌راحتی آن را می‌پذیرند و در اجرا نیز همگام خواهند بود. این نکته‌ای است که به‌نظر می‌رسد در این مصوبه چندان مورد توجه قرار نگرفته، کما اینکه براساس شنیده‌ها نماینده‌ای از شورای عالی دیگر در شورای عالی IT حضور نداشته و ندارد.
* مدیر مسوول ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات
- ۸۵/۰۵/۳۰