حال و روز «شاد» ۱.۵ سال بعد از راه‌اندازی
کرونا که قدم منحوسش را به زندگی این مردمان نهاد، فرزندان این مرز و بوم هم از تحصیل بازماندند و برای جبران این خلاء، سه ماهه آخر سال تحصیلی(بهار ۹۹) در شروع همه‌گیری این ویروس در کشورمان را با سامانه جدیدی به نام شاد به پایان رساندند.
در سال تحصیلی گذشته هم همین سامانه( که برای برقراری ارتباط قطع شدهِ حوزه آموزش با دانش‌آموزان طراحی شده بود)، تنها راه تداوم آموزش‌ها شد و با وجود داشتن ویژگی‌های خوب، همانند هر طرح و اقدامی در شروع، مسائل و مشکلاتی را نیز با خود داشت اما اینک در سال تحصیلی جدید که همچنان با چالش آموزش حضوری مواجهیم و بازگشایی مدارس به مسایل مختلفی مرتبط شده، مسائل این شبکه مجازی بعد از یک سال و اندی همچنان به قوت خود باقی بوده و انتظارها بویژه معلمان، بر برطرف کردن مسائل جدی این سامانه است.
در بخش نخست این گزارش، با یک معلم درباره چالش‌های این سامانه در شرایط کنونی گفت‌وگو کردیم.
محمدرضا نیک‌نژاد کارشناس آموزش و معلمی است که این روزها نمی‌تواند کلاس‌هایش را در سامانه شاد برگزار کند، او در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: فرزندم به عنوان دانش‌آموز و خودم به عنوان معلم از سامانه شاد استفاده می‌کنیم اما تغییراتی شاخصی در آن نسبت به سال گذشته شاهد نیستیم.
وی توضیح داد: فرزندم در یک مدرسه دولتی که توسط هیات امنا اداره می‌شود، تحصیل می‌کند؛ این مدرسه از نظر مالی در وضعیت خوبی است و از اول سال تحصیلی از سامانه شاد استفاده نکرده‌اند و تمرکزشان بر بهره‌گیری از ظرفیت واتساپ است ضمن آنکه تجربه‌های من و دیگر معلمان نیز با سخنانی که درباره امکانات جدید شاد شده، متفاوت است.
وی با بیان اینکه شبکه شاد امسال هم (سال تحصیلی جاری) برای ورود دانش‌آموزان و معلم‌ها آمادگی لازم را نداشت، افزود: در سال تحصیلی اعلام شد که باید فهرست دانش‌آموزان در این سامانه کامل شود در حالی که این مساله زمان‌بر است و باید مدرسه و همه امکانات، از قبل برای ورود دانش‌آموزان به سال تحصیلی فراهم باشد چنانکه تا پیش از همه‌گیری کرونا، مدیران مدارس همه مباحث را برنامه‌ریزی می‌کردند و وقتی معلم سر کلاس می‌رفت، برنامه کاملا مشخص بود اما اکنون فقط به صورت صوری در سامانه شاد هستیم و به دلیل مشکلات، ترجیح ما آن است از آن استفاده نکنیم چون امکانات لازم برای برقراری ارتباط را ندارد.
نظارت خوبی بر عملکرد شاد نمی‌شود
این کارشناس آموزش و پرورش با بیان اینکه ابتدای امسال اعلام شد که در به‌روزرسانی سامانه شاد امکان برقراری ارتباط تصویری معلم با دانش‌آموزان در این سامانه فراهم شده است، افزود: این در حالی است که سامانه فقط توانسته فضای گفت‌وگوی صوتی را فراهم کند.
او ادامه داد: سال گذشته معلمان پیام صوتی یا فیلم خود را در شاد بارگذاری کرده و به اشتراک می‌گذاشتند و در بهترین حالت چند ثانیه بعد دانش‌آموزان می‌توانستند از آن استفاده کنند که این ارتباط برخط نیست و آف‌لاین است.
نیک‌نژاد با بیان اینکه اینترنت مدرسه‌ای که در آن تدریس می‌کنم از یک شرکت داخلی دارای مجوز پلتفرمی در فضای اسکای خریداری شده و امکان ارتباط مستقیم معلم و دانش‌آموزان در آن فضا وجود دارد، افزود: در واقع این امکان از ۲ سال پیش که آموزش مجازی آغاز شده، وجود داشته است؛ حال آنکه شبکه شاد این ظرفیت را ندارد و من به عنوان یک معلم نمی‌توانم تصویر دانش‌آموز را ببینم و او نیز همینطور.
وی اظهار داشت: این در حالی است که گفته شده، مهم‌ترین قابلیت نسخه جدید، ایجاد اتاق صوتی میان معلم و دانش‌آموز است اما در این روزها در شاد فقط اتاق صوتی داریم.
این کارشناس آموزش‌وپرورش افزود: در کلاس همه میکروفن‌ها را باز می‌کنم و دانش‌آموزان برای صحبت اجازه می‌گیرند و هر لحظه می‌توانم از آنها سوال کنم. همچنین می‌توانم آزمون‌ها را تصویری برگزار کنم.
وی گفت: پارسال در کلاسی با ۲۵ دانش‌آموز، آزمون‌ها را در گروه‌های پنج نفری به شکل تصویری می‌گرفتم. اما شاد این امکانات را نداشت و ندارد. به جز ظرفیت ارتباط صوتی، سایر امکاناتی که در این روزها از آن صحبت می شود هنوز در حد حرف است ضمن آنکه نظارت خوبی به عملکرد این سامانه وجود ندارد.
نیازمند آموزش مجازی آنلاین هستیم
نیک‌نژاد با بیان اینکه تقریبا ۱۱۵ هزار مدرسه در ایران فعال است، افزود : ۲۰ درصد این مدارس هیات امنایی، تیزهوشان، غیرانتفاعی و ... هستند و به دلیل اینکه از خانواده‌ها دریافتی دارند، امکانات بیشتری را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند.
او با بیان اینکه در شبکه شاد فضای تصویری در دسترس معلم‌ها و دانش‌آموزان نیست، ادامه داد: زمانی اعلام کردند از ابتدای آبان‌ماه فضای شاد تکمیل می‌شود و بعد این زمان به آخر آبان تغییر یافت و اینک بعید به نظر می رسد این موضوع به سرانجام برسد.
این کارشناس آموزش درباره احتمال بازگشایی مدارس گفت: وضعیت منِ معلم به عنوان کارمند، یک مساله است و دیدگاه والدین به آموزش حضوری مساله دیگر. اگر آموزش‌ها حضوری شود، من به عنوان معلم مانند کارمند بانک و پرستار به محل کار می‌روم اما نگرانی خانواده‌ها بعد از شنیدن زمزمه‌هایی که در مورد شروع موج ششم می‌شود و اینکه دلیل پایین آمدن آمار مرگ، واکسیناسیون است، رفع نشده؛ نتیجه فکر می‌کنم دست‌کم آموزش در فضای مجازی را حداقل تا عید داریم، پس نیاز به آموزش آنلاین.
آیا باید هزینه‌های بالا به کشور وارد شود؟
بر اساس گفته‌های باقرزاده سامانه شاد، جوان است و در آینده تکمیل خواهدشد؛ آن هم در حالی که اکنون سامانه‌هایی با امکانات بیشتر در دسترس است و سال‌های تحصیل دانش‌آموزان امکان صبر برای تکمیل یک سامانه را ندارد.
نیک‌نژاد با بیان اینکه معلم‌ها و دانش‌آموزان در استفاده از سامانه شاد در برزخ نگه داشته شده‌اند، گفت: پیشرفت‌ها و امکانات جهانی بدون مرز است و شک ندارم که متخصصان ایرانی با توجه به آنها می‌توانند امکانات بهتری را در اختیار مردم قرار دهند، نیاز نیست که چرخ را از اول بسازیم.
وی ادامه داد: شاید از ابتدا نیازی به شاد نبود، حتی می‌توان از واتساپ استفاده کرد حال آنکه همه می‌دانند تا امروز چقدر برای شاد هزینه شده است.
او افزود: در ابتدا برای طراحی سامانه مناسب برای آموزش، چهار نامزد انتخاب و مقرر شد این اقدام به مزایده گذاشته شود و آموزش‌وپرورش خدمات یکی از آنها را انتخاب کند اما هنوز زمان تمام نشده بود که انتخاب انجام و این روند موجب اعتراض سه نامزد دیگر شد.
به گفته این کارشناس، پیشرفته‌کردن این مسائل برای برخی مانند شمشیر دولبه است؛ آموزش‌وپرورش می‌تواند این امکانات خوب را به دانش‌آموزان ارائه دهد و پهنای باند را افزایش دهد.
او افزود: لزوم وجود شبکه شاد مورد پرسش است؛ آیا باید با هزینه‌های مادی و غیرمادی در این وضعیت که کشور با کمبود بودجه مواجه است، هزینه‌های بالایی را به کشور وارد کرد؟
این کارشناس آموزش گفت: بعد از یک سال و نیم، بیان می‌شود که سامانه شاد جوان است اما استفاده از عنوان جوان برای زمانی است که چنین سامانه‌ای برای نخستین‌بار انجام می‌شود در حالی که نمونه‌های این سامانه همچون اسکای، تلگرام و واتساپ است و می‌شد از فناوری آنها استفاده کرد.
امکان جدیدی به شاد اضافه نشده است
این معلم درباره دو قابلیت جدید شاد یعنی اتاق صوتی و امکان طرح پرسش که درباره آن اطلاع‌رسانی شده است، گفت: اگر شاد این امکانات را داشته باشد برای من به عنوان معلم جذابیتی ندارد، زیرا در اپلیکیشن‌هایی مانند واتساپ می‌توانم همین امکانات را داشته باشم.
وی ادامه داد: همچنین ممکن است برای اسکای یا واتساپ مشکل ایجاد شود؛ در سال گذشته گاهی این سامانه‌ها قطع شدند؛ در این زمان به «گوگل میت» می‌رفتم؛ این فضا قابلیت ارتباط صوی و تصویری را دارد و می‌توانستم ارتباط صوتی با دانش‌آموزان داشته باشم.
نیک‌نژاد مساله دیگر را توانایی طرح پرسش در سامانه دانست و گفت: شاد امکان ارتباط صوتی دارد اما مشکلاتی برای آن مطرح است؛ معلم مجموعه سوالی را برای یک کلاس طراحی می‌کند اما امکان اینکه از آن پرسش‌ها برای کلاس دیگر استفاده کند، وجود ندارد.
این کارشناس آموزش‌وپرورش تاکید کرد: همچنین امکان اینکه معلم در کنار سوال‌ها از تصویر استفاده کند، وجود ندارد. در حالی که در سال‌های گذشته دیگر سامانه‌ها امکاناتی به معلم و دانش‌آموز می‌داد تا پرسش را مطرح کنند و در یک زمان از ۱۰۰ نفر آزمون بگیرند.
بخشی از دانش‌آموزان همچنان به شاد دسترسی ندارند
نیک‌نژاد با یادآوری ارائه شده مبنی بر عدم دسترسی ۳۰ تا ۵۰ درصد دانش‌آموزان به فضای شاد گفت: این رقم بسیار ترسناک است؛ این تعداد غیر از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل هستند.
او با یادآوری تجربه خود در سفر به روستایی در ملایر درباره وضعیت دانش‌آموزان دور از مرکز گفت: آنجا متوجه شدم روستا آنتن اینترنت ندارد؛ حال آنکه روستا در منطقه محروم و دور افتاده نبود اما ارسال پیام متنی در واتساپ سه تا چهار ساعت زمان لازم داشت؛ بقیه اپلیکیشن‌ها هم در آن منطقه غیرفعال بودند.
این کارشناس آموزش‌وپرورش ادامه داد: واقعا با سامانه‌ای مانند شاد در این مناطق چه می‌توان کرد؛ به نظرم شاد در این سال‌ها نمره قبولی نگرفت و اگر امکاناتی وجود دارد به دلیل دغدغه نیروهای ستادی در مدرسه و ارتباط و کمک گرفتن از خانواده‌ها، آموزش مجازی در برخی مدارس و شهرهای بزرگ سامان گرفته است.
وی با بیان اینکه طبق اصل ۳۰ قانون اساسی، دولت وظیفه فراهم کردن امکانات آموزش رایگان تا پایه دوازدهم را برای دانش‌آموزان دارد، افزود: اما شاهدیم حتی در مسائل پیش پا افتاده‌تر قانون اجرا نمی‌شود چنانکه مدرسه نباید از دانش‌آموزان پول بگیرد اما مدارس دولتی از دانش‌آموزان سه میلیون تومان هزینه دریافت می‌کنند و در منطقه یک برای پایه دوازدهم ۶ میلیون تومان اخذ می‌شود.
نیک‌نژاد با بیان اینکه بعد از همه‌گیری کرونا آموزش در همه کشورها با مشکلاتی مواجه شده است، ادامه داد: صدها میلیون دانش‌آموز در جهان از تحصیل رایگان بازمانده‌اند اما سطح اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ایران از بسیاری از آن کشورها بالاتر است؛ یعنی کشور ما فقیر و عقب افتاده نیست، ایران به دلایل متفاوت و با شاخصه‌های ارزیابی از کشورهای دیگر بالاتر است اما با قاطعیت می‌توان گفت که آموزش در ایران پولی است.
وی گفت: سرانه دانش‌آموزی نزدیک یک و نیم دهه است که پرداخت نمی‌شود؛ سرانه مبلغی که دولت موظف است برای مسایل جاری مدرسه به مدیر پرداخت کند. دانش‌آموزان در آینده باید تاوان این نگاه اقتصادی دولت و آموزش‌وپرورش را بدهند.
به گفته او، برخی خانواده‌ها می‌توانند هزینه مدارسِ خوب را پرداخت کنند اما بیشتر خانواده‌ها این امکان را ندارند؛ در نتیجه آموزش در ایران طبقاتی است. یعنی کودکان خانواده‌های مرفه از آموزش بهتری بهره‌مند می‌شوند، در حالی که بسیاری از خانواده‌ها نمی‌توانند امکانات تحصیل فرزندانشان را مهیا کنند.