خاموشی‌های کشور زیر سر «بیت‌کوین» است
فاطمه آقایی‌فرد - حدود 20 روز از آخرین باری که وزیر نیرو برای مشترکان پرمصرف، خط و نشان کشید تا در صورت عبور مصرف برق از 60 هزار مگاوات، خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده را در دستور کار این وزارت‌خانه قرار دهد، می‌گذرد؛ اما با این همه طی هفته‌های گذشته هزاران خبر و حاشیه با شوک‌های گاه‌وبی‌گاه برق برای بخش‌های مختلف ایجاد شده که خیلی‌ها این اختلالات را همزمان شدن گرمای سوزان تابستان با داغ شدن تب استخراج بیت‌کوین در مناطق مختلف پایتخت و البته گوشه و کنار شهرهای مختلف کشور عنوان می‌کنند؛ نوسانات برقی که گاهی با اختلال در فعالیت برخی از کارگزاری‌ها، بحران این صنعت را صدر اخبار رسانه‌ها جای داده و گاهی با خاموشی‌های بی‌برنامه وضعیت اینترنت کشور را دچار اختلال کرده است.
بحران برق در روزهای گرم امسال درست در شرایطی دوباره مطرح شده که در ماه‌های گذشته بارندگی‌های سیل‌آسایی در مناطق مختلف کشور به وقوع پیوست و هشدارهایی درباره احتمال وقوع سیل نیز مطرح شد، اما با این همه بارها صدای هشدار مسئولان توانیر از رسانه‌ها درباره مدیریت بار شبکه برق در تابستان امسال شنیده شده است؛ خرداد همین امسال بود که محمد حسن متولی‌زاده، مدیر عامل توانیر در این‌باره به تسنیم گفت: «استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود و تمرکز بر مدیریت بار در تابستان پیش‌رو بسیار حائز اهمیت است»،
چندی پیش هم رضا اردکانیان، در این‌باره گفت: «پیک یا اوج بار به طور متوسط در 10 سال قبل از سال گذشته، هر سال نسبت به تابستان سال قبل آن، حدود 5.2 درصد رشد داشته، سال گذشته با مدیریت مصرف توانستیم 3 هزار و 874 مگاوات اوج بار را کاهش دهیم و این سرمایه گذاری زیادی را به نفع صنعت برق کاهش داد که اگر می‌خواستیم این میزان اوج بار را داشته باشیم باید 5 هزار مگاوات نیروگاه می‌ساختیم و رقم بسیار وسیعی از منابع باید صرف می‌شد».
وزیر نیرو در ادامه افزود: «اما امسال شرایط متفاوت است؛ هم گرما زودتر شروع شده و این گرما هم گرمای پایداری است و این اثر چشمگیری روی مصرف گذاشته است». اما در کنار عدم مدیریت منابع آبی در تولید برق یا حتی بحران کرونا و محدودیت‌های بین‌المللی، بسیاری از تحلیلگران، افزایش استفاده از ماینرها یا دستگاه‌های استخراج ارزهای دیجیتالی را یکی از مهمترین دلایل بالا رفتن استفاده از انرژی برق در نقاط مختلف کشور عنوان می‌کنند؛ البته استخراج رمز ارزها یا همان بیت‌کوین به دلیل نیاز به دستگاه و انرژی برق البته ارزان، در همه فصول سال امکان‌پذیر است اما این موضوع با رسیدن به روزهای گرم سال که انرژی زیادی با کولرهای گازی مصرف می‌شود، خود را بیشتر نشان می‌دهد.
میزان جستجوی اینترنتی برای عباراتی مثل «دستگاه استخراج بیت‌کوین چیست»، «تبدیل بیت‌کوین به دلار»، «نحوه تولید بیت‌کوین»، «قیمت بیت‌کوین به روز» و «بیت‌کوین چگونه تولید می‌شود» در چند سال گذشته مدام درحال افزایش بوده است و نگاهی به آمار مختلف نشان می‌دهد که در تهران و اکثر شهرهای بزرگ و صنعتی تب استخراج این ارزهای دیجیتالی از همه داغ‌تر بوده.
با انرژی‌های آب و باد بیت‌کوین استخراج کنید
مهدی رضاپور، کارشناس آی‌تی در پاسخ به این سوال که چرا تب بیت‌کوین در ایران به شدت گسترش یافته است، به «همدلی» گفت: «یک دهه پیش شبکه‌های هرمی در ایران بسیار گسترش یافت، تب بدست آوردن پول بی‌زحمت، یا تب کسب ثروت بی‌دردسر، این را باید جامعه شناسان بررسی کنند که چرا ما ایرانی‌ها دوست داریم بی‌زحمت پول درآوریم، به نظر من این تب هم مثل تب شبکه‌های هرمی به دلیل بلندپروازی‌های بی‌تلاش داغ شده است، امروز بیت‌کوین و دیروز شبکه‌های هرمی در جامعه ما جریان داشت که علت بالا گرفتن این نوع تب‌ها در جامعه ما باید از نگاه کارشناسی بررسی شود».
رضاپور در پاسخ به این سوال که آیا مصرف برق شبکه بیت‌کوین می‌تواند منجر به قطعی برق شود یا خیر، این‌طور به «همدلی» توضیح داد: « باید گفت خیر، کل برق مصرفی شبکه بیت‌کوین در دنیا معادل یک درصد برق تولیدی دنیا است. سهم ما هم همین میزان است، چرا که دستگاه‌های بیت‌کوین موجود در ایران بیشتر از یک یا دو درصد مصرف برق ندارند و فشار زیادی را به شبکه وارد نمی‌کنند، مهمتر از نگرانی درباره مصرف برق با بیت‌کوین فاکتورهای دیگری وجود دارد که باید به آن‌ها پرداخته شود. فرسودگی بسیار بالای شبکه، استهلاک بسیار بالای انرژی که این‌ها نگران‌کننده‌تر است».
این کارشناس آی‌تی در ادامه افزود: «اما در کل میزان هدررفت انرژی در شبکه توزیع انتقال برق ما نزدیک به 30 درصد است، یعنی کل برق تولیدی در نیروگاه‌ها تا رسیدن به در خانه هر یک از ماها، حدود 30 درصد از بین رفته است و این رقم اتلاف بسیار بالایی است و باید اصلاح شود».
رضاپور افزود: « ما خطری از بابت قطعی برق نداریم، اما برقی که برای استخراج بیت‌کوین مصرف می‌شود در واقع به نوعی دور ریختن انرژی است، آلودگی محیط زیستی نیز در این میان وجود دارد که با سوخت سوخت‌های فسیلی برای تولید برق ایجاد می‌شود نیز نباید نادیده گرفته شود، بنابراین توصیه من به افرادی که علاقه‌مند به استخراج بیت‌کوین هستند این است که به سمت انرژی‌های پاک مثل برق خورشیدی روی آورند، برق بادی یا خرید توربین بادی نیز مناسب است و هیچ مشکلی ایجاد نمی‌شود اما وقتی با برق ارزان و یارانه‌ای به سراغ استخراج بیت‌کوین می‌رویم در واقع از لحاظ شرعی و قانونی و عرفی دارای مشکل است».
رمزارزها و سوالاتی که بی‌پاسخ هستند
روزهای گرم امسال هم مانند سال‌های گذشته این پرسش مطرح شده که سیاست‌گذاران نیروز برای عبور موفق از این روزها که البته با مهمان ناخوانده‌ای به نام کرونا نیز درگیر است، چگونه می‌تواند جلوی مصائب برق را بگیرد تا در روزهای پیک، شاهد قطعی‌های مکرر نباشیم، اما به نظر می‌رسد سیاست مشخصی در این زمینه وجود ندارد و بیت‌کوین نیز در کنار کرونا مزاحمت‌های زیادی را برای بخش‌های مختلف اقتصادی ایجاد کرده، از سوی دیگر گفته می‌شود آنچه که امسال بیش از هر چیزی معادله‌های صنعت برق را بر هم زده، افزایش ماینرها در نقاط مختلف کشور است.
در این میان افزایش مصرف آب به شدت در بخش‌خانگی با بحران کرونا نیز صعودی شده و نمای بارندگی‌ها هم نشان می‌دهد بارش‌ها نسبت به سال آبی گذشته با افت همراه بوده است.
در چنین شرایطی است که سکانداران اقتصادی می‌گویند اختلالات متعددی در شبکه برق در اکثر شهرهای کشور ایجاد شده که از یک سو به دلیل کمبود ذخیره آبی در پشت سدها است و از سوی دیگر این بحران به مسائل دیگری مانند بیت‌کوین ارتباط دارد که این مسئله معمولا نادیده گرفته می‌شود و نتیجه‌ای که حاصل می‌شود فشار بیشتر بر شبکه برق و فرسودگی نیروگاه‌های کشور است.
هر چه که هست، چند سالی می‌شود که استفاده از رمز ارزها یا همان ارز دیچیتال در جهان رایج شده که بیت کوین معروف‌ترین آن‌هاست، نکته قابل توجه این است که در حالی که بیشتر کشور‌ها تکلیف خود را با معامله قانونی بیت کوین و سایر رمز ارزها را مشخص کرده‌اند، اما در ایران شاهد موضع دوگانه در این زمینه هستیم؛ از یک طرف بانک مرکزی اعلام کرده خرید و فروش بیت‌کوین ممنوع و غیر قانونی است، اما از طرف دیگر وزارت صنعت برای کسانیکه بخواهند بیت‌کوین و سایر رمزارزها را تولید کنند، مجوز فعالیت قانونی صادر می‌کند و وزارت نیرو نیز تعرفه برق صادراتی از آن‌ها می‌گیرد؛ هر چند با وجود گذراندن همه این مراحل هم بسیاری از افراد در استخراج رمز ارزها با مشکلات زیادی مواجه هستند، اما هر چه باشد تاثیر استفاده از ماینرها در روزهای داغ تابستانی معضل هر همیشگی صنعت برق کشور است که به نظر می‌رسد این گوشه از بحران برق نادیده گرفته می‌شود. حالا بحران برق در حالی مطرح است که خبرهای زیادی از واردات رسمی و غیر رسمی ماینرها به داخل کشور وجود دارد، اواخر تیر سال گذشته بود که مصوبه ای از گمرک در زمینه واردات این دستگاه‌ها منتشر شد که امید را در دل فعالان حوزه ماینینگ زنده کرد.
از همان روزها وقتی که واردات دستگاه‌های ماینینگ قانونی اعلام شد نیز، انگیزه بسیاری برای خرید این دستگاه‌ها در جهت استخراج و سپس فروش بیت‌کوین استخراج شده به صرافی‌ها افزایش پیدا کرد.
این در حالی است که در گذشته که واردات این ماینرها به داخل کشور ممنوع بود نیز مزارع بیت‌کوین در مناطقی که دور از شهرها و البته نزدیک به کارخانه‌های صنعتی بود، پر از دستگاه‌هایی بود که به صورت غیرقانونی و با استفاده از برق یارانه‌ای کارخانجات صنعتی خارج از شهرها و یا به عبارت بهتر مناطقی که در حاشیه شهرها بودند به این فعالیت مشغول بودند.