خبری از سرنوشت سامانه سپهتن نیست
فرشید رضایی - مهر ماه سال 95 بود که رسانه‌ها خبر از رونمایی سامانه سپهتن دادند و سال 96 خبر آمد که 90 درصد محورهای مواصلاتی کشور زیر پوشش آن قرار دارند.
اگرچه اخبار پرهیاهوی افتتاح این سامانه در سال 95 در صدر اخبار بود و در سال 96 نیز پوشش رسانه‌ای گسترده‌ای در خصوص فواید آن صورت گرفت اما حالا اطلاعات و شنیده‌های غیررسمی به عصر ارتباط رسیده که ظاهرا حاکی از آن است که این سامانه متوقف شده است.
جست‌وجوی اینترنتی در خصوص این سامانه هم ما را به نکات جالبی می‌رساند. چهار دامنه با نام سپهتن ثبت شده‌اند که سپهتن دات کام، دات org، دات نت و دات آی‌آر از آن جمله‌اند اما اخبار و محتوای همه آنها در ابتدای سال 97 متوقف مانده و تا حدود یک سال بعد (زمان حاضر) هیچ خبری از فعالیت‌هایشان و نیز از کم و کیف سامانه سپهتن ارایه نکرده‌اند.
باوجود تمام شایعاتی که در خصوص توقف این سامانه به گوش می‌رسد اما باز هم ترجیح ما این است که مسوولان وزارت راه و پلیس راهور به عنوان دست‌اندرکاران این پروژه، خود در صورت تمایل در این زمینه شفاف‌سازی کنند.
تاریخچه ایجاد سامانه
17 مهر ماه 95 بود که مراسم بهره‌برداری از سامانه پایش و نظارت هوشمند تردد ناوگان حمل و نقل جاده‌ای با حضور فرمانده ناجا برگزار شد.
در آن زمان مراسم افتتاح و بهره‌برداری از سامانه سپهتن و پاسگاه پلیس راه شریف‌آباد با حضور سردار اشتری برگزار شد. همچنین رییس پلیس راهور ناجا از خداحافظی رانندگان ناوگان حمل‌ونقل مسافر و بار در جاده‌های کشور با دفترچه‌های کاغذی خبر داد. سردار تقی مهری در حاشیه مراسم افتتاح سامانه پایش هوشمند تردد ناوگان حمل و نقل عمومی جاده‌ای همچنین گفت: با رونمایی سامانه سپهتن تا کنون 2هزار و 500 دستگاه اتوبوس بین شهری به این سامانه مجهز شده‌اند.
به گفته مهری در این مقطع، از این سامانه به شکل آزمایشی در مسیرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، خوزستان و آذربایجان بهره‌برداری شد و با استفاده از آن دیگر نیازی به توقف وسایل حمل و نقل عمومی برای کنترل تردد و تخلیه اطلاعات تردد این وسایل نبود.
رییس پلیس راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی در این زمان همچنین با بیان اینکه با راه‌اندازی این سامانه دیگر نیازی به دفترچه‌های کاغذی ثبت ساعت نخواهد بود، گفت: ناوگان حمل و نقل مسافر و بار جاده‌ای در سراسر کشور با راه‌اندازی کامل این سامانه به صورت آنلاین مورد کنترل و نظارت قرار می‌گیرد.
پرسش‌هایی بدون پاسخ
جست‌وجوی اخبار پیرامون سامانه سپهتن و مکاتبات انجام شده میان انجمن صنفی کارفرمایان موسسات و شرکت‌های حمل و نقل تهران با سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای در نیمه سال 96 نشان می‌دهد که در آن مقطع سه شرکت مجاز برای نصب سامانه سپهتن عبارت بودند از شرکت هوشمند نمایه‌افزار، شرکت رادشید و شرکت ره‌نگار هوشمند ایرانیان.
اما در پایان سال 96 به یک گفت‌وگوی انتقادی و مبسوط از حبیب رستمی، عضو هیات‌علمی جهاد دانشگاهی صنعتی شریف با ماهنامه اقتصاد ترابری ایران برخوردیم که حاوی نکات قابل تاملی بود که بخش‌هایی از آن در پی می‌آید:
وی با انتقاد از روشن نبودن اهداف اصلی طراحی سامانه سپهتن گفته بود: **«اجرای پروژه سپهتن بدون برگزاری مناقصه و بدون در نظر گرفتن توانمندی شرکت‌های متخصص و بدون استفاده از قابلیت‌های مراکز تحقیقاتی بوده است. اساسا زمانی که این سامانه را طراحی کردند، معلوم نبوده و نیست که برای پاسخ به کدام نیاز طراحی شده است.**
آیا فقط نیازهای کنترلی پلیس راه مطرح بوده یا قصد داشته‌اند با این سامانه مصرف سوخت خودروهای سنگین را کنترل کنند. آیا وقتی این سامانه را در ابتدا در اتوبوس‌ها و بعد در کامیون‌ها نصب کرده‌اند، قصد داشته‌اند به ایمنی ترددهای خودرویی در کشور کمک کنند یا رفاه و آسایش رانندگان ناوگان حمل و نقل جاده‌ای نیز مدنظر بوده است؟
وی با اشاره به اینکه هر کدام از نهادهای مسوول در این زمینه، اعم از سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای و همچنین مسوولان پلیس راه در خصوص اهداف این سامانه پاسخ متفاوتی ارایه می‌دهند، گفته بود: وقتی ما در فضای امروز ITS صحبت از سامانه‌ای می‌کنیم که بر مبنای یک مجموعه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری طراحی شده است، حتما باید سند نیازمندی‌های مشتری را داشته باشیم. به این سند، CRS می‌گویند.
این سند باید وجود داشته باشد تا معلوم شود که ما می‌خواهیم چه نیازی را برطرف کنیم. معمولا طراحان این سامانه‌ها بر اساس این سند که مورد تایید قرار گرفته، سامانه مورد نظر را طراحی می‌کنند. اگر چنین سندی وجود دارد، آیا اتحادیه‌های صنفی رانندگان این سند را دیده‌اند؟
آیا درباره آن نظر داده‌اند؟ آیا این سند را متخصصان حوزه حمل و نقل هوشمند دیده‌اند و درباره آن نظر داده‌اند؟ آیا این سند اساسا ارتباطی با سند معماری ملی در حوزه ITS کشور یا سندهای دیگر در حوزه حمل و نقل دارد؟
آیا کسی این سند را تایید کرده است؟ ما وقتی یک سند تایید شده داشته باشیم، به این سمت می‌رویم که روی آن یک معماری یا سامانه سخت‌افزاری-نرم‌افزاری ایجاد کنیم. اما وقتی سندی وجود ندارد، طبیعتا آن معماری هم وجود ندارد.
مدیر پروژه سامانه ارتباطات هوشمند خودرویی می‌گوید: اگر سامانه سپهتن از یک معماری درست برخوردار است، چرا مستندات آن ارایه نمی‌شود؟ چرا آن را مورد نقد و بررسی قرار نمی‌دهند؟
ولی افتاد مشکل‌ها...
اگرچه در سال‌های 95 و 96 سایت‌های سامانه سپهتن به صورت مداوم با انتشار اخبار و گزارش‌های مختلفی در خصوص فواید و اهمیت آن به ذکر دلایل اهمیت این سامانه می‌پرداختند اما به نظر سکوت خبری یک سال اخیر در خصوص آن را به نظر می‌بایست نشانه‌ای از توقف احتمالی آن تلقی کرد.
حال دیگر دامنه‌های مختلفی که برای سامانه سپهتن ایجاد شده‌اند خروجی جدیدی روی صفحاتشان قرار نمی‌گیرد و از سوی دیگر شایعاتی در خصوص توقف همیشگی این سامانه به گوش می‌رسد.
با توجه به دلایل بسیاری که در خصوص اهمیت و لزوم وجود این سامانه تاکنون مطرح شده است و نیز با نظر به هزینه‌هایی که برای انجام این طرح صورت گرفته به نظر می‌رسد که شفاف‌سازی در خصوص آن امری اجتناب‌ناپذیر است.
از سوی دیگر همان‌طور که ذکر شد، با وجود تمام شایعات مطرح شده در خصوص احتمال توقف این سامانه اما تحریریه عصر ارتباط ترجیح می‌دهد که اطلاعات روشن و دقیق‌تر از سوی مسوولان مرتبط با این پروژه اعلام شود.
اهمیت و کارکرد سامانه
سپهتن در حقیقت معنای خاصی ندارد. این کلمه در واقع از حروف اول " سامانه پایش هوشمند تردد ناوگان " استخراج شده است، سامانه‌ای که به منظور نظارت و کنترل بهینه‌تر ناوگان حمل و نقل عمومی جاده‌ای طراحی و ایجاد شده است.
سامانه سپهتن، سامانه پایش و نظارت هوشمند تردد ناوگان حمل و نقل جاده‌ای است. دستگاهی درون خودرو نصب می‌شود و از طریق سیم‌کارت GFM, GPRS به‌طور مداوم اطلاعات تعریف شده داخل خودرو را به مراکز پلیس راهور ارسال می‌کند؛ اطلاعاتی نظیر سرعت، مشخصات گواهینامه راننده و ساعت کارکرد.
بر اساس اطلاعات منتشره، این سیستم قادر است از طریق شبکه ارتباطی DSRC به محض نزدیک شدن اتوبوس‌های مسافربری بین شهری به پاسگاه‌ها در خصوص تخلیه اطلاعات اقدام کرده و عملکرد وسیله نقلیه را مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار دهد؛ سامانه مرکزی مذکور با سیستم صورت وضعیت و سایر سامانه‌های مورد نیاز نیز تبادل داده می‌کند.
اهمیت و اهداف سامانه سپهتن
آن‌طور که مسوولان پلیس گفته بودند، ارتقای بهره‌وری حمل و نقل عمومی کشور در راستای اقتصاد مقاومتی و همچنین افزایش ایمنی و ارتقای سطح کنترل و پایش لحظه‌ای عملکرد ناوگان، از اهداف اصلی سامانه سپهتن عنوان شده است.
به هر حال آنچه بر لزوم طراحی و بهره‌گیری از این سیستم هوشمند تاکید دارد؛ بعد نظارتی آن و ساماندهی اصولی ترددهای بین شهری است که قطعا برای دستیابی به مدیریت یکپارچه و کلان در بخش حمل و نقل جاده ای وجود چنین سیستمی ضروری به نظر می‌رسد.
وجود بیش از ۴۴۰ هزار دستگاه خودرو شامل ناوگان‌های فعال مسافری و باری جاده‌ای، وجود بیش از ۶۰۰ هزار راننده حرفه‌ای فعال در حوزه حمل و نقل و همچنین جابه‌جایی سالانه ۵۰۰ میلیون تن کالا و ۳۰۰ میلیون نفر مسافر از دلایل دیگری بود که برای ایجاد این سیستم هوشمند مطرح شده بود.
سامانه سپهتن این امکان را دارد که با کنترل سرعت ترددهای بین شهری، خطرات ناشی از تصادفات و سوانح را کاهش دهد.
این سیستم همچنین قادر است در خصوص مواردی نظیر نداشتن بیمه؛ معاینه فنی و همچنین جلوگیری از قاچاق سوخت اطلاع‌رسانی‌های لازم را به پلیس منتقل کند. (منبع:عصرارتباط)