درس‌های انتشار یک فهرست
علی شمیرانی - هفته قبل توجه بخش‌هایی از فعالان حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات و برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی، معطوف به انتشار فهرست شرکت‌هایی شد که با استفاده از ارز دولتی اقدام به واردات گوشی تلفن همراه کرده بودند.
بدون ورود به جزییات ماوقع که اکثرا در جریان آن هستند، قصد دارم با طرح چند پرسش از سمت دیگری به نکات، ابهامات، انتظارات و نکات مغفول در پس انتشار این فهرست بپردازم.
1- این شفاف‌سازی بود؟ پاسخ این پرسش بله و خیر است. بله، چون بخش بسیار اندک از اطلاعات میلیاردها دلار واگذار شده به شرکت‌ها منتشر شد. نه، چون این اطلاعات منتشره با اما و اگرهایی مواجه شد که در ادامه بخش‌هایی از آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
2- چه کسی منتشر کرد؟ اگر این موضوع را شفاف‌سازی یا به زعم برخی افشاگری تلقی کنیم، مهمترین پرسش این است که چه کسی این اطلاعات را منتشر کرد. پاسخ دولت است. پس در واقع این نه سازمان‌های نظارتی، رسانه‌ها،مردم و نهادهای مستقل از ماجرا، بلکه خود دولت (به عنوان یکی از طرف‌های این مساله) بود که به خواست خود و آن هم گوشه کوچکی از اطلاعاتی را که در دست و انحصار خود داشت، را اصطلاحا رسانه‌ای کرد.
3- چه زمانی منتشر شد؟ یکی از نکات مهم دیگر در موضوع شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات، انتشار به‌هنگام اطلاعات است. برای مثال اگر اطلاعات اصطلاحا سوخته و دیرهنگام منتشر شود، چه بسا بی‌فایده بوده و زمینه سندسازی و خروج متخلفان احتمالی از کشور، آن هم قبل از هرگونه تفهیم اتهام و صدور قرار مجرمیت را فراهم خواهد کرد. پس زمان انتشار اطلاعات نیز کلیدی است.
4- چرا منتشر شد؟ پرسش مهم بعدی اهداف و چرایی انتشار بخشی از اطلاعات پیرامون دریافت‌کنندگان بخش کوچکی از ارزهای دولتی است. برای مثال در مورد مساله اخیر پرواضح است که دولت به واسطه امکانات و ابزارهای متنوعی که در اختیار دارد، خود در جایگاه نخست پاسخگویی در خصوص ابهامات، اتلاف و سواستفاده‌های احتمالی قرار دارد. شاید در نگاه نخست عنوان شود که هدف دولت شفافیت، اعتماسازی و یاری گرفتن از افکار عمومی بوده است. اما به دلایلی که بالاتر ذکر شد، این نیت و مقصود، با پرسش‌هایی مواجه است. کما‌اینکه اصولا کم نیستند کارشناسان و صاحبنظرانی که اصل و اساس واگذاری ارز با نرخ دولتی را اصولا رانت‌زا می‌دانند. وانگهی شعار معروف "پیشگیری بهتر از درمان است"، در مورد اخیر و نمونه‌های مشابه کاملا مصداق دارد. از این رو به وضوح نمی‌توان هدف و نیت دولت از چرایی این موضوع را روشن کرد. (البته که دلایل و احتمالاتی وجود دارد که فعلا از ورود به آن پرهیز می‌کنم.)
5- چگونه منتشر شد؟ پرسش مهم دیگر این است که اطلاعاتی از این دست چگونه منتشر می‌شوند. در این مورد خاص به فاصله کوتاهی از انتشار لیست مذکور، سیلی از واکنش‌ها، بیانیه‌ها، اطلاعیه و حتی توییت‌ها از سوی برخی ذینفعان و متهمان ماجرا منتشر شد که اطلاعات منتشره را ناکافی، ناقص و در مواردی حتی سانسور شده می‌دانستند. ( که به علت عدم دسترسی مستقیم و بی‌واسطه به اطلاعات، امکان رد و تایید این ابهامات میسر نیست)
لذا چگونگی انتشار اطلاعات از جهت امکان راستی‌آزمایی نیز اهمیت بالایی دارد چراکه در غیر اینصورت قطعا شاهد سیاسی شدن این قبیل مسایل و از بین رفتن اصل ماجرا و نیت خواهیم بود. (منبع:فناوران)