روز ارتباطات و شبکه مخفی ایرانیان
علی شمیرانی - سال‌ها پیش، اخبار و شایعات در ایران در فضاهایی محدود و غیررسمی گردش می‌کردند؛ از تاکسی و صف نانوایی تا محافل خانوادگی و دوستانه. آن زمان، روایت‌ها بیشتر شفاهی بودند و دامنه اثرگذاری‌شان محدود به چند نفر.
اما امروز، با گسترش بی‌وقفه ابزارهای ارتباطی و ظهور شبکه‌های اجتماعی، همان شایعات و اخبار نه‌تنها شدت و شتاب عظیمی گرفته‌اند، بلکه با ضمیمه‌ای از عکس، فیلم، صدا و سندها (اعم از واقعی یا ساختگی)، ضریب نفوذی به مراتب گسترده‌تر یافته‌اند.
به عبارت دیگر در روزگار فعلی، ایرانی‌ها، شبکه رسانه‌ای دیگری را برگزیده‌اند؛ شبکه‌ای موازی، مخفی و البته پرنفوذتر از رسانه‌های رسمی. شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، به‌ویژه با ساختار بسته و خصوصی خود، بستر اصلی این «رسانه موازی» هستند و سرعت گردش اخبار در این بسترها از هر روابط عمومی و تحریریه‌ای پیشی گرفته است. از سوی دیگر، رسانه‌های رسمی با محدودیت‌های ساختاری، محتوایی و حتی رویکردی، عملاً میدان را به این جریان‌های موازی واگذار کرده‌اند.
البته در این وضعیت و به عنوان یک راهکار موقت، برخی مطالب شبکه مخفی با برچسب‌گذاری «شایعه» در رسانه‌های رسمی بازتاب می‌یابد؛ آن هم در مواردی اندک که امکان یا ضرورت واکنش احساس می‌شود. اما بخش عمده این محتواها، اصولا حتی امکان طرح و بررسی در رسانه‌های رسمی ندارند.
در دنیای موازی با فضای مجازی و پدیده‌ای غالب به نام «شبکه رسانه‌ای مخفی ایرانیان»، امروز (بیست و هفتم اردیبهشت‌ماه) اما مصادف است با روز ارتباطات و روابط عمومی و همچون سنوات قبل، فضای همایش‌ها و سخنرانی‌ها داغ و پابرجاست. حال آنکه در چنین شرایطی فاصله میان واقعیت‌های امروز جامعه با رویدادهایی از این دست به حدی زیاد است که گویی عده‌ای در حال سخن گفتن از چاپار برای رساندن اخبار به مردم هستند.
مسئله اینجاست که واکاوی چرایی این پدیده، تحلیلی مشروح می‌طلبد. عوامل فرهنگی، ساختاری، مدیریتی، سوابق برخی حوادث و ... در توفیق چنین شبکه‌هایی دخیل‌اند. از همه مهم‌تر آنکه در بسیاری از موارد، پاسخ اجرایی مشخص و کوتاه‌مدتی هم برای مقابله با این وضعیت وجود ندارد. آنچه اما می‌توان گفت این است که اعتماد عمومی، شفافیت ساختاری و فراهم‌سازی امکان ورود آزادانه و مؤثر رسانه‌های رسمی به روایت‌ها، شاید مهم‌ترین گام‌های نخست در برابر این جریان پنهان باشند.
در روز جهانی ارتباطات، این واقعیت را باید پذیرفت: جامعه و مردم نیازمند روایت‌هایی هستند که به آنان احترام بگذارد، دغدغه‌هایشان را ببیند و به‌جای نادیده‌گرفتن واقعیت‌ها و ابهامات، در پی گفت‌وگویی واقعی با جامعه باشد. بستری که سکوت یا بی‌تفاوتی را ترویج کند، بی‌تردید جای خود را به رسانه‌ای دیگر -ولو پنهان و معاند- خواهد داد.
- ۰۴/۰۲/۲۸