رگولاتوری به دنبال توسعه بازار یا درآمدزایی؟
م.ر.بهنام رئوف - درحالی که دو روز پیش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از ابهام در بازار جدید اپراتورهای مجازی تلفن همراه خبر داده بود اما روز گذشته رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در همایشی که به بهانه بررسی بازار اپراتورهای مجازی تشکیل شده بود پیش بینی کرد که در 10 سال آینده ایران 13 میلیون مشترک اپراتور مجازی خواهد داشت.
فناوران- مهدی فقیهی، رییس دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس دو روز پیش در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها با تشریح فعالیت اپراتورهای مجازی موبایل که از ظرفیت مازاد شبکه ۳ اپراتور اصلی استفاده خواهند کرد، گفت: اپراتور میزبان زیرساختش را در اختیار شرکتی قرار خواهد داد که در سود آن شریک باشد.
فقیهی همچنین با بیان وجود 50 شرکت متقاضی دریافت پروانه MVNOگفت: یکی از ایرادات مهم به نحوه ارایه پروانه این اپراتورها وارد است.وی با اشاره به دو مرحله‌ای بودن دریافت پروانه MVNOتوضیح داد: طبق روال تعیین شده در مرحله نخست اسناد تحویل متقاضیان می‌شود و شرکت‌های حائز شرایط موافقت اصولی را دریافت می‌کنند و پس از دریافت موافقت اصولی، در مرحله دوم شرکت‌ها باید وارد مذاکره با اپراتور میزبان شوند.
فقیهی تصریح کرد: به نظر می‌رسد در این شرایط اپراتورهای میزبان زیرساخت و ظرفیت مازاد شبکه خود را در اختیار شرکت‌هایی قرار خواهند داد که به‌نحوی در آنها سهیم و دارای منفعت باشند و تکلیف شرکت‌های بدون وابستگی در این بازار روشن نخواهد بود.
پیش‌بینی 13 میلیون مشترک!
با این وجود اما رییس سازمان تنظیم مقررات تنها دو روز پس از این انتقاد، دفاع تمام قدی از طرح اپراتورهای مجازی داشت.آن هم در همایشی که به همین بهانه در مرکز همایش‌های سازمان صدا و سیما برگزار شد.
معاون وزیر ارتباطات با بیان اینکه ۳۱ شرکت خارجی، ۱۳ شرکت سرمایه‌گذاری و ۷ بانک برای پروانه اپراتور مجازی درخواست داده‌اند، گفت: پیش‌بینی می‌شود ظرف ۱۰ سال آینده ۱۳ میلیون مشترک اپراتور مجازی در کشور داشته باشیم.
علی‌اصغر عمیدیان در همایش «اپراتورهای مجازی تلفن همراه، موفقیت یا ناکامی» اشاره‌ای به وضعیت بازار ارتباطات کشور و ضرورت ورود اپراتور چهارم یا مجازی داشت و گفت: اکنون در کشور 67 میلیون مشترک فعال داریم و 129 میلیون سیم‌کارت فروخته‌ایم. 19 میلیون مشترک GPRS، یک میلیون و 700 هزار مشترک 3G داریم و ضریب نفوذ کشور در حوزه ارتباطات سیار 85 درصد است که 94 درصد جغرافیای کشور را پوشش می‌دهد.
رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی گفت: در حال حاضر رایتل 4 درصد بازار، همراه اول و ایرانسل نیز به ترتیب دارای سهم 51 و 45 درصدی هستند که مجموع این دو اپراتور 96 درصد بازار همراه را در اختیار دارند.
عمیدیان به جایگاه اپراتورهای مجازی در قاره‌های مختلف پرداخت و گفت: از سال 2014 تا 2019، نزدیک به 138 میلیون ارتباط اپراتورهای مجازی شکل می‌گیرد و در حوزه آماری رشد این اپراتورها در بازه زمانی مذکور برای آمریکای جنوبی 34 درصد، آفریقا 32 درصد و آسیای میانی 44 درصد خواهد بود.
وی با بیان اینکه تا سال 2014، 992 اپراتور مجازی در دنیا فعال بوده، گفت: سهم بازار این اپراتورها در سال 2012، 1.9 درصد و در سال 2019 به 3.1 درصد می‌رسد.
معاون وزیر ارتباطات با بیان اینکه اپراتورهای حقیقی اعتبار و زیرساخت موردنیاز برای ارایه خدمات به مشترکان را تاکنون ایجاد کرده‌اند، گفت: اپراتورهای مجازی در دنیا برای پوشش 3 بخش پشتیبانی مشترکان، مارکتینگ و ارایه سرویس شکل گرفته‌اند که ما هم باید به این سمت حرکت کنیم. ما دنبال این هستیم با ارایه مجوزهای اپراتور مجازی برای مشتریان حوزه موبایل قدرت انتخاب ایجاد کنیم و سرویس‌های ارزش افزوده با کیفیت بالا و قیمت پایین در اختیار آنها قرار دهیم.
عمیدیان افزود: در این فرایند برگشت سرمایه برای اپراتورها نیز دیده شده و کارهای مطالعاتی را در این زمینه انجام داده‌ایم.
عمیدیان با بیان اینکه قرار بود در سال 2015 باند فرکانسی 700 مگاهرتز از ارایه‌دهندگان خدمات برودکست مثل صداوسیما گرفته و به بخش موبایل جهت توسعه ارایه خدمات داده شود، گفت: ما در کشورمان همچنان معطل واگذاری این باند فرکانسی هستیم اما این ملاک نمی‌شد تا برای ورود اپراتورهای مجازی تعلل کنیم.
رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی گفت: پیش‌بینی می‌کنیم ظرف 10 سال آینده 17 میلیون مشترک در بازار اپراتورهای مجازی که نهایتا 15 درصد سهم بازار موبایل می‌شود را داشته باشیم.
رییس رگولاتوری در ارتباط با این نگرانی که آیا اپراتورهای حقیقی ممکن است از تقاضای اپراتورهای مجازی استقبال نکنند، گفت: سال گذشته در هنگام ارتقای پروانه‌های موبایل به 3G و 4G در پروانه آنها تکلیف کردیم که حداقل با 2 اپراتور مجازی قرارداد ببندند؛ این کار را از آن جهت انجام دادیم که در آن زمان جلسات آنچنانی درباره اپراتورهای مجازی برگزار نشده بود و اپراتورهای حقیقی میلی به این کار نداشتند.
طرحی برای درآمدزایی دولت
درحالی که به نظر می‌رسد عزم دولت برای راه‌اندازی اپراتورهای مجازی بالاست اما از سوی دیگر کارشناسان بر این باورند که با وجود اپراتورهای حقیقی موجود جایی برای اپراتورهای مجازی وجود ندارد. چندی پیش نیز خود رگولاتوری اخیرا اعلام کرد که ارایه مجوز برای اپراتور چهارم شبکه موبایل در کشور به علت نداشته صرفه اقتصادی، منتفی شده است.
رییس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی درحالی پیش‌بینی کرده است که بازار این اپراتورها می‌تواند 13 میلیون مشترکی باشد که هم‌اکنون اپراتور سوم تلفن همراه با گذشت چهار سال از فعالیتش و همچنین در اختیار داشتن انواع انحصار اکنون مدعی داشتن 5 میلیون مشترک است.
از سوی دیگر بد نیست نگاهی نیز داشته باشیم به سرنوشت اولین اپراتور یا همان پیمانکار سیم‌کارت‌های اعتباری کشور یعنی تالیا. شبکه‌ای که به رغم داشتن زیرساخت‌های مخابراتی در آن سال‌های بکر، اما نتوانست کاربران خود را حفظ کند و تنها اکنون شرکت مخابرات ایران از زیرساخت‌هایش برای ارایه خدمات به کاربران خود از آن استفاده می‌کند.
همچنین در بخش ارایه خدمات ارزش افزوده اکنون دیگر خدمات یا راه‌حلی در بازار تلکام باقی نمانده که سایر اپراتورها به ارایه آن نپرداخته باشند. در نتیجه به نظر می‌رسد که اپراتورهای مجازی در این بخش نیز نمی‌توانند حرفی برای گفتن داشته باشند. هر چند که تصویر عمومی از خدمات ارزش افزوده در بازار مخابراتی کشور در بین کاربران بیشتر به ارایه خدمات پیامکی‌ای باز می‌گردد که اکنون قالب کاربران آن را کلاهبرداری و یا راهی برای اتمام شارژ خدمات خود ارزیابی می‌کنند.
در زمینه هزینه‌های تمام شده در بخش‌های مکالمه، پیامک و اینترنت نیز قطعا دو اپراتور قالب بازار با توجه به ضریب نفوذی که در کشور دارند اجازه ارایه تعرفه‌هایی پایین‌تر از تعرفه‌های خود را یا نمی‌دهند و یا اگر هم این اتفاق رخ دهد سریعا با ارایه طرح‌های رنگارنک و بمبارن تبلیغاتی تنها با یک یا دو ریال ارزان‌تر کاربران خود را همچنان در شبکه‌های خود نگه می‌دارند.
از سوی دیگر تجربه دو سال گذشته در بخش عرضه رنج شماره جدید به دو اپراتور اول و دوم نیز ثابت می‌کند در بخش اختصاص شماره تلفن نیز مشکلات زیادی می‌تواند برای اپراتورهای مجازی وجود داشته باشد.
هر چند که عنوان می‌شود تجربه اپراتورهای مجازی در برخی از کشورها تجربه موفقی بوده است اما با این حال و با بررسی موارد فوق به نظر می‌رسد که شاید دلیل اصلی ارایه و راه‌اندازی این اپراتورها بیشتر به بحث حق‌السهم و درآمد دولت از این شرکت‌ها مربوط باشد.
بر اساس مصوبه هیات دولت، حق امتیاز پایه پروانه‌های اپراتور مجازی موبایل و ارایه خدمات ارتباطی (Servco) به ترتیب ۵۰ و ۲۰ میلیارد ریال تعیین شده که در صورتیکه ارزش خالص روز درآمد پیش‌بینی شده در طرح تجاری بیش از 200 میلیارد ریال باشد، به ازای هر 50 میلیارد ریال 10 درصد به حق امتیاز اضافه خواهد شد.
به هر حال با وضع موجود کشور، دیر یا زود نتیجه تصمیم و پیش‌بینی مدیران فعلی رگولاتوری روشن خواهد شد.