شبکه ملی اطلاعات در چرخه بی‌پایان ضرب‌الاجل‌ها و تذکرها
نادر نینوایی - جلسه شورای‌عالی فضای مجازی عصر شنبه 23 آذرماه با حضور حسن روحانی رییس‌جمهور و تمامی اعضای این شورا برگزار شد تا همچون سال‌های قبل و برای چندین و چندمین بار، راه‌های توسعه و تقویت شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی، در این جلسه مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
بر اساس اخبار توییت‌گونه‌ای که از جلسات این شورا روی سایت ریاست‌جمهوری منتشر می‌شود، در آخرین جلسه ضمن تشریح وضعیت شبکه ملی اطلاعات در کشور مقرر شده این شبکه به نحوی گسترش یابد که اقتصاد دیجیتال در کشور به صورت تاب‌آور توسعه یابد و در این خصوص موانع کسب‌و‌کار بخش خصوصی می‌بایست به نحوی برطرف شود که توسعه شبکه ملی اطلاعات به‌طور عمده توسط این بخش انجام گیرد.
اخباری کوتاه و کلی که چیز زیادی به مخاطبان خروجی این شورا ارایه نمی‌کند!
فردای برگزاری این جلسه، اما ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای‌عالی فضای مجازی در یک گفت‌وگوی تلویزیونی به تشریح بخش‌هایی از خروجی جلسه مذکور پرداخت که در نهایت مشخص شد این شورا در روالی مرسوم از چند سال گذشته تا کنون، یک ضرب‌الاجل سه هفته‌ای برای کاری تکراری و قدیمی در نظر گرفته و به وزارت ارتباطات مهلت داده تا طرحی را برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات به شورای‌عالی فضای مجازی ارایه کند!
در مرحله بعد قرار است این شورا طرح مذکور را در صورت بدون اشکال بودن ظرف دو ماه تصویب کند و در آخر قرار شده که این طرح بر اساس یک برنامه زمانبندی که متعاقبا اعلام خواهد شد، به اجرا درآید! تمام.
- جزییات مهلت جدید
در خصوص جزییات مهلت جدید باید گفت دبیر شورای‌عالی فضای مجازی در این خصوص گفته: در زمان قطع اینترنت که ماه گذشته اتفاق افتاد شاهد بروز مشکلاتی در حوزه اطلاع‌رسانی، شبکه‌های اجتماعی و رسانه بودیم و مشخص شد که موتورهای جست‌وجوی بومی و پیام‌رسان‌ها، توان پوشش ملی را نداشته و نیاز به حمایت و تصمیم‌گیری در این زمینه وجود دارد. بنابراین با توجه به محورهای مورد بحث در جلسه شورای‌عالی فضای مجازی، وزیر ارتباطات قول داد که طرح تکمیلی کلان شبکه ملی اطلاعات را تا سه هفته آینده برای ارایه به شورا، آماده کند.
دبیر شورای‌عالی فضای مجازی با اشاره به وابستگی ۹۸ درصدی کشور به موتور جست‌وجوی گوگل و وجود انحصار در استفاده از برخی سرویس‌های فضای مجازی، گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی طرح‌ها مانند موتور جست‌وجوی بومی و پیام‌رسان‌ها را باید به عهده بخش خصوصی بگذاریم و دولت تنها می‌بایست نقش پشتیبان در این زمینه داشته باشد. از سوی دیگر در سطح سخت‌افزاری شبکه ملی اطلاعات نیز نیاز به تکمیل برخی زیرساخت‌ها داریم.
فیروزآبادی اضافه کرد: بر این اساس مقرر شده طرح کلان وزارت ارتباطات در جلسه بعدی شورای‌عالی فضای مجازی ارایه شود و این شورا نیز ظرف دو ماه این طرح را به تصویب برساند و پس از آن، جدول زمانی برای اجرای آن اعلام خواهد شد.
فیروزآبادی با اشاره به اینکه از لحاظ سرعت، با اختلالاتی در شبکه ملی مواجه هستیم، گفت: این شبکه نامتوازن است و بخش‌هایی باید در آن ایجاد می‌شد که نشده است. باید شبکه توزیع محتوا و دیتاسنترها و توسعه خدمات ابری را گسترش دهیم و اصلاحاتی روی این شبکه صورت گیرد تا مشکل سرعت دسترسی حل شود.
به عبارت دیگر اظهارات دبیر این شورا تفاوتی با مشکلات سال‌های قبل ندارد و عمدتا تکرار مکررات و مشکلات و کاستی‌های قبلی است.
- شورایی که ابزارش تذکر و نامه‌نگاری است
اما برای آنکه بدانیم چنانچه مهلت مذکور نیز به سرنوشت تمام مهلت‌های قبلی دچار شود چه اتفاقی رخ می‌دهد، توجه شما را به صحبت‌های محمدحسن انتظاری دبیر سابق و عضو فعلی شورای‌عالی فضای مجازی در گفت‌وگوی اخیرش با خبرگزاری فارس جلب می‌کنیم که در پاسخ به این پرسش که آیا شورای‌عالی فضای مجازی اهرم فشاری برای استفاده ندارد تا هر چه سریع‌تر نهادهای مرتبط با این موضوع پای کار آمده و شبکه ملی اطلاعات را ایجاد کند؟ چنین گفته است: «چندین بار این موضوع مطرح شده است و رییس‌جمهور نیز تاکید داشته‌اند یکی از مسایلی که باید به آن در شورای‌عالی فضای مجازی پرداخته شود شبکه ملی اطلاعات است. رییس‌جمهور در چندین جلسه برگزار شده اخیر این موضوع را مطرح کردند که باید هر چه سریع‌تر به شبکه ملی اطلاعات دست پیدا کنیم. اما اهرمی که در اختیار مرکز ملی فضای مجازی و همچنین اعضای حقیقی شورای‌عالی فضای مجازی قرار دارد تنها پیگیری، یادآوری و تذکر است! و اهرم دیگری در اختیار ما قرار ندارد که از آن طریق بتوان این موضوعات را پیگیری کرد اما این مساله چندجانبه است و فقط به یک نهاد مربوط نمی‌شود.»
عباس آسوشه معاون مرکز ملی فضای مجازی نیز پیش از این در پاسخ به اینکه اقدامات عملی و ابزار در دست این مرکز چیست گفته بود ما صرفا گزارش‌ها و نامه‌هایی از مشکلات موجود به مقامات ارشد کشور ارسال می‌کنیم.
- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
با این تفاسیر اما توجه به دو نکته در خصوص شبکه ملی اطلاعات و اجرای آن الزامی است؛ اول آنکه شورای‌عالی فضای مجازی، هم ارایه طرح و هم اجرای آن را از وزارت ارتباطات به صورت تواما توقع دارد و تنها وظیفه خود را بررسی و تایید یا رد سند تنظیم شده می‌داند.
دوم آنکه شورای‌عالی فضای مجازی به عنوان نهاد ناظر بر اجرای شبکه ملی اطلاعات هیچ اهرم و ابزاری در دست ندارد تا در صورتی که نهادهای مربوطه به وظایف خود در خصوص شبکه ملی اطلاعات عمل نکردند با این نهاد برخورد کند.
نتیجه تجمیع این دو مشکل عمده آن بوده که در طول 14 سال گذشته که طرح شبکه ملی اطلاعات مطرح شده حتی سندی مشخص برای آنکه گفته شود چه میزان از این طرح اجرا شده وجود ندارد و در زمینه اجرا نیز وزارت ارتباطات تا هفته قبل تنها وظیفه خود را ایجاد زیرساخت دانسته و ایجاد محتوا را وظیفه نهادهای دیگر می‌داند. در طرف مقابل شورای‌عالی نیز ابزاری برای آنکه وزارتخانه‌ها را وادار و ملزم به اجرای این طرح ملی کند در اختیار ندارد.
به این ترتیب می‌توان حدس زد، پس از سه هفته اگر طرحی از سوی وزارت ارتباطات به این شورا ارسال شود و بعد از دو ماه، شورای‌عالی فضای مجازی طرح مذکور را تایید کند و یک برنامه جدید زمانبندی و تکراری، برای اجرای طرح در زمانی نامعلوم ارایه شود و اتفاق خاصی رخ ندهد، چه می‌شود.
پاسخ این است: و در آن صورت یک ضرب‌الاجل جدید، تذکر و نامه‌نگاری انجام می‌شود و بعد از آن باز هم یک ضرب‌الاجل جدید، تذکر، نامه‌نگاری انجام می‌شود و بعد از آن باز هم ...!