طرحی برای اشتغال یا کیکی روی میز دولت
مریم آریایی - وزاری کار و ارتباطات روزهای شلوغی را سپری می‌کنند؛ این دو وزیر از نخستین روزهای کاری سال جاری و در حالی‌که حدود یک ماه به انتخابات ریاست جمهوری باقی مانده، از شهری به شهر دیگر در حال امضای انبوهی از تفاهم‌نامه‌ها هستند که ظاهرا به پشتوانه طرحی به نام "تکاپو" (توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار) انجام می‌شود.
این روزها سایت رسمی وزارتخانه‌های ارتباطات و کار مملو از اخبار مربوط به امضای تفاهم‌نامه است؛ امضای 14 تفاهم‌نامه طرح تکاپو در گلستان، امضای 24 تفاهم‌نامه طرح تکاپو در خراسان رضوی، امضای 16 تفاهم‌نامه طرح تکاپو در کرمان، امضای 26 تفاهم‌نامه طرح تکاپو در یزد؛ آن هم تفاهم‌نامه‌هایی که جزییات کامل آنها در دسترس نیست.
در حالی که دولت ماه‌های پایانی عمر خود را سپری می‌کند اما اکثر این طرح‌ها قرار است در سال‌های آینده به خروجی برسند. در این میان نام برخی شرکت‌های خصوصی حوزه ارتباطات هم به چشم می‌خورند که مستمرا در حال گسترش زیرساخت‌های خود در شهرها و روستاهای ایران بوده و به طور معمول در سفرهای استانی وزرا نیز حضور دارند و در افتتاحیه‌‌‌ها، سخنرانی‌ها و عکس‌ها مشاهده می‌شوند.
طرح تکاپو چیست؟
طرحی که در سال جدید و در روزهای منتهی به انتخابات ماموریت اصلی دو ورازتخانه یاد شده است، یعنی طرح تکاپو طرحی است که از دی ماه سال ۹۳ با مصوبه شورای‌عالی اشتغال برای توسعه اشتغال مبنی بر «مزیت‌های استانی» با عنوان «توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار» یا «تکاپو» در دستور کار قرار گرفت و آنگونه که مجریان طرح می‌گویند بهمن ماه 94 در کارگروه شورای برنامه‌ریزی استان تصویب و از سال 95 وارد فاز اجرایی شد.
اجرای این طرح به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی سپرده و مقرر شد تا کارگروهی متشکل از این وزارتخانه و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برنامه‌های طرح تکاپو در رسته آی‌سی‌تی را در استان‌ها با کمک بخش خصوصی هدایت کنند.
«تکاپو» در روزهای اخیر و با نزدیک شدن به انتخابات پررنگ شده است؛ با سفرهای متوالی دو وزیر مرتبط به استان‌ها و همچنین نشست‌های مشترکی با عنوان توسعه اشتغال که در هر فرصتی که ممکن باشد برگزار می‌شود. حالا **تکاپو، طرحی که متولی آن وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی است و همانطور که از اسمش پیداست، "تکاپو" (توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار) به دنبال ایجاد شغل است و قرار است امسال 130 هزار شغل با محوریت ICT در کشور ایجاد کند.**
بنا بر اعلام مجریان، طرح تکاپو قرار است در مدت 3 تا ۵ سال اجرا شود اما واقعا روشن نیست که چه میزان اشتغال‌زایی خواهد داشت. محمد ابطحی، مدیر ملی رسته فناوری اطلاعات کشور می‌گوید: نمی‌توان گفت که چه میزان در ایجاد اشتغال هدف‌گذاری شده است. مثلاً در کردستان مسوولان استان به همراه بخش خصوصی اعلام کرده‌اند که می‌توانند ظرف 2 سال 5 تا 6 هزار شغل در زمینه آی‌سی‌تی در استان ایجاد کنند. حال باید ببینیم در استان‌های دیگر چه میزان اشتغال را اعلام خواهند کرد.
بنا بر اعلام این مقام مسوول هدف اصلی این است که بخش خصوصی در اجرای طرح تکاپو و دولت به تناسب در بخش زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کند.
در جست‌وجو برای دریافت اطلاعات بیشتر از این طرح به خلاصه‌ای از طرح تکاپو رسیدیم که در بخش پایانی و اصلی آن یعنی منابع مالی آمده است: برای اجرای طرح در همه استان‌ها سالانه 3410 میلیارد ریال "نیاز است." و "پیش‌بینی" می‌شود تسهیلات مورد نیاز 20 هزار میلیارد ریال در سال باشد. از این رو بودجه مشخص و مصوبی در دسترس نیست.
محاسبات بخش خصوصی و دولتی جور در نمی‌آید
ایجاد 220 هزار شغل فاوامحوردر سال‌های ۹۵ و ۹۶ اما با چالش‌ها و ابهاماتی از سوی فعالان بخش خصوصی و مدیران کسب و کارهای نوین مواجه است.
محاسبه‌ای که یکی از فعالان این کسب و کارها انجام داده چندان با معادلات دولتی جور در نمی‌آید . محمدرضا حدادی می‌گوید: «اگر هر نفر به طور ماهیانه متوسط 5/2 میلیون تومان خالص دریافتی حقوق داشته باشد (که البته این حقوق برای کارشناسان فنی اصلاً مناسب نیست). هزینه هر فرد در ماه (در صنعت فناوری اطلاعات حدود 2/2 برابر این مقدار یعنی 5/5 میلیون تومان) است. حال اگر بخواهیم 220 هزار شغل ایجاد کنیم به صورت ماهانه مبلغی معادل 220000*5.5 یعنی 1210 میلیارد تومان برای هزینه‌ها نیاز خواهد بود؛ یعنی سالانه 14520 میلیارد تومان. یعنی ما به بازاری نیاز داریم که سالانه حداقل (در شرایط بسیار خوشبینانه) 15 هزار میلیارد تومان درآمد داشته باشد.» از آنجا که دولت منابع لازم برای خرید بیشتر در بخش فناوری اطلاعات ندارد پس این درآمد (نه سرمایه‌گذاری اولیه) باید از مردم تامین شود و از سوی دیگر با توجه به توان خرید پایین صنایع تنها راه باقی‌مانده تحریک تقاضا است که با فرض داشتن ۲۵ میلیون کاربر اینترنت هر فرد در سال باید سهمی معادل 600 هزار تومان در سبد خانوار برای خرید جدید در فناوری اطلاعات قرار دهد.
برخی دیگر از فعالان این کسب و کارها نیز معتقدند توان بالفعل ایجاد ۲۲۰ هزار شغل با توجه به حجم نقدینگی موجود در بازار وجود دارد اما برنامه و مدیران شایسته و عزم راسخ وجود ندارد.
با این همه اما **دولت گویا چندان هم به ایجاد شغل به شکل رسمی و متداول آن نگاه نمی‌کند و مقامات دولتی اذعان دارند اینکه دقیقاً این 220 هزار نفر در بخش فاوا قابل کنترل باشد قابل رصد نیست؛ بلکه برآورد می‌شود.**
از سوی دیگر دولت چندان هم روی سرمایه مالی حساب باز نکرده و سرمایه اعتباری را مد نظر قرار می‌دهد و معتقد است سرمایه‌گذاری از نوع پولی کمترین میزان اثرگذاری را دارد و سرمایه‌گذاری اعتباری اصلی‌ترین نقش را باید داشته باشد.
برآورد سرمایه متضاد برای هر شغل ICT
تجربه سفرهای وزرای ارتباطات و کار به چهار استان یزد، کرمان، گلستان و خراسان رضوی، برای اجرای طرح تکاپو و امضای 80 تفاهم‌نامه ابهام دیگری هم به این ابهامات می‌افزاید؛ از جمله تضاد در برآورد سرمایه‌ای است که برای ایجاد هر شغل صورت گرفته و سرمایه‌گذاری نامتعادل در این استان‌ها.
در حالی که وزارت ارتباطات در سال های 93 و 94 میزان اشتغال‌زایی در حوزه فناوری اطلاعات را 90 هزار شغل با سرمایه‌گذاری 10 هزار میلیارد تومانی اعلام کرده بود و هر شغل با سرمایه 111 میلیون تومانی ایجاد شده بود اما در طرح تکاپو با توجه به آمار اعلام شده تنها 33 میلیون تومان برای هر شغل در نظر گرفته شده که این رقم هم در هر استان متفاوت است. برای استان‌های خراسان رضوی و گلستان ۴۰ و ۴۳ میلیون تومان و برای کرمان 100 میلیون تومان در نظر گرفته شده و روشن نیست مبنای محاسبه چیست.
از سوی دیگر خسرو سلجوقی، عضو هیات عامل سازمان فناوری اطلاعات می‌گوید: محاسبات ما نشان می دهد در قالب سرمایه‌گذاری حدود 35 تا 50 میلیون تومان هزینه ایجاد اشتغال در بخش فاوا است.
کیکی که متوازن تقسیم نشد
**مسوولان وزارت کار تکاپو را طرحی برای بزرگ کردن کیک اقتصاد ایران و تقسیم برش‌های آن بین استان‌ها تعبیر می‌کنند اما برش‌های عجیب این کیک و سرمایه‌گذاری نامتوازن در طرح تکاپو نیز ابهام دیگری است که در همین چند استان رخ‌نمایی می‌کند و مشخص نیست که آیا نسبت جمعیتی در سرمایه‌گذاری انجام شده رعایت شده یا خیر. **
برای نمونه در همین فروردین ماه خبر امضای ۲۶ تفاهم‌نامه طرح توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار (تکاپو) با سرمایه‌گذاری۲۲۰۰ میلیارد ریال که قرار است ظرف دو سال ۶۶۰۰ شغل در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات ایجاد کند، ۱۶ تفاهم‌نامه طرح تکاپو در کرمان با اعتبار ۳۰۰ میلیارد تومان برای ایجاد سه هزار شغل جدید در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در استان کرمان و امضای 14 تفاهم‌نامه طرح تکاپو با ۱۸۰۰ میلیارد هم در همین روزها سهم استان گلستان شد تا که ظرف دو سال برای ۴۲۰۰ نفر اشتغال ایجاد کند.
در همین حال می‌بینیم که میزان سرانه سرمایه‌گذاری در استان‌های گلستان و کرمان با نرخ‌های متفاوت بیکاری در طرح تکاپو نزدیک به هم و به ترتیب حدود 96 هزار و 95 هزار تومان و سرمایه‌گذاری در استان یزد با نرخ بیکاری حدود 11 درصدی، دو برابر گلستان و کرمان بوده و سرانه آن 193 هزار تومان برای هر نفر در این استان است.
با این همه وزیر کار تکاپو را حاصل توجه به تجربه‌های جهانی و اشتغال‌زایی از مسیری متفاوت از گذشته با پشتوانه یک کار مطالعاتی سه ساله و بلوغ سیاست اشتغال در دولت تدبیر می‌داند.
دولت می‌گوید که در سال ۹۵ هم طرح تکاپو را به صورت پایلوت در سه استان اجرا کرده و از سوی دیگر اعلام می‌کند که ۱۰۰ هزار شغل در این رسته در سال ۹۵ ایجاد شده است. سال گذشته و در جریان نشست‌های مشترک وزرای کار و ارتباطات صحبت از بالا بردن آمار اشتغال با تکیه بر همین کسب و کارها مطرح شد و این دو وزیر تلاش‌های خود را برای قانونی کردن فعالیت این کسب و کارها معطوف کرده بودند.
اما **در این میان هنوز روشن نیست که آیا اصلا پولی به صورت واقعی پشت این طرح هست یا صرفا آنگونه که گفته شد دولت به سرمایه اعتباری تکیه کرده است؟ دولت در ترافیک کاری این روزها اعلام نکرده که شاخص اندازه‌گیری خروجی‌های این تفاهم‌نامه‌ها چیست و مشخصا در حوزه ICT طرح مذکور چه بخش‌هایی را هدف قرار داده است؟
ضمانت اجرایی تفاهم‌نامه‌هایی که به صورت انبوه در روزهای نزدیک به انتخابات امضا و رسانه‌ای می‌شود چه خواهد بود و چگونه بر روند اجرای آنها نظارت می‌شود تا به سرنوشت معمول طرح‌ها و تفاهم‌نامه‌های پیشین دچار نشوند.**
حالا اینکه ۱۰۰ هزار شغلی که دولت می‌گوید در حوزه ICT ایجاد شده چیست و سرنوشت آنها و شغل‌هایی که پیش از آن ایجاد شده و کجاست هم بماند برای بعد. (منبع:عصرارتباط)