ظهور «گولاگ سایبری» در روسیه
نگار قیصری – روسیه همچنان که جنگ علیه اوکراین را ادامه می‌دهد، طیف ابزارها و تکنیک‌های دیجیتالی را که برای ردیابی نارضایتی در بین شهروندان استفاده می‌کند، گسترش داده است.
به گزارش kyivpost به نقل از نیویورک تایمز، روز سه‌شنبه، چهارم ژوئیه، روسیه «زرادخانه‌ای از فناوری‌ها را برای ردیابی زندگی آنلاین شهروندان» جمع‌آوری کرده است؛ به‌ویژه آنهایی که داخل مرزهای این کشور، مخالف جنگ با اوکراین هستند.
به عبارت دیگر دامنه و مقیاس نظارت دیجیتال روسیه پس از تهاجم تمام‌عیار به اوکراین برای «کمک به سرکوب داخلی» مخالفان، به سرعت افزایش یافته است.
- گولاگ سایبری
موسسه مطالعات جنگ (ISW) به افزایش تکنولوژی نظارتی روسیه به عنوان نوعی «اقتدارگرایی دیجیتال» اشاره می‌کند که در آن روسیه از فناوری، برای کنترل بیشتر جمعیت بهره می‌برد. چهره‌های مخالف روسی، تحولات جدید را به یک «گولاگ سایبری» تشبیه کرده‌اند. (گولاگ مخفف اداره کل اردوگاه‌های کار و اصلاح است؛ نهادی که اردوگاه‌های کار اجباری در نواحی دورافتاده اتحاد جماهیر شوروی سابق در مناطق سردسیر و یخبندان سیبری، استپ‌های قزاقستان و بیابان‌های ترکمنستان را در زمان استالین اداره می‌کرد.)
نیویورک تایمز مدعی است که اسنادی را از ارایه‌دهندگان و افراد داخلی روسیه به دست آورده که این اسناد تایید می‌کند «این فناوری‌ها، دسترسی پلیس و سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) را به طیف وسیعی از قابلیت‌های جاسوسی متمرکز بر استفاده روزمره از تلفن‌ها و وب‌سایت‌ها ارایه می‌دهد.»
نیویورک‌تایمز در ادامه آورده است: «این ابزارها، راه‌هایی را برای ردیابی انواع خاصی از فعالیت‌ها در برنامه‌های رمزگذاری‌شده مانند واتساپ و سیگنال، نظارت بر مکان تلفن‌ها با استفاده از این برنامه‌ها و سایر برنامه‌ها، شناسایی کاربران ناشناس رسانه‌های اجتماعی و نفوذ به حساب‌های افراد ارایه می‌کنند.»
بر اساس گزارش نیویورک تایمز، روسیه که زمانی در استفاده از فناوری‌های مدرن برای اعمال کنترل، از کشورهای دیگر مانند چین و ایران عقب مانده بود، اکنون به سرعت در حال تسخیر این حوزه تکنولوژی است.
بر این اساس، یکی از ابزارهای نرم‌افزاری می‌تواند تشخیص دهد افراد چه زمانی تماس‌های صوتی برقرار می‌کنند یا فایل‌هایی را روی برنامه‌های چت رمزگذاری‌شده مانند تلگرام، سیگنال و واتساپ ارسال می‌کنند. معمولا در گذشته تصور می‌شد این نرم‌افزارها «ایمن» هستند.
بنا بر ادعای نیویورک تایمز، اگرچه این نرم‌افزار نمی‌تواند پیام‌های خاصی را رهگیری کند اما می‌تواند تعیین کند آیا شخصی از چندین تلفن استفاده می‌کند یا خیر؟ با ردیابی ارتباطات او با دیگران، شبکه ارتباط او را نقشه‌برداری می‌کند و تلفن‌هایی که در یک روز معین در مکان‌های خاصی داشته، مشخص می‌کند. یک محصول دیگر می‌تواند رمزهای عبور واردشده در سایت‌های رمزگذاری‌نشده را جمع‌آوری کند.
آلنا پوپووا، چهره سیاسی اپوزیسیون روسی و فعال حقوق دیجیتال می‌گوید: «این اقدامات، مردم را بسیار پارانویا یا دشمن‌انگار کرده، زیرا اگر با کسی در روسیه ارتباط برقرار کنید، نمی‌توانید مطمئن باشید امنیت دارد یا نه.»
وی در گفتگو با نیویورک تایمز می‌گوید: «دولت روسیه، ترافیک اینترنت را بسیار فعالانه زیرنظر دارد. این موضوع، قبلا فقط برای فعالان مدنی بود. اما اکنون آن را به هرکس که با جنگ مخالف است، گسترش داده‌اند.»
- گسترش ابزارهای نظارتی
بسیاری از ابزارهای نظارتی متعلق به گروه سیتادل (Citadel Group) است؛ تجارتی که زمانی تا حدی تحت کنترل علی‌شیر عثمانوف بود؛ کسی که به عنوان یکی از «الیگارشی‌های موردعلاقه» پوتین و هدف تحریم‌های اتحادیه اروپا بوده است.
بر اساس گزارش لس‌آنجلس تایمز، پس از تهاجم گسترده روسیه به اوکراین در فوریه 2022، سطح سانسور آنلاین و پیگرد قانونی برای پست‌ها و نظرات در رسانه‌های اجتماعی به حدی افزایش یافت که همه رکوردهای موجود را شکست. با گسترش سرکوب‌ها، مقامات این کشور، فیس‌بوک، توییتر، اینستاگرام و تلگرام را نیز هدف قرار دادند. حدود یک هفته پس از تهاجم روسیه علیه اوکراین، فیس‌بوک، اینستاگرام و توییتر در روسیه مسدود شدند و کاربران این پلتفرم‌ها، تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند.
بر اساس گزارش Net Freedoms، یک گروه برجسته و فعال در حوزه حقوق اینترنت، بیش از 610 هزار صفحه وب توسط مقامات روسی در سال 2022 مسدود یا حذف شده‌اند. این اقدام، بالاترین رقم سالانه در 15 سال گذشته است. همچنین 779 نفر به دلیل کامنت‌ها و پست‌های آنلاین با اتهام مواجه شدند که یک رکورد محسوب می‌شود.
دامیر گاینوت دینوف، مدیر Net Freedoms، معتقد است عامل اصلی این امر، قانونی بود که یک هفته پس از تهاجم روسیه به اوکراین تصویب شد و به طور موثر، احساسات ضدجنگ را جرم‌انگاری کرد.
طبق گزارش لس‌آنجلس تایمز، «انتشار اطلاعات نادرست» درباره ارتش یا «بی‌اعتبار کردن» آن، غیرقانونی است.
در فوریه 2023، رگولاتور اینترنت روسیه (Roskomnadzor) پا را فراتر گذاشت و Oculus را راه‌اندازی کرد؛ یک سیستم هوش مصنوعی که به دنبال محتوای ممنوعه در عکس‌ها و ویدئوهای آنلاین است و روزانه بیش از 200 هزار تصویر را در مقایسه با حدود 200 تصویر در روز توسط یک انسان، تجزیه و تحلیل می‌کند.
بر اساس گزارش مرکز تحلیل سیاست اروپا (CEPA) که یک اندیشکده اروپایی است، رگولاتور اینترنت روسیه، از سال 2020، یک سیستم ملی نظارت بر فعالیت‌های اعتراضی آنلاین راه‌اندازی کرده است.
در هر منطقه روسیه، این رگولاتور، شعب محلی نقاط تنش یا رویدادهایی را ردیابی می‌کنند که می‌تواند باعث نارضایتی عمومی شود. هدف اصلی آنها، شناسایی عوامل مزاحم محلی و سپس اشتراک‌گذاری این داده‌ها با FSB و وزارت کشور روسیه برای اطمینان از مجازات آنهاست.
مرکز تحلیل سیاست اروپا معتقد است رگولاتور اینترنت روسیه به عنوان یک عنصر دستگاه سرکوب عمل می‌کند.
- 250 هزار دوربین تشخیص چهره
در سال‌های 2017 و 2018، مقامات مسکو، دوربین‌های خیابانی را با فناوری تشخیص چهره راه‌اندازی کردند. هنگامی که در سال 2021 اعتراضات به زندانی شدن الکسی ناوالنی، رهبر مخالفان آغاز شد، از این سیستم برای پیدا کردن و بازداشت افرادی که در تظاهرات شرکت می‌کردند، حتی گاهی بعد از چند هفته، استفاده می‌شد.
پس از اینکه پوتین در سال گذشته، هماهنگی نسبی برای جنگ علیه اوکراین اعلام کرد، ظاهرا مقامات از این فناوری، برای جمع‌آوری سربازان فراری استفاده می‌کردند.
به گفته منابع مخالف روسی، 250 هزار دوربین نظارتی در مسکو وجود دارد که با این نرم‌افزار در ورودی ساختمان‌های مسکونی، وسایل حمل‌ونقل عمومی و خیابان‌ها فعال شده‌اند. سیستم‌های مشابهی در سنت‌پترزبورگ و سایر شهرهای بزرگ مانند نووسیبیرسک و کازان فعال هستند.
این ابزارها و تکنیک‌های نظارتی جدید، مزایای استراتژیک دیگری نیز به روسیه می‌دهد. موسسه مطالعات جنگ (ISW) در ارزیابی 27 مارس گزارش داد روسیه در ازای پهپادها، فناوری‌های نظارتی پیشرفته را به ایران مبادله کرده است. ایران نیز احتمالا از فناوری تشخیص چهره برای شناسایی و بازداشت مخالفان در جریان اعتراضات داخلی سپتامبر 2022 استفاده کرده است. (عصر ارتباط)
- ۰۲/۰۵/۱۶