ITanalyze

مادامی که یک مقام مسوول در مقام خود قرار دارد همواره با استفاده از تریبون‌های مختلف و در ایام مختلف از عملکرد خود دفاع می‌کند.

در ایام منتهی به انتخابات ریاست جمهوری و حتی پس از آن نیز دستگاه‌های مختلف دولتی انبوهی از گزارش­های عملکرد خود را در رسانه‌های دولتی و وابسته به دولت منتشر می‌کردند.  وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هم از این قاعده مستثنی نبود و به ویژه با توجه به نزدیکی وزیر ارتباطات به رییس‌جمهور دایما گزارش‌های متعددی از پیشرفت‌های موسوم به جهشی در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور منتشر شده و میزان این پیشرفت‌ها را بیش از عملکرد  مجموع دولت‌های گذشته  اعلام می‌کردند.

آنچه مسلم است همه مسوولان و وزرا در دوران کار خود پیشرفت‌ها و دستاوردهای قابل ارایه‌ای دارند اما واقعیت آن است که این گزارش‌ها عموما یک طرفه بوده و از سوی نهاد مستقل یا بیرون از دستگاه تهیه نمی‌شود. از این‌رو هیچگاه و در هیچ دوره‌ای نمی‌توان مقام مسوولی را یافت که کارنامه و گزارش عملکرد خود را خالی و یا منفی ارایه دهد.

هفته گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، گزارشی ۵۶ صفحه‌ای با عنوان بررسی عملکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت یازدهم منتشر کرد که با واقعیت‌های موجود و قابل لمس تطبیق بیشتری داشته و اتفاقا نشان می‌دهد عملکرد این وزارتخانه در دوران مدیریت محمود واعظی درخشان تبوده و کشور در حوزه فاوا در زمینه‌های متعددی شاهد پسرفت و تنزل رتبه­های منطقه­ای و بین­المللی از یک‌سو و عقب ماندن از تعهدات برنامه­ای از دیگر سو بوده است.  

به هیمن منظور گزیده‌ای از گزارش مرکز پژوهش های مجلس را گردآوری کرده‌ایم که مرور آن خالی از لطف نیست.

نتایج اقدامات واعظی در حوزه فاوا

دولت یازدهم در روزهای اولیه شروع کار خود 125 برنامه عملیاتی برای توسعه فاوا ارایه کرد که اگرچه به زعم مرکز پژوهش‌های مجلس، اگرچه در 4 سال گذشته کشور در توسعه زیرساخت‌های ارتباطی رشدی تصاعدی داشته که آن هم به واسطه رفع محدودیت‌های دولت و از سوی اپراتورها محقق شده است، اما این تنها بخشی از عملکرد منتسب به محمود واعظی محسوب می‌شود و این گزارش نشان می‌دهد در موارد متعدد دیگر، به‌کارگیری و استفاده از ظرفیت‌های فاوای کشور متناسب با توسعه زیرساخت انجام نشده است. دولت الکترونیکی هنوز در مراحل اولیه است و با وجود اقدامات انجام شده، تعامل بین دستگاه‌های اجرایی به کندی انجام می‌شود.

 برای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات، پروژه‌های زیرساختی اجرا شده، اما اقدامات تکمیلی جهت اتصال دستگاه‌ها و بهره برداری کامل از شبکه ملی اطلاعات باقی مانده است. شبکه‌های اجتماعی داخلی نیازمند حمایت‌های بیشتر است و خلاهای قانونی مرتبط با شبکه های اجتماعی و موارد متعدد دیگر رفع نشده و حتی در زمینه‌های شاهد پسرفت هم بوده‌ایم.

عقب ماندن واعظی از برنامه پنجم توسعه

ماده 46 قانون برنامه پنج توسعه دارای چندین بند و تبصره است که هریک چندین حکم اجرایی را برای وزارت ارتباطات معین کرده است اما در دوره واعظی صرفا تعداد محدودی از این احکام اجرا شده و مابقی با عملیاتی شدن فاصله بسیار زیادی دارند.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اگرچه فاز سوم شبکه ملی اطلاعات در تیر ماه  96 افتتاح شد اما آنچه که رسما افتتاح شده مطابق با الزامات معین شده توسط شورای عالی فضای مجازی نیست.

طبق قانون برنامه پنجم سهم 2 درصدی صنعت فاوا از کل تولید ناخالص ملی می‌بایست شکل گیرد که این امر محقق نشده و باتوجه به مشکلات صنعت نرم‌افزار، صنایع مخابراتی و سایر صنایع فاوا سهم 2 درصد از تولید ناخالص داخلی تحقق پیدا نکرده است. اما اقدامات خوبی  برای ارتقا و توسعه کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور و تولید برنامه‌های نرم‌افزاری و ایجاد زمینه صدور خدمات فنی و مهندسی ICT صورت گرفته است.

ارسال و دریافت تمام استعلامات بین دستگاهی از دیگر مواردی بوده که در برنامه پنجم توسعه وجود داشته و به صورت کامل و در تمامی دستگاه های اجرایی عملیاتی نشده است که البته صرف نظر از ضعف‌ها و ملاحظات مدیریتی، عدم راه اندازی کامل شبکه ملی اطلاعات در تحقق نیافتن این امر تاثیر بسزایی داشته است.

همانطور که می‌دانید بعضی از دستگاه‌های دولتی از برون‌سپاری خدمات قابل ارایه در خارج سازمان خود به دفاتر پیشخوان امتناع می‌ورزند. این دستگاه‌ها تمایل دارند به شیوه گذشته همه خدمات خود را در محل استقرارشان و به طور انحصاری به مردم ارایه دهند. در عمل هنوز همه دستگاه‌های دولتی با همان ساختار قبلی خود فعالیت می‌کنند و با وجود تاکید برنامه پنجم از ادغام در دفاتر پیشخوان و اصلاح خدمات مورد ارایه خودشان امتناع می‌ورزند.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌ها، شبکه علمی کشور نیز با مشخصاتی که در برنامه پنجم ذکر شده، ایجاد نشده و نحوه اجرای آن در عمل تغییر کرده است.

وضعیت کشور در زمینه شاخص‌های بین المللی فاوا

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، وضعیت توسعه فاوای کشور برمبنای شاخص‌های بین المللی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و با استفاده از آمارهای به دست آمده و تشریح شده است.

شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات(IDI)  از طرف اتحادیه بین المللی مخابرات منتشر می­شود. این شاخص وضعیت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشورهای مختلف جهان را نسبت به یکدیگر نشان می‌دهد. بر این اساس ایران از سال 2013 تا سال 2016 از منظر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات 5 رتبه ارتقا داشته است.

شاخص توسعه دولت الکترونیکی  EGDIاما از طرف سازمان ملل متحد هر دو سال یک بار منتشر می شود. امتیاز ایران در شاخص توسعه دولت الکترونیکی سازمان ملل در فاصله سال های 2012 تا 2016 کاهش داشته و به دنبال آن رتبه ایران 1 پله تنزل داشته است.

شاخص آمادگی شبکه‌ای  NRIنیز که توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر می‌شود، نشان داد در سال 2016 ، ایران رتبه 92 را کسب کرده است. در ارزیابی سال 2015، ایران در رتبه 96 قرار گرفته بود. همچنین ایران در سال 2013 نسبت به شاخص آمادگی شبکه‌ای در رتبه 101 قرار داشت. بدین ترتیب، ایران از سال 2013 تا سال 2016 از منظر شاخص آمادگی شبکه‌ای 9 رتبه ارتقا را تجربه کرده است.

شاخص امنیت سایبری GCI نیز که توسط اتحادیه بین المللی مخابرات و فعالیت‌های دفتر توسعه مخابرات اندازه‌گیری می‌شود، نشان داد ایران در سال 2014 از منظر شاخص امنیت سایبری به همراه 8 کشور دیگر رتبه 76 را کسب کرد، اما در ارزیابی سال 2017 به رتبه 66 رسید.

توسعه نامتوازن پارک‌های علمی و فناوری

اگرچه در زمینه ایجاد کریدورهای علم و فناوری با تاکید بر فناوری اطلاعات و ارتباطات سرمایه‌گذاری‌هایی صورت گرفته اما این سرمایه ­گذاری­ها صرفا در استان­هایی مثل تهران و البرز است که به صورت ابتدایی توسعه یافته­تر هستند و قابلیت­های بالاتری دارند و این طرح شامل سایر استان‌ها نشده است.

عدم موفقیت در توسعه محتوای داخلی

در خصوص وظیفه‌ای که برای رشد و توسعه تولید محتوای داخلی و 10 برابر کردن آن به موجب برنامه پنجم بر عهده وزارت ارتباطات گذاشته شده بررسی­ها نشان می­دهند که وزارت ارتباطات ساختارهای ذخیره‌سازی موقتی اپراتورها را به عنوان زیرساخت‌های تحویل محتوای بومی معرفی کرده و از شرکت‌های عرضه کننده خدمات تحویل محتوا حمایت کمتری صورت گرفته است.

همچنین روند اعلام وبگاه‌های شامل تخفیف به عنوان وبگاه‌های شبکه ملی اطلاعات ازسوی اپراتورهای عرضه کننده دسترسی اینترنتی نیز نشان می‌دهد که مراکز تبادل ترافیک اینترنتی به عنوان دیگر زیرساخت حمایت از تبادل محتوای بومی در سطح آی‌پی به تبادل ترافیک اینترنتی می‌پردازد و هنوز زیرساخت‌های لازم برای انتقال ترافیک در سطح خودگردان سامانه فراهم نشده است.

به نتیجه نرسیدن ساماندهی منابع کمیاب ملی

ساماندهی منابع کمیاب ملی از قبیل طیف فرکانس و طرح شماره‌گذاری از دیگر موارد ذکر شده در برنامه پنجم توسعه بوده است که در این زمینه اقدامات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای آزادسازی تکه باندهای تخلیه شده از فرآیند دیجیتالی شدن پخش برنامه‌های رادیو تلویزیونی تاکنون به مقصود نرسیده است.

پسرفت رتبه دولت الکترونیکی در منطقه

در زمینه دولت الکترونیکی ایران در این سال‌ها به صورت مستمر در رقابت با دیگر کشورهای منطقه درحال نزول رتبه بوده و اقدامات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در ایجاد همگرایی تاکنون موفق نبوده است. همچنین اگرچه نقشه جامع دولت الکترونیکی تصویب شده اما پروژه‌های تعیین شده و همکاری بین وزارت ارتباطات و دستگاه­های اجرایی درخصوص اجرای مطلوب پروژه‌ها ضعیف است.

کارنامه ضعیف در زمینه تحقیق و توسعه

یک نمونه موفق تحقیقات کاربردی و فناوری بومی در سال‌های پیش، کارت هوشمند سوخت بود که طی سال‌های اخیر بجای ارتقای کاربردهای آن، کاربُرد پایه و قبلی‌اش در حال منسوخ شدن است. همچنین برنامه‌های افزایش ایمنی، پایداری و سلامت شبکه‌های فاوا از طریق مهندسی تاب‌آوری (رزیلینس) و بومی‌سازی اصول آن در فاز طراحی تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری صورت می‌گیرد که به دلیل عدم توجه این اصول، اجرا نشده­ اند.

در دوره 4 ساله واعظی رواج استفاده انبوه از گوشی­های تلفن هوشمند، البته موجب توسعه کاربری‌های فاوا در میان مردم و اشاعه سواد الکترونیکی عموم کاربران شده، شکاف دیجیتالی میان شهر و روستا، غنی و فقیر، مرد و زن، جوانان و سالمندان، توانمندان جسمی و ناتوانان کاهش یافته است.

رعایت نکردن الزامات مدیریت بحران

در اکثر دستگاه‌های حاکمیتی کشور، از جمله در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، این موضوع هنوز به درستی مورد توجه قرار نگرفته است که مدیریت بحران، آخرین حلقه زنجیره‌ای از مدیریت‌های دیگر است و موفقیت مدیریت بحران منوط است به تحقق حلقه ­های پیشین این زنجیره است. از همین رو، دو عامل از سه عامل شاخص اقتصاد مقاومتی، به کیفیت مدیریت مخاطره و کیفیت مدیریت لجستیک مربوط هستند. هر دوی این عوامل نیز مستقیما مربوط به استفاده بهینه از نوآوری­های فاوا و توسعه زیرساخت‌های مطلوب در بخش فاوا هستند.

حضور غیرموثر و غیرفعال در مجامع منطقه‌ای و بین المللی

تعداد مجامع فعال در عرصه مخابرات، ارتباطات و فناوری اطلاعات بسیار زیادند و در اغلب آنها جای نمایندگی بخش فاوای ایران، خالی است. همچنین در دوره واعظی، نمایندگی رسمی بخش فاوا در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی، اغلب و عمدتا به مقام‌های سیاسی‌ رده بالا تخصیص داشته و سطوح کارشناسی را به ندرت در برمی‌گیرد؛ به همین دلیل، نمایندگان بخش فاوا در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی اغلب حضوری بی‌هدف، کم اثر، ناپیوسته و بیشتر فیزیکی دارند. درضمن از نماینده‌ای هم که در مجمعی شرکت می‌کند، گزارشی کتبی منتشر نشده است.

اقدامات انجام شده در زمینه پستی

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مجوزهای قانونی را از مجلس شورای اسلامی برای ساماندهی بخش پست دریافت کرده اما هنوز بخش پست دولتی و خصوصی ساماندهی مناسب نشده است.

علاوه بر این هنوز خدمات پست لجستیک و پست ترکیبی چندگانه که اجرای آنها از برنامه سوم و چهارم توسعه دنبال می­شود، به طور کامل به انجام نرسیده و پست لجستیک تاکنون به صورت اجرای پایلوت انجام شده است.

بی توجهی به بهره ­برداری از زیرساخت‌ها

حدود 50 درصد از اعتبارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات صرف توسعه زیرساخت‌های ارتباطات می­شود. تاکنون تمرکز وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات عمدتاً بر توسعه زیرساخت‌ها بوده و بهره‌برداری از زیرساخت‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به همین دلیل، انبارها و سالن‌های تجهیزات مخابراتی و ارتباطی، معمولا پر از دستگاه­های مختلف است، اما عرضه خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور توسعه مناسبی ندارد.

نارسایی در ارایه خدمات مناسب فاوا به شهروندان

وجود نارسایی­ های کمی در قیمت، سرعت و پهنای باند دسترسی، از کیفیت خدمات، به شدت کاسته و نارضایتی کاربران را موجب شده است. همچنین کشورمان با توجه به مراحل چهارگانه مدل خدمات برخط هنوز در سطوح پایین توسعه دولت الکترونیک قرار گرفته است. با توجه به نیاز به بحث امنیت داده، سیستم­های پرداخت آنلاین و اشتراک ایمن داده‌ها میان دستگاه‌های دولتی، حرکت به مراحل بالاتر با خدمات تبادلی و یکپارچه‌تر را دنبال کرده‌اند اما این حرکت بسیار کُند بوده و با دشواری فراوان همراه است.

در زمینه ایجاد ظرفیت به منظور افزایش تعداد کاربران تلفن همراه و ارایه خدمات ارزش افزوده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اقدامات مناسبی انجام داده و با واگذاری پروانه به شرکت‌هایMVNO  دستاوردهای خوبی حاصل شده است.

ایجاد ظرفیت به منظور به روزرسانی واگذاری تلفن ثابت و ارایه خدمات ارزش افزوده از دیگر مواردی است که موجب بهبود ارایه خدمات به شهروندان می‌شود.

اگرچه وزارت ارتباطات با واگذاری پروانه­ های FCP داخلی در نظر داشت در این برنامه نیز به موفقیت دست پیدا کند، اما هنوز در این بازار موفقیتی حاصل نشده است. یک دلیل عدم موفقیت طرح واگذاری پروانه FCP حضور پرقدرت و فراگیر شرکت‌های استانی مخابرات در اکثر شرکت‌های دارای پروانه FCP است.

در نهایت باید گفت به سرانجام نرسیدن شبکه ملی اطلاعات و عدم مدیریت یکپارچه فرکانس و شبکه نیز از دیگر نقاط ضعف واعظی در خصوص ارایه خدمات فاوا به شهروندان شمرده می شوند.

ضعف‌های توسعه زیرساخت و شبکه

به دلیل وجود بازار و علاقمندی به سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات و زیرساخت‌های ارتباطی فارغ از هرگونه صرف هزینه دولتی روند گسترش زیرساخت­ها طی شده است، اما توسعه زیرساخت‌ها در جهت تحقق شبکه ملی اطلاعات، افزایش سطح ترانزیت ترافیک از کشور و جذب همکاری عرضه­ کنندگان عمده خدمات زیرساختی شبکه بیشتر نیازمند رفع خلأهای قانونی است.

آزادسازی مجوز نسل سوم از اقدامات مفید صورت گرفته است و عدم توفیق در ایجاد شبکه ملی اطلاعات و اجرای نادرست طرح های مراکز مبادله ترافیک اینترنتی و شبکه‌های تحویل محتوا نقاط ضعف توسعه شبکه به شمار می‌آیند. آزادسازی فعالیت بخش خصوصی در بازار خدمات تصدی‌گرانه ترانزیت و افزایش ترافیک ورودی می­تواند به رشد و توسعه بیشتر این بخش ها کمک کند. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، وضعیت ارایه خدمات دولت الکترونیکی نیز در دوره 4 ساله تصدی‌گری واعظی بر وزارت ارتباطات نامناسب بوده است.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

سند چشم انداز رسیدن به جایگاه برتر علم و فناوری در منطقه را به عنوان هدف تبیین می‌کند. برنامه‌های توسعه پنج ساله کشور و سیاست‌های کلان آنها نیز در احکام متعدد توسعه زیرساخت‌های فاوا و استفاده از کاربردهای مختلف آن را مشخص کرده‌اند. وظایف و ماموریت‌های تبیین شده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز اهداف افزون‌تری را برای وزارتخانه و دستگاه‌های تابعه آن مشخص کرده است.

طبق قانون، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌بایست به صورت سالیانه گزارش مبسوطی از عملکرد خود ارایه می‌داد، اما بجز چند گزارش مختصر پیرامون وضعیت دسترسی به خدمات ارتباطات در کشور اسناد معتبرتری در دست نیست.

ارتقای بهره‌وری بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات یکی از تعهدات وزیر ارتباطات است. شاخص‌های بهره‌وری بخش فاوا متعددند و آماری از آنها در دست نیست، اما از آنجا که در تعدادی از دستگاه‌های این بخش که موفق به اجرای مکانیزاسیون اداری شده‌اند، هنوز بسیاری از فرآیندها را کمافی السابق دستی اجرا می­کنند، این امر نشان می­دهد بهره وری بخش ارایه خدمات فاوا پایین است.

باتوجه به جمیع موارد ذکر شده در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، می‌توان گفت علی‌رغم این که در اواخر فعالیت دولت یازدهم هر روز گزارش مثبت جدیدی از عملکرد وزارت ارتباطات ارایه می‌شد اما واقعیت این است که در دوره 4 ساله واعظی، وزارت ارتباطات به برنامه‌های تعیین شده در برنامه پنج توسعه دست نیافته است و کشور در دستیابی به اهداف چشم‌انداز در حوزه فاوا عقب مانده است. (منبع:عصرارتباط)