فراز و فرود شبکه‌های اجتماعی در سال 96
میثم لطفی - کارشناسان معتقدند که در حال حاضر دست‌کم 60 درصد افراد بالای 12 سال در کشور حداقل در یک شبکه اجتماعی عضویت دارند و این در حالی است که مردان ایرانی پنج درصد بیشتر از زنان این قبیل فضاها را مورد استفاده قرار می‌دهند.
آمارها همچنین حاکی از آن است که 84 درصد ایرانی‌های عضو شبکه‌های اجتماعی مختلف تحصیلات دانشگاهی دارند و از میان افراد متاهل که در این نظرسنجی شرکت کردند 6/54 درصد عضو یک شبکه اجتماعی بوده‌اند. در میان همه شبکه‌های اجتماعی پرکاربرد در ایران تلگرام با 55 درصد رتبه نخست را به خود اختصاص داده است و پس از آن اینستاگرام با 23 درصد در رتبه دوم قرار دارد. البته دیگر اپلیکیشن‌های ارتباطی هم از بازار ایران سهم می‌برند و برای مثال واتس‌اپ با 14 درصد، فیس‌بوک با 4 درصد، وایبر 2 درصد و گوگل‌پلاس نیز 2 درصد از این بازار را در اختیار گرفته‌اند.
با این آمار و ارقام، بحث شبکه‌های اجتماعی در فضای داخلی باید جدی‌تر مورد توجه قرار گیرد و توجه ویژه به آن شود.
تلگرام؛ فیلتر یا اختلال
اواخر سال 93 برای نخستین بار اپلیکیشن تلگرام روی گوشی کاربران ایرانی نصب شد و طولی نکشید که این ابزار ارتباطی توانست با پشت‌سر گذاشتن رقبا به محبوب‌ترین شبکه اجتماعی داخلی تبدیل شود تا بر اساس آخرین آمار رسمی بیش از 45 میلیون ایرانی در آن عضویت داشته باشند. با این حال در جریان بروز برخی ناآرامی‌ها و اغتشاشات، دهم دی‌ماه 96 این پیام‌رسان به‌دلیل فعالیت برخی کانال‌های معاند نظام از دسترس کاربران خارج شد.
این اتفاق به‌دنبال بی‌توجهی پاول دورف، موسس تلگرام به درخواست وزیر ارتباطات ایران مبنی بر جلوگیری از خشونت‌پراکنی در یکی از کانال‌های پیام‌رسان صورت گرفت و در پی ادامه فعالیت‌های کانال مذکور، تلگرام به دستور سطوح امنیتی و عالی کشور و به‌صورت موقت فیلتر شد. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات شرط رفع فیلتر تلگرام را حذف موارد تروریستی اعلام کرد و توضیح داد مستندات زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد تلگرام به مقررات خود درباره منع خشونت پایبند نبوده است. به هر حال پس از گذشت چند روز وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد این اپلیکیشن پیام‌رسان از فیلتر خارج شده است تا مردم بار دیگر بتوانند به آن دسترسی داشته باشند.
فیلترینگ اینستاگرام
در پی ادامه یافتن تجمعات اعتراضی و بنابر مسایل امنیتی، همزمان با فیلترینگ تلگرام دسترسی به شبکه اجتماعی اینستاگرام برای کاربران ایرانی غیرممکن شد. در پی این اتفاق، اسماعیل نجارزاده، معاون سیاسی وزیر کشور در پاسخ به پرسشی درباره خارج شدن تلگرام و اینستاگرام از دسترس کاربران گفت: دولت بنای تعطیلی شبکه‌های مجازی را ندارد، اما زمانی که ایجاد اختلال می‌شود طبیعی است که از ابزارهای کنترل اجتماعات غیرقانونی استفاده و تصمیمات مقطعی گرفته شود.
این اتفاق برای بسیاری از کاربرانی که کسب‌و‌کارهای مبتنی بر فضای مجازی را پیش می‌برند مشکلاتی ایجاد کرد و یک روز پس از آغاز فیلترینگ یک منبع آگاه در این خصوص توضیح داد: فیلترینگ شبکه اجتماعی اینستاگرام به‌دلیل وجود نداشتن نمونه مشابه داخلی موقتی است و انتظار می‌رود محدودیت‌های ایجادشده برای اینستاگرام تا چند هفته آینده از بین برود و دسترسی به اینستاگرام در وضعیت عادی قرار گیرد. البته فیلترینگ هوشمند برای این شبکه اجتماعی به‌صورت جدی دنبال می‌شود و حتی پس از آزادسازی، کاربران با محدودیت‌های محتوامحور روبه‌رو خواهند بود.
صحبت‌های این منبع آگاه درست بود و تنها چهار روز پس از آغاز فیلترینگ، در‌حالی‌که تلگرام همچنان فیلتر بود کاربران ایرانی توانستند وارد اینستاگرام شوند.
آزادسازی وی‌چت
با فیلتر شدن دو شبکه اجتماعی تلگرام و اینستاگرام، بار دیگر صحبت‌هایی در مورد رفع فیلتر پیام‌رسان وی‌چت به میان آمد. همزمان با اجرای طرح فیلترینگ دو اپلیکیشن مذکور، فرمانده نیروی انتظامی اعلام کرد فیلترینگ همه بخش‌های وی‌چت یک طرح اشتباه بود و به‌صورت همزمان وزارت ارتباطات از مخالفت خود با فیلترینگ وی‌چت خبر داد.
سال 1392 پیام‌رسان وی‌چت به‌دلیل جمع‌آوری اطلاعات موجود در گوشی کاربران، نقض حریم خصوصی با رصد ارتباطات اعضا و انتشار گسترده محتوای مجرمانه غیراخلاقی و مستهجن با درخواست کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه فیلتر شد. در این میان چهاردهم دی‌ماه 96 همزمان با رفع فیلتر اینستاگرام، فیلتر وی‌چت به‌طور کامل برداشته شد تا زمزمه‌هایی مبنی بر جایگزینی آن با تلگرام مطرح شود.
کارشناس نرم‌افزار یکی از پیام‌رسان‌های داخلی درباره رفع فیلترینگ این پیام‌رسان گفته بود: وی‌چت یکی از پیام‌رسان‌های بزرگ دنیا است که امکانات قابل قبولی دارد، ولی از نظر امنیت در میان ۱۰ پیام‌رسان اول دنیا که تلگرام رتبه اول و پیام‌رسان واتس‌اپ رتبه دوم را دارد، رتبه ۹ را کسب کرده است. مساله امنیت نکته بزرگی برای کاربران ایرانی محسوب می‌شود و همچنان از تلگرام یا واتس‌اپ استفاده کنند. رفع فیلتر اینستاگرام و وی‌چت این فرضیه را ایجاد کرد که احتمالا وی‌چت جایگزینی برای تلگرام به‌عنوان یک پیام‌رسان خارجی باشد.
پیام‌رسان‌های بومی
ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی در یکی از گفت‌وگوهای اخیر خود توضیح داد در حال حاضر پیام‌رسان‌های بومی 13 میلیون کاربر فعال را در خود جا داده‌اند و در کنار پیام‌رسان‌های خارجی می‌توان این رقم را بسیار مناسب دانست. او با استناد به آمار یاد‌شده خواستار حمایت بیشتر پیام‌رسان‌های داخلی شد تا در نهایت این اپلیکیشن‌های بومی جایگزین نمونه‌های بیگانه شوند.
شورای‌عالی فضای مجازی هم‌اکنون مصوبه‌ای را برای حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی در دستور کار خود دارد که به‌موجب آن وزارت ارتباطات به‌عنوان مجری طرح به مراکز توسعه‌دهنده پیام‌رسان‌های بومی وام 5 میلیارد تومانی اعطا می‌کند. با پایان یافتن سال 96 طرح اعطای وام مذکور به این شرکت‌ها مراحل خود را پشت‌سر گذاشت تا در آینده نزدیک به حساب شرکت‌های توسعه‌دهنده اپلیکیشن‌های ارتباطی داخلی 5 میلیارد تومان وام نقدی واریز شود.
از جمله پیام‌رسان‌های داخلی که در زمان فیلترینگ تلگرام نام آن بر سر زبان‌ها آمد تا جایگزین اپلیکیشن‌های خارجی شود، سروش بود. البته به‌جز سروش اپلیکیشن‌های اجتماعی دیگری هم در بازار داخلی توسعه یافته‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به کلوب، فیس‌نما، فارس توییتر، هم‌میهن و افسران اشاره کرد.
رفع فیلتر فیس‌بوک؟
اواخر سال 96 وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به پیشنهاد این وزارتخانه برای تغییر سیاست‌های فیلترینگ شبکه اجتماعی فیس‌بوک گفت: در صورت وجود زیرساخت‌های فنی، پیشنهاد تغییر مدل فیلترینگ فیس‌بوک و دیگر سایت‌های اینترنتی را در دستور کار خود دارد تا مردم ایران پلیس اینترنت باشند و از آن به‌درستی استفاده کنند.
جهرمی به این مساله اشاره کرد که باید صفحات آموزنده فیس‌بوک در دسترس عموم کاربران قرار گیرد و مدل فیلترینگ آن براساس محتوا باشد تا مردم بتوانند از اطلاعات مفید منتشر‌شده در این شبکه اجتماعی استفاده کنند. همچنین گفته شد هم‌اکنون از نظر فنی امکان تفکیک صفحات مناسب و نامناسب بر اساس محتوا در سایت‌های اینترنتی وجود ندارد و گروه‌هایی برای بررسی فنی این اتفاق تلاش‌هایی را آغاز کرده‌اند.
با همه این توضیحات، اواسط اسفندماه 96 خبرهایی مبنی بر رفع فیلتر فیس‌بوک و توییتر در میان کاربران دست به دست شد. در پی این اتفاق تعداد زیادی از کاربران ایرانی با نشر توییت یا انتشار خبر مربوط به باز شدن این دو شبکه اجتماعی از اتفاق مذکور استقبال کردند. طی روزهای قبل از این اتفاق بحث‌های متعدد درباره آزادسازی فیس‌بوک در رسانه‌ها و محافل مختلف مطرح شد.
وعده آزادسازی توییتر
اواخر سال 96، یکی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس به‌صورت رسمی خواستار رفع فیلترینگ توییتر شد. ارن خانلری، نماینده ارامنه شمال کشور در مجلس شورای اسلامی توضیح داد که توییتر نسبت به دیگر فضاهای مجازی مطالب پربار و مفید دارد و حتی در زمینه مسایل علمی، سیاسی و اجتماعی تحلیل‌های به‌روز و قابل قبول منتشر می‌کند.
این نماینده مجلس اظهار کرد که با رویکرد مثبت می‌توان فضاهای مجازی کم‌خطرتر مانند توییتر را به‌صورت سیستماتیک مقابل نیروهایی که علیه کشور هجمه‌های سیاسی و عقیدتی وارد می‌کنند مورد استفاده قرار دارد؛ زیرا توییتر یکی از کم‌ضررترین فضاهایی اجتماعی محسوب می‌شود.
با این توضیحات، محمد‌جواد آذری‌جهرمی در خصوص رفع فیلتر توییتر و امکان دسترسی آزاد کاربران به این شبکه اظهار کرد که مساله مذکور در حال بررسی است و به‌صورت مستقیم رفع فیلتر توییتر را پیگیری می‌کند.
دولت دوازدهم پیش‌بینی کرده است که در سال 97 بیش از 100 هزار شغل در حوزه فناوری اطلاعات و فضای مجازی ایجاد شود و البته تا پایان سال 96 نیز این عرصه 100 هزار فرصت شغلی جدید را در اختیار مردم قرار داد. (منبع:عصرارتباط)