ITanalyze

یکی از پدیده های انکارناپذیر در جهان و از جمله در کشور ما گسترش روزافزون کاربرد اینترنت است. مطابق برآوردهای آماری معتبر سایت "آمار جهانی اینترنت" در سال ‪ ۱۵ ،۲۰۰۵‬درصد از جمعیت جهان یعنی ‪ ۹۵۷‬میلیون نفر در جهان به اینترنت دسترسی داشته‌اند که نسبت به رقم کاربران در سال ‪۲۰۰۰‬میلادی ‪ ۱۶‬درصد رشد نشان می‌دهد.
همچنین در همین سال، ‪ ۸/۲‬درصد از جمعیت ساکن در خاورمیانه یعنی ‪ ۲۱‬میلیون نفر به اینترنت دسترسی داشته‌اند که نسبت به سال ‪۲۰۰۰‬میلادی ‪ ۳۰۵‬درصد رشد را نشان می‌دهد.
در بین کشورهای خاورمیانه یکی از بالاترین نرخ های رشد کاربرد اینترنت به ایران تعلق دارد. طبق آمار سایت مذکور در سال ‪ ۸ ،۲۰۰۵‬درصد از جمعیت کشورمان یعنی نزدیک به ‪ ۵/۵‬میلیون نفر به اینترنت دسترسی داشته اند، که نسبت به سال ‪ ۲۰۰۰‬میلادی ، ‪ ۲۲۰۰‬درصد رشد را نشان می‌دهد. ایران پس از سوریه بالاترین نرخ رشد کاربران اینترنتی را در خاورمیانه داشته است.
آن چنان که از داده های موجود بر می‌آید، جوانان پرجمعیت‌ترین قشر سنی کاربران اینترنتی در جامعه ایران به شمار می‌روند.
نتایج مطالعات "سازمان ملی جوانان" نشان می‌دهد بیشترین تعداد کاربران اینترنتی را جوانان ‪ ۱۸‬تا ‪ ۲۸‬سال تشکیل می‌دهند و میزان استفاده از اینترنت طی سال های اخیر در میان جوانان رو به افزایش بوده است.
بر پایه آمار ارائه شده از سوی این سازمان در سال ‪ ۱۳۷۶‬شمسی ‪ ۱۰‬درصد از جوانان ایرانی از اینترنت استفاده می‌کرده اند. در سال ‪ ۱۳۸۱‬این رقم به ‪ ۱۹‬درصد و در سال ‪ ۱۳۸۴‬به ‪ ۲۹‬درصد افزایش یافته است.

همچنین تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد، که فراغت و سرگرمی، مهم‌ترین و رایج‌ترین کاربری اینترنت در بین جوانان محسوب می‌شود.

مفهوم "فراغت" در عصر مدرن، آن گونه که امروزه در متون دانشگاهی و نیز مکالمات روزمره کاربرد دارد، به یکی از ضرورت های حیات فردی و اجتماعی جوامع امروزی اشاره می‌کند، حال آن که بروز آن سابقه زیادی ندارد و پدیده جدیدی به شمار می‌آید.

مقوله "اوقات فراغت " حاصل تغییر مناسبات نهادهایی مانند کار و خانواده در جامعه پیش مدرن است که به عرصه ای از رفتارهای فرهنگی اطلاق می‌شود و بروز آنها در پیوند با تجدید ساختار جوامع بر محور کار صنعتی باید تحلیل شود. هر چند برخی بر این عقیده‌اند که مجموعه رفتار های زیادی را در جوامع پیش مدرن می‌توان یافت که از نظر شکل و گاه محتوا، ویژگی های فراغتی امروزین را دارا هستند.

"فراغت مدرن"، ناظر بر توسعه اختیار افراد در گزینش نحوه مصرف زمان ورای محدودیت های طبقاتی، جنسی، سنی و اساسا حاصل تجدید سازمان اقتصادی و اجتماعی کار در جوامع انسانی است.

میزان زمان فراغت افراد و همچنین فعالیت های فراغتی آنان متاثر از ویژگی هایی مانند پایگاه اقتصادی اجتماعی، جنس، شغل، سیکل زندگی و... متفاوت است. همین ویژگی در مورد استفاده از اینترنت نیز صادق است. به این معنی که استفاده از اینترنت، فعالیتی زمانمند و دارای کاربردهای مختلفی است.

تنوع و گوناگونی در رفتارهای فراغتی یک مسئله تئوریک به شمار می‌رود که نیم قرن تلاش فکری برای نظریه پردازی و پژوهش در زمینه جامعه شناسی و روان شناسی فراغت را به دنبال داشته است. یکی از مفاهیم رایج برای بررسی تنوع و گوناگونی ترجیحات و رفتارهای فراغتی در بین افراد و گروه های اجتماعی، "سبک فراغت" است.
این مفهوم ناظر بر تلاش برای کاستن از تنوع و گوناگونی رفتارهای فراغتی و دسته بندی و مقوله بندی آن‌ها برای مقاصد تحلیلی است.

سبک فراغتی مشتمل بر مجموعه ای منسجم از ترجیحات و رفتارهای فراغتی است که انسجام آن‌ها به واسطه تاثیر عوامل و تجربیات زمینه ای معین قابل تحلیل است.

در واقع در سبک فراغتی، نقش ساختارهای اجتماعی و تجلیات آنها در انسجام رفتارهای فراغتی هویداست. افراد دارای یک سبک فراغتی دو ویژگی مهم دارند:

مجموعه رفتارهای فراغتی آنان در ارتباط با ساختارهای اجتماعی دارای تعاملات مشترکی است، و همچنین رفتارهای فراغتی آنان دارای مشابهت های زیادی است.

تحلیل نتایج حاصل از مصاحبه های صورت گرفته در ارتباط با میزان اهمیت عوامل تعیین‌کننده سبک فراغتی در جوانان مورد مطالعه و نیز نوع تعامل تجربه های فراغتی "آنلاین" و "غیر آنلاین" و یا به عبارت بهتر جایگاه استفاده از اینترنت در رفتارهای فراغتی افراد، بیانگر وجود سه سبک فراغتی متفاوت در بین جوانان مورد بررسی است. سبک های فراغتی "مستقل"، "دانش محور" و "طبقه محور" از حیث منشاء و عوامل تعیین‌کننده و نیز نوع تعامل رفتارهای فراغتی افراد در اینترنت و رفتارهای فراغتی آنها در جهان واقعی، بیشترین تفاوت را در بین گروه بندی های رفتاری موجود داشته اند.

در سبک فراغتی "مستقل" مصرف اینترنت جایگاه خاصی دارد. این جایگاه بیش از هر چیزی به واسطه نقش دوره سنی در جوانان متعلق به این سبک فراغتی قابل تحلیل است. این افراد عموما مجرد، غیر شاغل و دارای تحصیلات دیپلم یا کمتر هستند. زمان زیاد فراغت، دریافت فراغت به معنی لذت بردن و خوش گذرانیدن، محوریت فراغت اجتماعی و نقش آن در هدایت سایر فعالیت های فراغتی، جایگاه ویژه جمع دوستان در فراغت اجتماعی و توجه به روش های فعال گذران فراغت جملگی از مشخصات رفتارهای فراغتی در این سبک فراغتی هستند.
از حیث رفتارهای فراغتی "آنلاین"، مهمترین خصیصه آن مهارت کم در کاربرد اینترنت و غلبه شدید کاربرد سرگرم‌کننده و ارتباطی اینترنت است. در این سبک فراغتی، استفاده از اینترنت موجب توسعه فراغت آنان هم از حیث زمان و هم از حیث تنوع فعالیت های فراغتی شده است. تاثیر رفتارهای فراغتی در این سبک فراغتی بیشتر ارتقاء‌دهنده است. اینترنت موجب ارتقای کمی و کیفی الگوی عام گذران فراغت شده است. از طرف دیگر اینترنت فعالیت های جدید فراغتی را به مجموعه رفتارهای پیشین افراد متعلق به این سبک فراغتی افزوده است. این فعالیت فراغتی جدید یعنی "چت" کردن، به واسطه اشتراک و تشابه کارکردی با فراغت اجتماعی مطلوبیت یافته است. چت کردن تداوم فعالیت های فراغتی جوانان در این سبک فراغتی در دنیای مجازی است. بنابر این مصرف اینترنت در این سبک فراغتی دارای پیامدهای قابل توجه و متمایز از سایر سبک های فراغتی است.
اما تاثیر مصرف اینترنت بر رفتارهای فراغتی افراد متعلق به سبک فراغتی "دانش محور" متفاوت است. عامل مهم و اساسی تعیین‌کننده این تفاوت تحصیلات دانشگاهی و افزایش سواد رسانه ای و اطلاعاتی و نیز شبکه اجتماعی افراد تحصیل کرده است که موجب بروز رفتارهای فراغتی خاص در آنان می‌شود. دریافت فراغت به مثابه استراحت کردن و به کارهای عقب افتاده پرداختن، اهمیت زمان در رفتارهای فراغتی، تمایل به شیوه های فردی گذران فراغت، تاثیر تجربه های غیر فراغتی در زمینه تحصیلات و روابط اجتماعی در تعیین محتوای فعالیت های فراغتی و غلبه گزینشگری و گذران فرهنگی فراغت در الگوی عام گذران وقت فراغت مهمترین ویژگی های این سبک فراغتی به شمار می‌آیند.
مشخصات مصرف اینترنت در این سبک فراغت نیز عبارتند از مهارت بیشتر در اینترنت و توسعه کاربردهای غیر ارتباطی اینترنت و استفاده از کالاهای فرهنگی مجازی، به نظر می‌رسد اینترنت در این نوع سبک فراغتی موجب توسعه و ارتقای رفتارهای فراغتی فرهنگی در آنان شده است. فرهنگی بودن این شیوه فراغتی در ابزارها، محتواها و افراد دخیل در فراغت اجتماعی این دسته از جوانان مشهود است. استفاده فراغتی از اینترنت در این سبک فراغت صبغه فرهنگی دارد و یا لااقل تلاش می‌شود تا بدین صورت تشابه این سنخ از کاربرد اینترنت با کاربرد رایج اینترنت در کشور از بین برود. هسته اصلی این کاربرد فرهنگی "وب خوانی" نامیده شده است.
مهمترین ویژگی که در سبک فراغتی "طبقه محور" در تعیین جایگاه مصرف اینترنت در مجموعه رفتارهای فراغتی موثر است، زمانمندی و مکانمندی فعالیت های فراغتی است.

افراد متعلق به این سبک فراغتی با توسعه رفتارهای فراغتی که از حیث جغرافیای زمانی و مکانی با رفتارهای فراغتی سایر افراد و جوانان متفاوتند، در پی ایجاد نوعی تمایز بین خود و آن‌ها هستند. این موضوع پی آمد مشخصی را در رابطه با مصرف اینترنت که فعالیتی اساسا فاقد زمان و مکان است، در پی دارد و آن اهمیت بسیار اندک مصرف اینترنت در مجموعه رفتارهای فراغتی افراد متعلق به این سبک فراغتی است. عمومیت یافتن کاربرد اینترنت ظرفیت آن را برای تعین طبقاتی کاهش داده است و در واقع متغیر مهم در تعین جایگاه اینترنت به عنوان وسیله و عرصه ای برای تجربیات فراغتی، در این سبک فراغتی بیش از آن که از سواد رسانه ای و دیجیتال ناشی شده باشد، از سواد طبقاتی ناشی شده است. سواد طبقات اشراف و مهارت در گزینش ابزارها و رویه‌ها بر اساس منطق حفظ تمایز طبقاتی است.

داده های لازم برای این پژوهش که توسط "سلیمان پاک سرشت" از "پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات "از طریق مصاحبه های عمیق با ‪ ۳۲‬کاربر جوان ‪ ۱۸‬تا ‪ ۲۸‬ساله تهرانی گرد آوری شده است. ‪ ۱۶‬نفر از این تعداد دختران یا زنان و ‪ ۱۶‬نفر نیز پسران یا مردان بوده اند.