فضای مجازی٬ پاشنه آشیل عربستان
رسانه های منطقه از مسدود شدن نرم افزار ارتباطی' لاین' در عربستان بدون هشدار قبلی خبر داده اند. هر چند این امر هنوز به طور رسمی اعلام نشده است اما این اقدام خشم کاربران سعودی در شبکه ای اجتماعی را برانگیخته است.
مردم عربستان سعودی به نسبت بالایی از شبکه های اجتماعی به ویژه فیس بوک، توییتر و یوتیوب استفاده می کنند.
همزمان با مسدود شدن لاین در عربستان سعودی که سر و صدای زیادی به پا کرد٬ پویش اعتراضی در توییتر با عنوان 'بسته شدن لاین' به راه افتاده است ومردم فشار شرکت های خدمات ارتباطی بر حکومت را دلیل اصلی این امر عنوان کرده اند.
کاربران لاین، که از بسته شدن این برنامه، خشمگین هستند، زیر هشتگ 'بسته شدن لاین' به اعتراض و اظهارنظر پرداخته و برخی نیز اقدام به معرفی برنامه های جایگزین کردند و برخی دیگر، راه های دور زدن فیلتر را به کاربران آموزش دادند.
پیش از این در سال های گذشته نرم افزارهای دیگری همچون 'واتساپ' ،'وایبر' و 'فیس تایم' که کاربران می توانند با استفاده از آن مکالمات صوتی وتصویری داشته باشند٬ در عربستان مسدود شده بود.
این در حالی است که برخی از پایگاه ها از مسدود شدن نرم افزار 'تانگو' وعدم امکان ورود به آن خبر داده اند.
فعالان شبکه های اجتماعی عربستان با ابراز نارضایتی از خدمات ارائه شده توسط شرکت های خدمات ارتباطی در این کشور یعنی 'زین' و 'اس تی سی و'موبایلی' کیفیت این خدمات از جمله اینترنت ومکالمات تلفنی را پایین اعلام کردند. در عربستان خانواه ها به ویژه کسانی که فرزندانشان در خارج از کشور تحصیل می کنند٬ به علت بالا بودن هزینه تماس های بین المللی از نرم افزار های ارتباطی رایگان و بدون هزینه استفاده می کنند ومسدود شدن وایبر، واتس آپ ٬لاین وفیس تایم در این کشور مشکلات زیادی را برای آنان ایجاد کرده است.
این فعالان عقیده دارند که شرکت های خدماتی برای افزایش سود خود هر نرم افزار وبرنامه رایگانی را مسدود وتنها به جیب خود فکر می کنند ومشکلات شهروندان که قادر به پرداخت هزینه گزاف مکالمات بین المللی نیستند را در نظر نمی گیرند.
آنها همچنین از سکوت حکومت عربستان در قبال اقدام های این شرکت های خدماتی در مسدود کردن خدمات رایگانی که در جهان برای همه در دسترس است٬ ابراز شگفتی کردند.
از سوی دیگر بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی در عربستان بسته شدن لاین در کشورشان را به سخره گرفتند وگفتند بهتر است حکومت تمامی گوشی های همراه را جمع آوری وبه جای آن کبوتر نامه بر در اختیار مردم بگذارد! برخی دیگر نیز با تمسخر این اقدام خواستار مسدود شدن همه خدمات رایگان ارتباطی و جمع آوری تمامی گوشی های همراه شدند تا کشور دوباره به عصر حجر بازگردد و همه راحت شوند!
در عین حال این اقدام موافقانی هم داشت وعده ای با ابراز خوشحالی از بسته شدن لاین، وجود آن را موجب سوء استفاده جوانان برای ارسال تصاویر و ویدیوهای غیر اخلاقی وارتباط دختران وپسران نامحرم دانستند وخواستار بسته شدن سایر نرم افزارهای ارتباطی موجود شدند.
اغلب مفتی های سعودی از جمله شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل الشیخ مفتی اعظم این کشور نیز استفاده از شبکه های ارتباطی و اینترنت را امری ناپسند می دانند.
عربستان سعودی برای استفاده از اینترنت قوانین سختگیرانه ای دارد از جمله کاربران فضای مجازی اگر در مورد آل سعود شایعه پراکنی کنند با مجازات سختی روبه رو خواهند شد.
علی رغم انتقادات گسترده در خصوص نقض حقوق بشر در عربستان، این کشور از محدود کردن حقوق مدنی دست بر نداشته است . براساس قوانین ، شایعه پراکنی با هدف تشویش جامعه جرم است. همچنین افرادی که در فیس بوک و توییتر نظر می گذارند، مشمول این قانون می شوند. حکومت سعودی محدوده وسیع مجازات ها، از منع استفاده از اینترنت تا اعدام را برای خاطیان در نظر گرفته است.
مجتهد کاربر اینترنتی که به افشای زوایای پنهان آل سعود معروف است وبه دلیل افشاگری هایش بارها وبارها صفحه تویترش بسته شد، چندی قبل فاش کرد که محمد بن سلمان جانشین جدید ولی عهد سعودی 100 هزار صفحه در تویتر خریداری کرده و شمار زیادی از افراد را به کار گرفته تا از این طریق برای او تبلیغ کنند و این حساب ها را فعال نگه دارند.
عربستان در زمینه اعمال فیلتر اینترنت و مسدود کردن محتوای وب سایت هایی که حاوی مطالب مخالف سیاسی هستند، در میان کشورهای عربی پیشتاز است.
این کشور همچنین پس از مصر بیشترین شمار وبلاگ نویسان در خاورمیانه را دارد که بسیاری از آن ها را زنانی تشکیل می دهند که از نام مستعار برای اجتناب از گرفتار شدن استفاده می کنند.
بر اساس گزارش اندیشکده آمریکایی' بروکینگز ' عربستان با حفظ جایگاه اول خود به عنوان بزرگترین تأمین کننده گروه داعش، دارای رتبه نخست حمایت از این گروه تروریستی در تویتر که یکی از پرکاربردترین سایت های ارتباط اجتماعی در این کشور است٬ می باشد.
**خدمات اینترنت در عربستان
عربستان خیلی دیر به قافله اینترنتی ها پیوست. زیرا تا سال 1998، اینترنت در این کشور ممنوع اعلام شده بود.
ارائه خدمات اینترنت در عربستان سعودی از سال 1994 آغاز شد. در این سال تعدادی از مراکز علمی و تحقیقاتی و دولتی در این کشور به اینترنت متصل شدند. اما دسترسی رسمی و مجاز به دنیای مجازی در این کشور تا سال 1998 به طول انجامید و سرانجام مقام های این کشور از سال 1999 به عموم مردم اجازه دادند تا از اینترنت استفاده کنند.
تا سال 2000 تعداد کاربران اینترنت در این کشور تنها 200 هزار نفر بود. ولی در پایان سال 2007 به 3.8 میلیون نفر رسید.
بر اساس آمار سایت 'Internet World Stats' تعداد کاربران اینترنت در عربستان در سال 2010، 13 میلیون نفر تخمین زده شد که با توجه به جمعیت حدود 30 میلیون نفری این کشور، عدد قابل توجهی است.
طبق گزارش 'OpenNet Initiative'، این پادشاهی محافظه کار سیستم فیلترینگ پیشرفته ای را اعمال می کند که توسط بخش خدمات اینترنتی شهر علمی و فناوری ملک عبدالعزیز در ریاض، پایتخت این کشور اداره می شود.
بر اساس این گزارش، مسدود کردن سایت ها در عربستان بر اساس دو فهرست انجام می گیرد که یکی از آن ها سایت های غیراخلاقی بوده و دیگری برمبنای دستورهای کمیته امنیتی است که توسط وزارت کشور اداره می شود.
***گردش آزاد اطلاعات وآزادی بیان در عربستان
عربستان به لحاظ شاخص آزادی بیان در زمره بدترین کشورها قرار دارد، به گونه ای که طبق گزارش سال ۲۰۱۳ سازمان گزارشگران بدون مرز، عربستان سعودی طی این سال از میان ۱۷۹ کشور، رتبه ۱۶۳ را در شاخص آزادی بیان به خود اختصاص داده است. در واقع، در عربستان آزادی های اساسی همچون حق اعتراضات و تجمعات، آزادی رسانه و ابراز عقیده به صورت فاحشی نقض می شود.
در عربستان سعودی٬ افراد به خاطر مخالفت با اعتقادات پادشاه٬ تروریست محسوب می شوند. ٬ پادشاهی عربستان از سال ۲۰۱۴سخن گفتن درباره اعتقادات شخصی را به هر طریقی غیرقانونی اعلام کرده است. اگر این کار علنی انجام شود ٬خاطیان به عنوان تروریست دستگیر و شکنجه خواهند شد.
برخی مواقع مقیاس این جنگ از مرزهای پوچی هم فراتر می رود. در آوریل ۲۰۱۵ ٬ یک روزنامه نگار طرفدار اصلاحات در سایت الوطن آنلاین به خاطر تخلف اینترنتی جریمه و هفت روز را در زندان گذراند. جرم او٬ نوشتن مقاله ای درباره تقلیل قدرت در زندان های سعودی بود.
از آن بدتر٬ وبلاگ نویس اصلاح طلبی به نام رائف بدوی بود که به خاطر بیان اعتقادات شخصی به ۱۰ سال زندان و یک هزار ضربه شلاق و پرداخت یک میلیون ریال سعودی جریمه محکوم شد.
پادشاهی عربستان یکی از حادترین سیستم های فشار بر آزادی مطبوعات را در جهان دارد. با توجه به گزارش ها حتی افغانستان و مکزیک (جایی که پیوسته روزنامه نگاران به قتل می رسند) آزادی مطبوعات بیشتری از عربستان دارند.
در اکتبر ۲۰۱۴ سه وکیل عربستانی به نام های دکتر عبدالرحمان الصبیحی، بندر النقیطان وعبدالرحمان الرمایه به دلیل استفاده از توییتر برای انتقاد از وزارت دادگستری عربستان به هشت سال حبس محکوم شدند.
مقام های عربستان در سال 2014 دو وکیل دیگر را به خاطر فعالیت در شبکه اینترنت محاکمه کردند. ولید ابوخیر یکی از این وکلا فقط به خاطر انتقاد از نقض حقوق بشر در زمینه فعالیت افراد در شبکه های اجتماعی اینترنتی به 15 سال حبس محکوم شد.
در 28 اکتبر سعاد الشمری یک فعال لیبرال در هنگامی که برای بازجویی به کمیته تحقیق دادستانی عربستان رفته بود، بازداشت شد. دلیل این امر نشر توییت هایی علیه مقام های دینی عربستان به خاطر ممنوعیت رانندگی زنان اعلام شد.
در سال 2015 دست کم 6 نفر از جمله نویسندگان، مخالفان و فعالان اصلاح طلب به جرم ابراز عقایدشان زندانی شدند. یکی از این افراد به اعدام محکوم شد و دیگران نیز با حکم زندان های طولانی مدت مواجه شدند.
معارضان نیز در عربستان هرگز نمی توانند عقاید خود را آزادانه بیان کنند و بسیاری از نویسندگان معارض عربستانی مانند 'حمزه الحسن' و 'فؤاد ابراهیم' در لندن پایتخت انگلیس اقامت گزیده اند، بخش دیگری از این نویسندگان نیز سال های طولانی است که در زندان های رژیم بسرمی برند و آنها به زندانیان فراموش معروف شده اند.
در همین راستا ساره لیا ویتسن مدیر اجرایی سازمان حقوق بشر در خاورمیانه و شمال آفریقا عقیده دارد که این اقدامات نشان دهنده حجم حساسیت مقامات عربستانی در خصوص قدرت شهروندان عادی برای اظهار نظر بر شبکه های اینترنتی است ، اظهاراتی که حکومت آنها را عامل شر و ممنوع اعلام کرده است.
ویتسن در واکنش به بازداشت های گسترده گفته است: مقام های عربستان در اشتباهی محض هستند اگر فکر می کنند تا ابد می توانند جلوی فعالیت مردم در شبکه های اجتماعی اینترنتی و دیگر رسانه ها را بگیرند.
محدودیت های اعمال شده بر آزادی بیان دیگر فقط منحصر به شخص شاه عربستان وخاندان آل سعود نیست بلکه امروزه این محدودیت و مصونیت از هر گونه انتقاد مفتی اعظم و اعضای هیات روحانیون بلندپایه و دولتمردان را نیز در برگرفته است.
دولت عربستان با تصحیح نظام مبارزه با جرایم فضای مجازی تصمیم گرفت به مفتی و علما مصونیت ببخشد و هر کس در این کشور به خود جرات انتقاد از فتوای مفتی ها و یا موسسه امر به معروف و نهی از منکر را بدهد، به منظور محاکمه و مجازات راهی دادگاه جنایی ویژه خواهد شد. مجازات محکومان به ۱۰ سال بالغ می گردد و مجازات مالی دست کم پنج میلیون ریال سعودی است.
وکلای دادستانی سعودی و قاضیان این کشور برای توجیه صدور احکام خود در این زمینه ، به بندهای مبهم قانون مبارزه با جرایم اینترنتی صادره در سال 2007 استناد می کنند. سازمان دیده بان حقوق بشر خواهان اصلاح این قانون شده تا بندهای مبهم آن حذف شود ، بندهایی که به مقام های قضایی اجازه می دهد به صورت غیر صحیح مانع آزادی بیان شوند.
از دیگر سوی ، شمار زیادی دانشجوی سعودی در خارج از این کشور تحصیل می کنند. در سال 2012 تعداد آنها 143 هزار نفر بود که در سال 2015 به 171 هزار نفر افزایش یافت. اغلب جوانان سعودی آمریکا را برای ادامه تحصیل انتخاب می کنند. این دانشجویان که از محیط بسته وخفقان حاکم بر کشورشان که کشوری غیر دموکراتیک با نظام سیاسی سلطنتی است٬ وارد محیطی آزاد با دموکراسی غربی می شوند وبر خلاف کشورخود از گردش آزاد اطلاعات و فضای مجازی وشبکه های اجتماعی بهره مند می شوند. پس از بازگشت به کشورشان می توانند برای حکومت عربستان دردسر ساز وچالش برانگیز باشند.
در مجموع می توان گفت که مردم عربستان با وجود دسترسی به اینترنت و شبکه های اجتماعی ومطبوعات هیچ ابزار موثری برای تاثیرگذاری بر سیاست های دولت خود ندارند. کارولین مونتاگو در پژوهشی که اندیشکده 'چتم هاوس' به چاپ رساند، می گوید مردم عربستان کماکان بدون اجازه دولت نمی توانند در کنفرانس های بین المللی شرکت کنند. دو نسل حکام و جوانان جدا از هم هستند. پیشرفت فضای مجازی، سریع، اما توسعه و تغییرات فیزیکی و غیرمجازی، کند است.
ایرنا - گزارش:مریم کاظمی
- ۹۵/۰۶/۱۷