فیلترینگ مخاطب محور
«یوتیوب، در دانشگاه‌ها رفع فیلتر می‌شود»؛ این موضوع البته هنوز قطعی نیست و خبرش را روز گذشته مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرده است.
محمدجواد آذری با اشاره به رایزنی جدی وزارت ارتباطات با دادستانی کل کشور برای رفع فیلتر بلاگ اسپات و یوتیوب در دانشگاه‌ها، گفته است که نمایندگان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در کارگروه فیلترینگ این موضوع را به‌شدت دنبال می‌کنند. به این ترتیب می‌توان امیدوار بود که دسترسی به پرآوازه‌ترین سایت آپلود ویدئو در جهان در دانشگاه‌های کشور باز شود.
در این سایت که پس از گوگل دومین سایت پربیننده جهان محسوب می‌شود، انتشار محتوای جنسی، سوءاستفاده از جانوران، فیلم‌های دارای شوک و... ممنوع است. با این همه شواهد زیادی وجود دارد که نمی‌توان منکر سوءاستفاده برخی گروه‌ها از امکانات این سایت علیه باورهای مذهبی و ملی کشورهای دیگر شد.
بر همین اساس دسترسی به این سایت در بسیاری از کشورها بومی شده و در برخی کشورها به‌طور کلی مسدود است. علاوه بر ایران کشورهایی مانند چین، تایلند و ترکیه، برزیل و امارات یوتیوب را فیلتر کرده‌اند. نتیجه طبیعی این اقدام، محدودیت دسترسی به بسیاری از فیلم‌های ارزشمند این سایت است که در حوزه‌های علمی، تاریخی، گردشگری و... می‌تواند بسیار مفید باشد. آیا ایجاد دسترسی به این سایت در دانشگاه‌ها، می‌تواند گام اول برای تجدیدنظر درباره سیاست‌های فیلترینگ در ایران باشد؟! سیاست‌هایی که اگرچه در اصول خیلی‌ها با آن موافقند اما در جزئیات و اجرا انتقاد‌های جدی هم مطرح است.
توییتر در ایران
یک نمونه از سایت‌های پرآوازه اما پرکاربرد که در ایران فیلتر شده، توییتر است. نقش این سایت در حوادث سال88 باعث شد دسترسی به آن برای همیشه مسدود شود. اما با فاصله گرفتن از آن سال‌ها، اندک اندک نه‌تنها مردم و کاربران عادی بلکه مسئولان و مدیران ارشد و حتی میانی دولتی با راه‌اندازی صفحات رسمی و تأییدشده به این شبکه اجتماعی پیوستند. محمدجواد ظریف و حسن روحانی در روزهای مذاکرات هسته‌ای به‌طور جدی از این شبکه استفاده می‌کردند. چنین وضعیتی باعث شده بسیاری از کارشناسان این پرسش را مطرح کنند که «وقتی همه در توییتر هستند، چرا فیلترش می‌کنیم؟»
دکتر داوود آقا رفیعی، استاد ارتباطات می‌گوید: «شرایط تغییر کرده و باید تصمیم‌مان را عوض کنیم. به‌نظر شما چه‌کسی از فیلترینگ توییتر سود می‌برد؟ در فاجعه منا این کاربران سعودی بودند که با توییت‌های فراوان، زائران ایرانی را مقصر جلوه دادند.
در آن فضا اگر قرار بود کسی دفاع کند و پاسخ بدهد، چگونه باید این کار را انجام می‌داد؟ نمی‌شود شما دست و پای نیروهای خودی را ببندی و از آنها توقع داشته باشی در جنگ نرم با حریف مبارزه کنند. حتی اگر موانعی برای حذف کامل فیلترینگ هست، باید این کار را با دسترسی محدود آغاز کرد. مثلا برای خبرنگاران و رسانه‌ها. درحقیقت ما می‌توانیم نوعی از فیلترینگ هوشمند را به‌کار ببریم که همه کاربران را با یک چشم نبیند. نوعی از فیلترینگ هوشمند که به جای محتوی مبتنی بر مخاطب است.»
اسماعیل رمضانی، پژوهشگر ارتباطات و نویسنده مجموعه کتاب‌های سواد رسانه‌ای نیز در این‌باره می‌گوید: «وقتی ما سایتی را به‌طور رسمی فیلتر کرده‌ایم و مسئولان، مدیران، ستاره‌های سینما، ورزشکاران و... با فیلترشکن از آن استفاده می‌کنند، در حقیقت قبح فیلترینگ را شکسته‌ایم. آن وقت نوجوان ما حق دارد فکر کند فیلترینگ کار کاملا اشتباهی است و به‌خودش حق بدهد از فیلترشکن استفاده کند. وقتی به چنین نتیجه‌ای رسید، دیگر ما نمی‌توانیم کنترل کنیم که از فیلترشکنش حتما برای توییتر و یوتیوب استفاده کند.»
دکتر محمدرضا جوادی‌یگانه، رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات هم معتقد است باید توییتر رفع فیلتر شود. او هم معتقد به لزوم تجدیدنظر در سیاست‌های فیلترینگ است و می‌گوید: «ما امکان حضور در فضایی مثل توییتر یا فیس‌بوک را از کاربران ایرانی گرفته‌ایم و راه را برای تلگرام باز کرده‌ایم. توییتر محل حضور کاربرانی از همه جهان است. اگر ایرانی‌ها در این شبکه حضور داشتند می‌توانستیم از ظرفیت‌شان استفاده کنیم. هیچ‌کدام از این محیط‌ها یعنی تلگرام و توییتر متعلق به ما نیستند اما در توییتر ما هم می‌توانیم اثرگذاری کنیم درحالی‌که تلگرام چنین قابلیتی به ما نمی‌دهد.»
اما و اگر‌های تجدیدنظر
تغییر سیاست‌های فیلترینگ در ایران همیشه همراه با اما و اگر‌هایی بوده است. نهاد‌های نظارتی دغدغه‌های خودشان را دارند و البته شواهدی هم دارند که نشان می‌دهد باید در برخی موارد نگران بود. اما فیلترینگ هوشمند راهی است که خود تکنولوژی پیش پای این مانع گذاشته است. هم‌اکنون براساس همین شیوه بسیاری از صفحات نامناسب در اینستاگرام مسدود هستند و اگر ایران به سمت استفاده از این شیوه نمی‌رفت، شاید هم‌اکنون دسترسی به این شبکه اجتماعی نیز مسدود بود. البته وزیر ارتباطات پیش از این به صراحت گفته بود: «اجرای موفق فیلترینگ هوشمند اینستاگرام به‌معنای رفع فیلتر فیس‌بوک و یوتیوب نیست.» اما شاید بتوان امیدوار بود خبری که حالا درباره تجدیدنظر درباره دسترسی به یوتیوب در دانشگاه‌ها منتشر شده، مقدمه‌ای برای تجدیدنظر در این زمینه باشد.