قانونمندسازی دامنه های کشوری
مونا صداقت - بزرگراه فناوری - دامنه مرتبه بالا آخرین جزء یک نام دامنه است که در آدرس‌دهی اینترنتی از آن استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال در آدرس اینترنتی ww.example.org، .org نام‌دامنه مرتبه بالا (TLD) است. به‌طور کلی دو نوع نام دامنه مرتبه بالا وجود دارد: دامنه مرتبه بالای کد کشوری (ccTLD) و دامنه مرتبه بالای عمومی (gTLD). دامنه مرتبه بالای کد کشوری یک کلمه دو حرفی اختصاری است، مانند .ru، .fr، .ir .fi و... . دامنه مرتبه بالای عمومی به ناحیه جغرافیایی خاصی محدود نمی‌شود بلکه به نوع فعالیت سازمان مربوطه اشاره دارد به‌عنوان مثال دامنه مرتبه بالای عمومی .org نشان می‌دهد که سازمان مربوطه وابسته به دولت است و یا دامنه مرتبه بالای عمومی .biz نشان از تجاری بودن یک وب‌سایت دارد.
امروزه از طرف آیکان به همه کشورهای جهان یک دامنه مرتبه بالای کد کشوری (ccTLD) اختصاص داده شده است (.ru برای کشور روسیه و .fr برای کشور فرانسه) و نهادی جهت نظارت و مدیریت بر آن در نظر گرفته شده است. این نهادها ممکن است: وابسته به دولت، بخش خصوصی، سازمان‌های غیرانتفاعی و یا بخش فرهنگی باشند. همان‌طور که گفته شد، هر ccTLD متعلق به یک کشور است و نهادی که عهده‌دار ccTLD است، این اختیار را دارد که در راستای منافع عمومی کشور مزبور در واگذاری و ثبت دامنه مربوط به آن کشور به وضع قوانین بپردازد.
کشورهای مختلفی، قوانین خاصی برای ccTLDهای خود تدوین و به اجرا گذاشته‌اند. قوانینی که این کشورها وضع کرده‌اند، در بسیاری از موارد مشابه بوده و در مواردی که ناشی از سیاست داخلی آن کشور است، ممکن است تفاوت کند. پس از بررسی قوانین چند کشور در خصوص ccTLD آن‌ها، در این‌جا به نقاط مشترک آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- قوانین عمومی در خصوص شرایط و نحوه درخواست و ثبت نام دامنه
قوانینی که در مورد نحوه درخواست و ثبت نام دامنه در اکثر کشورهای مورد بررسی وجود دارد، شامل مراحل زیر است:
درخواست‌کنندگان درخواست خود را به نهاد مربوطه که یک شرکت ثبت نام دامنه است ارایه می‌دهند. این درخواست ممکن است توسط یک نامه اداری و یا پر کردن فرم درخواست به‌صورت آنلاین ارایه شود. در زمانی که چندین درخواست برای یک نام دامنه ارایه شود، نام دامنه به اولین درخواست‌کننده داده می‌شود که زودتر از دیگران اقدام کرده است. درخواست‌کننده باید اطلاعات مورد نیاز را به‌طور دقیق و کامل در اختیار نهاد ثبت‌کننده نام دامنه قرار دهد.
در قانون اکثر کشورها نهادی که به ثبت نام دامنه می‌پردازد باید تا زمانی که مدارک مورد نیاز درخواست‌کننده تکمیل نشود، نام دامنه درخواست شده را در حالت معلق نگه دارد و چنانچه درخواست‌کننده در مدت تعیین شده مدارک را ارسال نکند، نهاد ثبت‌کننده موظف است در طی نامه الکترونیکی از درخواست‌کننده نام دامنه بخواهد که درخواست خود را کامل کند و در صورت عدم دریافت پاسخ در طول یک هفته درخواست را لغو و نام دامنه را آزاد کند. همچنین در صورت عدم پرداخت هزینه‌های مربوط به ثبت نام دامنه در مدت‌زمان تعیین شده، شرکت ثبت‌کننده قادر به لغو درخواست و آزادسازی نام دامنه مزبور است.
درخواست‌کننده نام دامنه طبق قوانین موظف است تعهد‌نامه‌ای را به امضا برساند. در اکثر قوانین ccTLD کشورها تعهدنامه شامل موارد زیر است:
- درخواست‌کننده تعهد می‌کند که کلیه قوانین وضع شده در خصوص ccTLD را رعایت کند.
- درخواست‌کننده تعهد می‌کند که نام دامنه را جهت سوءاستفاده و اخاذی و یا فروش آن به صاحبان اصلی آن ثبت نمی‌کند.
- درخواست‌کننده تعهد می‌کند که از نام دامنه خلاف قوانین کلی کشورش استفاده نکند.
و...
- قوانین نهاد ثبت‌کننده نام دامنه
در همه کشورها، شرکت‌های ثبت‌کننده‌ای وجود دارند که همگی زیر نظر نهاد ثبت‌کننده ریشه فعالیت می‌کنند و اجرای بخش‌هایی از پروسه ثبت از طرف این نهاد به شرکت‌های ثبت‌کننده محول شده است. قوانینی که نهاد ثبت‌کننده ریشه برای همه شرکت‌های ثبت‌کننده تعیین می‌کند، باید برای همه آن‌ها یکسان باشد تا از این طریق بتوانند با یکدیگر رقابتی سالم داشته باشند.
- قوانین عمومی در خصوص شرایط و نحوه تخصیص نام دامنه
در اغب کشورهای مورد مطالعه، نام دامنه کد کشوری به درخواست‌کنندگانی که دارای ملیت آن کشور باشند و یا به‌طور قانونی در آن کشور مقیم باشند و صاحبان علایم تجاری که در کشور مربوط ثبت شده باشند، تخصیص داده می‌شود.
تمامی قوانین تخصیص نام دامنه کد کشوری در کشورهای بررسی شده در دسترس عموم مردم قرار گرفته است.
قوانین نحوی که برای انتخاب نام‌دامنه ccTLD وجود دارد، در اکثر کشورها یکسان است. این قوانین بسیار شبیه قوانین نامگذاری gTLDهاست. از جمله اینکه نام دامنه باید دارای حداقل دو و حداکثر 63 کاراکتر باشد، کاراکترهای مجاز عبارتند از: حروف A تا Z (میان حروف کوچک و بزرگ تفاوتی نیست)، یک تا 9 و خط تیره (از خط تیره در ابتدا و انتهای آن استفاده نمی‌شود).
در انتخاب نام دامنه باید دقت شود که از علایم تجاری متعلق به دیگران و نام افراد حقیقی استفاده نشود، چون ممکن است بعدها باعث ایجاد منازعه میان مدعیان آن‌ها شود.
در اغلب قوانین ccTLD آمده است که نام دامنه انتخاب شده نباید شامل اصطلاحاتی باشد که با شئونات کشور مغایر باشد. همچنین در قوانین برخی کشورها برای افرادی که درخواست ccTLD می‌کنند، رده سنی تعیین شده است. در کشور فنلاند حداقل سن افرادی که می‌توانند درخواست ثبت نام دامنه کد کشوری دهند، حداقل 15 سال است.
- شرایط و نحوه تغییر و انتقال نام دامنه
در قانون ccTLD برخی کشورها تغییر و انتقال نام دامنه در شرایط خاصی امکان‌پذیر است. برای مثال مواقعی که شرکتی واگذار شده و یا با شرکت دیگری ادغام شود، می‌تواند مالک اصلی نام دامنه را تغییر دهد. این در حالیست که در اغلب کشورها، دارنده نام دامنه با ارایه درخواست به نهاد ثبت نام دامنه قادر خواهد بود اطلاعات نام دامنه خود را تغییر و یا مالکیت آن را به فرد دیگری انتقال دهد که پس از تصویب درخواست با گذشت یک دوره زمانی، عمل تغییر و یا انتقال انجام می‌شود.
- نحوه تمدید نام دامنه
دارنده نام دامنه قادر است نام دامنه کد کشوری را که ثبت کرده، برای دوره‌های مختلف یک‌ساله، سه‌ساله، پنج‌ساله و یا حتی بیشتر تمدید کند.
زمانی که تاریخ نام دامنه‌ای در حال انقضا باشد، شرکت ثبت‌کننده نام دامنه موظف است از طریق نامه الکترونیکی آن را به اطلاع دارنده نام دامنه برساند تا وی جهت تمدید آن اقدام کند. چنانچه شرکت ثبت‌کننده پاسخی در این خصوص دریافت نکند، آن نام دامنه را آزاد می‌کند و دیگران قادر به ثبت مجدد آن خواهند بود.
- قوانین مربوط به حل اختلاف میان مدعیان نام‌های دامنه
کشورهای مختلف جهت حل اختلاف میان افراد و شرکت‌های مختلف مدعی بر سر نام‌های دامنه کد کشوری قوانینی وضع کرده‌اند که اکثر آن‌ها با قوانین UDRP که برای نام‌های دامنه عمومی وضع شده است، بسیار نزدیک است. این قوانین در مواردی که به سیاست‌های داخلی یک کشور مربوط می‌شود، متفاوت است.
طبق مطالعاتی که روی قوانین ccTLD برخی کشور انجام شده است، مشخص شده که حل اختلاف میان مدعیان در برخی کشورها مانند نروژ به‌طور مستقیم بر عهده شرکت ثبت ریشه نیست و برای رسیدگی و حل اختلافات شرکت ثبت ریشه اقدام به تشکیل گروه و هیات حل اختلاف می‌کند.
وظیفه شرکت ثبت‌کننده ریشه در زمانی که حل اختلاف به‌عهده هیات رفع اختلاف است، نظارت بر تصمیمات نهایی این هیات است.
شرایط و نحوه حذف نام دامنه
در کشورهای متعدد حذف نام دامنه توسط نهاد ثبت‌کننده ریشه و یا شرکت‌های ثبت‌کننده به یکی از دلایل زیر صورت می‌گیرد:
1- شرکت ثبت‌کننده ریشه درمی‌یابد که اطلاعات درخواست‌کننده ناقص، نادرست و یا غلط است.
2- در صورت تخلف درخواست‌کننده و مالک نام دامنه از شرایطی که در قانون ccTLD آمده است.
3- هنگامی که دارنده یک نام تجاری از فردی که نام دامنه مربوط به آن را ثبت کرده است شکایت کند ولی وی در مدت معین شده جهت بررسی شکایت حاضر نشود.
4- شرکت ثبت ریشه بر اساس حکم دادگاه حل اختلاف می‌تواند نام دامنه‌ای را حذف کند و پس از مدتی که در حالت معلق بود برای استفاده مجدد دیگر درخواست‌کنندگان آن را آزاد کند.
5- دارنده نام دامنه مدت‌زمان طولانی است که از بین رفته و وجود خارجی ندارد.
6- پس از واگذاری نام دامنه تشخیص داده شود که آن نام دامنه شامل اصطلاحی مغایر با مقررات تعیین شده است.
هنگامی که نام دامنه‌ای پاک شد، برای مدت چند هفته الی چند ماه به‌طور معلق باقی می‌ماند تا پس از آن برای استفاده مجدد دیگر درخواست‌کنندگان آزاد شود.
-آزادسازی و تجاری شدن نام دامنه کشوری
در بسیاری از کشورها، ثبت نام دامنه به‌صورت تجاری درآمده و هر کس در هر نقطه دنیا از طریق اینترنت قادر به ثبت آن دامنه خواهد بود و دیگر نیازی نیست که شهروند قانونی آن کشور باشید. تعدادی از کشورها در سال‌های اخیر، قوانین خود را تغییر داده و به اصطلاح، به آزادسازی ثبت دامنه اقدام کرده‌اند. در قدیم، برای ثبت یک دامنه، مدارک زیادی باید ارایه می‌شد. به‌عنوان مثال کپی شناسنامه و حتی درخواست کتبی مبنی بر ثبت نام دامنه و مدرکی دال بر اقامت در کشور متبوع. ولی به مرور کشورها این قوانین را تعدیل کرده و حتی تصمیم گرفتند که به همه مردم جهان این فرصت را بدهند تا آن‌ها نیز دامنه آن کشور را ثبت کنند. در این مرحله، به لحاظ اینکه مالکان نام دامنه در نقاط مختلف جهان ممکن است با یکدیگر دچار اختلاف شوند (به‌عنوان مثال فردی در قزاقستان دامنه cocacola.ir را ثبت کند) لذا مسؤولان دامنه کشوری حتما باید به شیوه حل اختلافات نام دامنه در سطح بین‌الملل دقت کنند. یکی از مراجع مهم جهانی که وظیفه میانجیگری و داوری را بر عهده دارد، سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) در ژنو است. اغلب مسؤولان دامنه‌های کشوری با این سازمان تفاهم‌نامه‌ای را به امضا رسانده‌اند تا در صورت بروز اختلاف، رای WIPO را محترم و به اجرا بگذارند. در این صورت همه ثبت‌کنندگان دامنه، در حوزه قضایی امن‌تر و خنثی‌تری نسبت به قوانین یک کشور خاص قرار می‌گیرند و همین باعث رشد اعتماد و ثبت تعداد بیشتری دامنه توسط اتباع سایر کشورها می‌شود. لازم به ذکر است که در ایران نیز، برای دامنه .ir چنین تفاهم‌نامه‌ای با WIPO وجود داشته و حتی از دو سال پیش، آزادسازی دامنه کشوری ایران انجام شده و همه می‌توانند در هر نقطه جهان دامنه .ir را ثبت کنند.
- ۸۵/۰۷/۲۳