مانع بزرگ تولید انبوه محتوای دیجیتالی
عباس پورخصالیان - در‌حالی‌که کشورهای عضو OECD خیلی زود به تعریف قواعد تولید محتوای خلاق با رعایت حریم خصوصی افراد و قانون حق مولف پرداختند و از این راه، تولید محتوای انبوه و باز در فضای سایبری را جمع‌سپاری کردند و
کسب‌‌وکار‌های عظیم مبتنی بر محتوای کاربر پیشران (UDC یا User Driven Content) ایجاد کردند، در جمهوری اسلامی ایران هر روز بر تعداد خطوط قرمز و دیده‌بانان فضای سایبری و پاسداران محتوای اینترنتی اضافه می‌شود؛ و روز‌به‌روز فضای فعالیت، تنگ‌تر، محدودتر و بسته‌تر می‌شود.
کثرت مقررات‌گذاران انتشار محتوای دیجیتالی
تا نیمه اول سال پیش، ناظران و کنترل‌کنندگان جریان داده‌ها، مقررات‌گذاران تولید محتوا و مجریان مسدودسازی محتواها و رسانه‌های دیجیتالی، حداقل عبارت بودند از نهادهای زیر:
* وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات؛
* وزارت صمت؛
* وزارت اطلاعات؛
* وزارت ارشاد؛
* وزارت کشور؛
* قوه قضاییه؛
* بانک مرکزی؛
* نیروی انتظامی؛
* سازمان تبلیغات اسلامی؛
*شورای‌عالی فضای مجازی و
* **علاوه بر همه نهادهای فوق، معاونت رسانه‌های مجازی سازمان صداوسیما را که مدت‌ها است در زمینه مقررات‌گذاری تلویزیون تعاملیIPTV فعالیت می‌کند، باید افزود.
با این وجود، اکنون (در آذر 96) درست یک سال است که مقررات‌گذار جدیدی به نام سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، در سازمان صداوسیما تشکیل شده و به خیل مقررات‌گذاران و ناظران محتوای فضای سایبری کشور اضافه شده است.**
البته همه این نهادها با یک منظور و یک هدف، با هم یا علیه یکدیگر به رقابت نمی‌پردازند، بلکه براساس تقسیم کاری ابتدایی و تعریف‌نشده، به مرور زمان در فضای آشوبناک مقررات‌گذاری کشور شکل گرفته و ظاهر شده‌اند.
پیش از تشکیل این آخرین نهاد؛ یعنی ** سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی**، نهادهای مهم برای مقررات‌گذاری در حوزه نشر محتوای دیجیتالیِ کشور، در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعال بودند که عبارتند از: مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال و بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای.
* مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال: شرکت‌هایی که می‌خواهند در زمینه تامین و انتشار محتوای الکترونیکی فعالیت داشته باشند، موظف‌اند مجوزهای لازم را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کنند. به‌طور مشخص دو نهاد در این وزارتخانه وظیفه ارایه مجوزهای لازم را برعهده دارند: مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال که دارای سه واحد است: دو واحد اجرایی مستقل و یک واحد برنامه‌ریزی. یکی از دو واحد اجرایی متصدی توسعه کاربری فناوری اطلاعات در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و واحد اجرایی دوم، متولی ساماندهی و توسعه رسانه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی در فضای دیجیتالیِ کشور است. هرگونه محتوای اینترنتی برای انتشار در کشور، شامل نرم‌افزارها، بازی‌های رایانه‌ای، ایجاد موسسات فرهنگی در فضای دیجیتالی، کانال‌ها و صفحات شبکه‌های اجتماعی، نرم‌افزارهای موبایلی، پیام‌رسان‌ها و ... باید از این مرکز مجوزهای لازم را دریافت کند.
* بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای: این بنیاد که با مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شده، ۱۱ وظیفه دارد که از سیاست‌گذاری در زمینه تولید بازی‌های رایانه‌ای تا نظارت بر این بازی‌ها گسترده است.
همان‌طور که یک کتاب برای منتشر شدن باید مجوز «شابک» داشته باشد، محتواهای دیجیتالی نیز برای انتشار، به دریافت یک کد متحدالشکل و ثابت به نام «شامد» (شناسه الکترونیکی محتوای دیجیتالی) نیاز دارند.
در حال حاضر ظاهرا چند ده هزار نرم‌افزار/محتوا در سامانه شامد ثبت شده و چند هزار کانال تلگرام طی ماه‌های اخیر بر اساس مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی احراز هویت شده‌اند.
معاونت محتوا در مرکز ملی فضای مجازی
شورای‌عالی فضای مجازی یکی از بازوهای رهبری کشور است. بر اساس احکام شورای‌عالی فضای مجازی، معاونت محتوای مرکز ملی فضای مجازی، متولی امور زیر است:
* «ترویج هنجارها، ارزش‌ها و سبک زندگی اسلامی/ایرانی»؛
* «گسترش و تعمیق اسلام ناب محمدی و گفتمان انقلاب اسلامی» و
* «ممانعت از رخنه‌ها و آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی» از مرحله تولید محتوا تا توزیع و مصرف آن.
این درحالی است که هنوز تعریف مشخصی از چیستی «سبک زندگی اسلامی/ایرانی» ارایه نشده است.
معاونت محتوای مرکز ملی فضای مجازی، حول محورهای زیر در حال پیگیری ماموریت خود است:
* سیاست‌گذاری، راهبری و ساماندهی امور فرهنگی و اجتماعی فضای مجازی کشور. چارچوب مورد استفاده در این راستا به صورت زیر است:
* رصد و آینده‌پژوهی محتوا و خدمات: این مهم با هدف پایش و رصد نظام‌مند و مستمر فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی در جهت مواجهه عالمانه و پیشتاز با تحولات فضای مجازی صورت می‌گیرد. مجموعه فعالیت‌های این محور عبارتند از:
* مدیریت تولید محتوا: با هدف تولید وسیع و زاینده محتوای جذاب بر اساس اسلام و گفتمان انقلاب اسلامی صورت می‌گیرد و شامل فعالیت‌های زیر است:
* ساماندهی توزیع محتوا: این مورد با هدف توسعه محتوا و خدمات کارآمد و رقابتی صورت می‌گیرد و شامل مجموعه فعالیت‌های زیر می‌شود:
* تشویق و ترغیب مستمر بخش خصوصی برای ورود حساب‌شده به فضای مجازی کشور به‌منظور افزایش خدمات‌رسانی به مردم، گسترش بازار کسب‌وکار و اشتغالزایی در کشور؛
* حمایت از تولید بازی‌های رایانه‌ای، سایت‌های آموزشی و تشکیل ده‌ها کتابخانه و بانک اطلاعاتی الکترونیکی برخط به‌صورت عمومی و تخصصی به زبان‌های گوناگون؛
* حمایت از ایجاد گروه بزرگ و قوی سایت‌های خارجی جمهوری اسلامی ایران در عرصه‌های گوناگون به‌ویژه عرصه فرهنگی؛
* ارتباط و همکاری وسیع و هدفمند با ملت‌ها به‌خصوص ملل مسلمان، اعم از نخبگان و توده مردم در جهت ترویج و تحقق گفتمان انقلاب اسلامی.
سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی
به‌رغم اینکه سازمان صداوسیما در شورای‌عالی فضای مجازی دارای عضویت است و از طریق این شورا می‌تواند به تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی بپردازد، در عوض سازمان‌زایی کرده؛ یعنی سازمانی در سازمان صداوسیما ایجاد کرده مختص تنظیم مقررات محتواهای مبتنی بر صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی.
براساس اطلاعات مندرج در وبگاه avra.ir تقریبا در اواخر سال 1395 و عمدتا در ابتدای سال جاری (1396)، سازمانی به نام «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» در سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت که در واقع تشکیلاتی موازی معاونت محتوا در شورای‌عالی فضای مجازی (و مرکز ملی فضای مجازی) است و رقیب آن فهمیده می‌شود.
البته براساس بند 2 نامه مورخ 22/06/1394 مقام معظم رهبری به مدیریت سازمان صداوسیما: «مسوولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن، منحصرا بر عهده سازمان صدا و سیما است. به‌عبارت دیگر، به ایجاد سازمانی جدید در دل سازمان موجود برای صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن، نیازی نبوده و نیست؛ زیرا چنین وظیفه‌ای «منحصرا بر عهده سازمان صداوسیما است» و نه بر عهده سازمانی ثانوی! این سازمان‌زایی، دیوان‌سالاری تنظیم مقررات محتوای دیجیتالی را بیهوده بزرگ‌تر و پیچیده‌تر از آنچه هست، می‌کند.
اهداف «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» به روایت وبگاه این سازمان نوپدید عبارتند از:
* استانداردسازی خدمات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی؛
* هدایت و نظارت برای تولید و انتشار محتوا و خدمات مبتنی بر اخلاق رسانه‌ای و فرهنگ اسلامی ـ ایرانی؛
* صدور مجوز به ارایه‌کنندگان خدمات در این عرصه؛
* تهیه، تنظیم و تصویب نظام‌نامه‌ها، روش‌های اجرایی، دستورالعمل‌های کاربردی؛
* ساماندهی حوزه صوت و تصویر فراگیر در جهت حمایت از خدمات‌دهندگان و تامین حقوق کاربران؛
* حمایت و تحرک‌بخشی به حوزه تولید محتوا و خدمات؛
* ایجاد نشاط اجتماعی برای افزایش تبادل اطلاعات ترافیک داخلی و کاهش ترافیک بین‌المللی؛
* افزایش کسب‌وکار واشتغالزایی در این حوزه؛
* افزایش مراجعه کاربران بین‌المللی؛
* استفاده هرچه بیشتر کاربران ایرانی از برترین محتواهای جهان؛
* تهیه دستورالعمل نظارت بر محتوا بر اساس ضوابط و استانداردهای پخش صوت و تصویر در سازمان صداوسیما؛
* و همچنین زمینه‌سازی تسهیلگری برای فعالان این حوزه.
کمیسیون تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر
درضمن به تقلید از وزارت ارتباطات، کمیسیون تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر نیز متشکل از هفت نفر عضو اصلی و سه نفر ناظر سازماندهی شده است. به روایت وبگاه مذکور، «این کمیسیون مسوولیت تصویب مقررات پیشنهادی توسط معاونت تنظیم مقررات را بر عهده دارد. تمامی مجوزها شامل حدود اختیارات و تعهدات مندرج در این مجوزها پس از بحث، بررسی و تصویب در کمیسیون قابل ابلاغ خواهد بود. دبیرخانه کمیسیون تنظیم مقررات هم تحت مدیریت معاونت تنظیم و تدوین مقررات فعالیت می‌نماید».
با این اوصاف پرسش اینجاست که: آیا به تولید محتوای انبوه باارزش و باکیفیت در فضای سایبری می‌توان امید داشت؟ (منبع:عصرارتباط)