مرور تجربیات بومی‌سازی اینترنت در چین
چندین دهه است که نام چین قرین با توسعه شده. امروزه این کشور یکی از قطب‌های اقتصادی جهان محسوب می‌شود و چالشی پیش روی قدرت‌های اقتصادی سنتی جهان به مانند آمریکا، اروپای غربی و ژاپن ایجاد نموده است. اما این کشور بر اساس استراتژی‌ها و چشم‌انداز ملی خود قصد دارد تا به یک ابرقدرت چند بعدی تبدیل گردد، مسأله‌ای که یقینا به مذاق تنها ابرقدرت چند بعدی کنونی جهان یعنی آمریکا خوش نیامده است.
آمریکا سعی دارد تا هژمونی خود را در جهان حفظ نموده و از تغییر وضع موجود توسط دول ناراضی جلوگیری به عمل آورد و همانگونه که می‌توان به راحتی حدس زد چین در رأس دولت‌هایی قرار دارند که می‌خواهند خود را در سطح اول جهانی مطرح نمایند.
یکی از حوزه‌های رقابت بین آمریکا و چین عرصه سایبر است. جهان امروزی شاهد وابستگی فزاینده زیرساخت‌های مختلف اقتصادی، مالی، نظامی و ارتباطاتی به عرصه سایبر است. با گذر زمان، تأثیرپذیری جوامع و فرهنگ آنها از فضای مجازی نیز با تصاعدی هندسی رو به فزونی است.
در گزارش حاضر سعی می‌شود تا به صورت اجمالی جایگاه فعلی چین در عرصه سایبری و برنامه‌های این کشور مورد بررسی قرار گیرند. لازم به ذکر است که بحث در مورد نحوه سیر و تکامل توانمندی‌های سایبری چین نیازمند تحقیقی جامع‌تر و مفصل‌تر است که امید می‌رود با توجه به کارآیی تجربیات این کشور برای برنامه‌های سایبری در کشور خودمان کارشناسان کشور در این امر اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.
** اینترنت در چین
اولین ارتباط چین با اینترنت در 20 سپتامبر 1987 بین سازمان ICA پکن و دانشگاه کارلسروهه برقرار گردید. از آن پس تعداد کاربران اینترنت در چین روز به روز بیشتر شد تا اینکه این کشور هم‌اکنون بیشترین تعداد کاربران اینترنتی را دارد.[1] در یک دهه گذشته، اینترنت به عنوان یک پدیده فرهنگی جدید در چین ظاهر شده است.
چین تا ژوئن 2011 دارای 485 میلیون کاربر اینترنت بود. پیش‌بینی می‌شود که تعداد کاربران اینترنتی چین تا سال 2013 به 718 میلیون نفر رسیده و شامل 52/7 درصد از کل جمعیت این کشور شود.
تا ژوئن 2011، کاربران اینترنتی چین به طور میانگین هر هفته 18/7 ساعت را در اینترنت سپری می‌کردند و بدین ترتیب در سال 2011 چینی‌ها در حدود 472 میلیارد ساعت را در فضای مجازی سپری کرده‌اند.
به گزارش وزارت صنعت و تکنولوژی ارتباطات چین، تا پایان سال 2009 در حدود 3/23 میلیون وب‌سایت داخلی چینی وجود داشته که رشدی سالیانه برابر با 12/3 درصد دارند. تا نیمه اول سال 2010، بخش اعظمی از محتوای وب‌سایت‌ها توسط کاربران ایجاد می‌شد.
** بومی‌سازی اینترنت
چین طی برنامه 863 یا برنامه دولتی توسعه تکنولوژی‌های برتر تصمیم به خودکفایی در عرصه تکنولوژیک گرفت. هدف از این برنامه که توسط دولت مدیریت می‌شود توسعه انواع تکنولوژی‌های پیشرفته چین به منظور کسب استقلال از تکنولوژی‌های خارجی است.[4] عنوان این برنامه برگرفته از تاریخ تصویب آن یعنی ماه مارس 1986 است. از مهمترین دستاوردهای برنامه 863 می‌توان به خانواده پردازنده‌های کامپیوتری لونگسون (Loongson) و نیز فضا پیمای شنزو (Shenzhou) اشاره داشت. دولت چین طی سالیان اخیر تحت لوای برنامه 863 تصمیم به نوآوری و پیشرفت در حوه سایبری و اینترنت گرفته و به موفقیت‌های زیادی در این حوزه نائل آمده است. در ادامه گزارش، دو محصول چین در دو حوزه بسیار پر طرفدار جستجوی آنلاین و نیز شبکه‌های اجتماعی معرفی می‌گردد.
** بایدو: موتور جستجوی ملی چین
بایدو که در 18 ژانویه 2000 تأسیس گردید یک موتور جستجوی چینی است. شرکت مادر این وب‌سایت در کمپ بایدو در پکن قرار دارد.[5]
وب‌سایت بایدو که دارای ساختاری شبیه به گوگل است خدمات بسیاری را ارائه می‌دهد که از جمله آنها می‌توان به یک موتور جستجوی به زبان چینی برای وب‌سایت‌ها، فایل‌های صوتی، و تصاویر اشاره نمود. طراحان این دو سایت دو چینی به نام‌های اریک ژو (Eric Xu) و رابین لی (Robin Le) بودند که در خارج از این کشور تحصیل کرده و کار کرده بودند و پس از کسب تجربیات و دانش کافی با بازگشت به کشور این وب‌سایت را طراحی نمودند.
وب‌سایت بایدو در سال 2011 در رده ششم رتبه‌بندی اینترنتی الکسا قرار گرفت.
این امر نشان از استقبال روزافزون چینی‌ها از این موتور جستجو دارد. چنین تخمین زده می‌شود که در سه‌ماهه چهارم سال 2010، در حدود 4/02 میلیارد جستجوی اینترنی در چین انجام گرفته که سهم بایدو از این بازار بالغ بر 65/6 درصد بود. سهم بایدو از درآمدهای جستجوگرها در سه‌ماهه دوم سال 2011، 76 درصد بود.
وب‌سایت بایدو ایندکسی بالغ بر 740 میلیون صفحه وب، 80 میلیون تصویر و 10 میلیون فایل صورتی تصویری را ارائه می‌کند.[8] بایدو محتوای صوتی و تصویری شامل موسیقی MP3 و فیلم ارائه نموده و اولین وب‌سایت چینی است که امکانات "پروتکل کاربری بی‌سیم" (WAP) را ارائه نموده است.
** کیوکیو: نرم‌افزار چت و گفتگوی چینی
Tencent QQ که عموما با عنوان QQ مورد اشاره قرار می‌گیرد، محبوب‌ترین نرم‌افزار کامپیوتری ارسال پیام در چین است. تا 30 سپتامبر 2011 در حدود 711/7 میلیون نفر دارای ID این نرم‌افزار بودند[9] و بدین ترتیب QQ احتمالا دومین جامعه مجازی بزرگ جهان است.
تعداد حساب‌های QQ که به طور همزمان آنلاین هستند از مرز 100 میلیون گذشته است.[10] در فوریه 2011، QQ.com در رتبه‌بندی آلکسا پس از تیوتر در رتبه دهم ایستاد.
QQ از زمانی که وارد بازار چین شده است تبدیل به یک پدیده فرهنگی مدرن شده است که در فرهنگ عامه‌پسند جامعه چین جایگاه ویژه‌ای دارد. QQ علاوه بر برنامه چت، بسیاری ابزار فرعی دیگر به مانند بازی، دانلود زنگ، وبلاگ و کاربری‌ها دیگر را نیز ارائه می‌کند. در سال 2009، QQ فعالیت‌های خود را به آن سوی مرزهای چین نیز گسترش داده و هم‌اکنون در کشورهایی چون آمریکا، هندوستان و ویتنام نیز حضور دارد.
** چین: بزرگترین قربانی حملات سایبری
البته افزایش تعداد کاربران نیز گسترش وابستگی چینی‌ها به فضای سایبری پیامدهای زیان‌باری نیز داشته است. بنا به گزارشی که در 19 مارس 2012 منتشر شد کشور چین تبدیل به بزرگترین قربانی حملات سایبری شده و در حدود 10/593 وب‌سایت چینی توسط 11/851 آدرس پروتکل اینترنتی (IPs) مورد حمله واقع شده و تحت کنترل درآمده‌اند.
سازمان مسؤول امنیت کامپیوترهای چینی اعلام داشته که نزدیک به 21/4 درصد از حملات سایبری بدین کشور دارای منشأ آمریکایی بودند.
بر اساس گزارشی که توسط "مرکز هماهنگ‌سازی واکنش اضطراری شبکه ملی کامپیوتری چین"، سازمان اصلی نظارت بر امنیت کامپیوترها در چین، منتشر شد در سال گذشته (2011) در حدود 47/000، پروتکل اینترنتی (IP) خارجی در حمله علیه 8/9 میلیون کامپیوتر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
ژاپن منبع اصلی این حملات بود (22/8 درصد)، و در فاصله‌ای نزدیک از آن آمریکا (20/4) درصد و سپس جمهوری کره جنوبی (7/1 درصد) قرار دارند. در اوایل سال جاری و پس از حملات سایبری که منجر به سرقت بیش از 6 میلیون نام و رمز حساب‌های کاربران چینی از بزرگترین وب‌سایت برنامه‌ریزهای چینی یعنی "شبکه توسعه نرم‌افزار چین" (CSDN) شد، کارشناسان این کشور خواهان بهبود مدریت ایمنی اینترنت و نیز ایجاد قوانین جدید در این راستا شدند.
خصومت تاریخی ژاپنی‌ها و چینی‌ها به عرصه سایبر نیز کشیده شده و ژاپنی‌ها بیشترین حملات سایبری را علیه کاربران چینی انجام می‌دهند.
در نیمه اول سال 2011، در حدود 217 میلیون کاربر چینی یا به عبارتی دیگر 44/7 درصد از جمعیت آنلاین این کشور، مورد حمله بدافزارها شامل ویروس‌ها یا تروجان‌ها قرارگرفته و نیز 121 میلیون نفر سرقت شدن حساب‌ها یا رمز‌های خود را تجربه نموده‌اند.[12]
** دکترین چین در جنگ سایبری
چین از سال 1999 در تلاش است تا کمبودهای تکنولوژیکی و نظامی خود را در برابر آمریکا جبران نماید. این کشور علاوه بر حوزه سخت‌افزاری و جنگ‌افزار جنبشی و با توجه به آسیب‌پذیری‌هایی که در حوزه سایبری دارد سعی نموده است تا توان دفاع سایبری خود را طی دو دهه گذشته افزایش دهد.
سطح تلاش‌ها و نوع فعالیت‌های چین نشان می‌دهند که این کشور خود را آماده می‌سازد تا جنگ بعدی را با استفاده از حوزه الکترومغناطیس و نیز نقشه‌هایی برای انکار دسترسی دشمن انجام دهد. آنها می‌دانند که غرب تا چه اندازه به زیرساخت‌های IT وابسته است و به همین دلیل به نقطه ثقل آنها حمله خواهد نمود. آنها هم‌اکنون در حال شناسایی هستند و در آینده از این اطلاعات در جهت برتری خود استفاده خواهند نمود. چینی‌ها از زیرساخت‌های لازم برای انجام حملات انکار سرویس برخوردار هستند و در صورت لزوم می‌توانند یکپارچگی سیستم‌های دشمن را مورد هدف قرار دهند تا آنها نتوانند به سیستم‌های کنترل و فرماندهی خود اعتماد نمایند. اگرچه چین تنها کشور فعال در این حوزه نیست اما طلایه‌دار این حوزه محسوب می‌شوند.
** برنامه دفاع سایبری چین
ارتش چین در سال 2011 یک تیم جدید با عنوان "تیم آبی سایبری" تشکیل داد تا توانایی‌های این کشور را برای شناسایی و دفاع در برابر تهاجمات سایبری بهبود بخشد. این برنامه در منطقه نظامی گوانگژو (Guangzhou) و در پی درخواست ارتش چین برای افزایش آموزش‌ها در حوزه سایبری تشکیل شد. بنا بر گزارش‌ها، این منطقه نظامی ده‌ها میلیون یوان در این برنامه که به عنوان پلت‌فرمی برای آموزش‌های جنگ سایبری بکار خواهد رفت، سرمایه‌گذاری می‌کند.
در ماه آوریل 2011 ارتش چین اعلام نمود که بر اساس برنامه‌های پیش رو تا سال 2020 نیروهای بسیار مجرب و کارآمد را آموزش داده و بکار خواهد گرفت تا تسلیحات مدرن، جنگ‌های سایبری و نیز وظایف امنیتی نامتعارف را مدیریت نمایند. ارتش چین به منظور نیل بدین هدف سه برنامه عمده را آغاز نموده است که شامل بهینه‌سازی و تنظیم دوباره ساختار استعدادیابی، آموزش‌های پیشرفته در نوآوری‌های تکنولوژیکی و تدارک پرسنل برای مأموریت‌های رزمی ویژه هستند. البته چین تنها کشوری نیست که سرمایه‌گذاری ویژه‌ای در حوزه توانمندی‌های دفاع سایبری انجام می‌دهد.[13]
ژنرال لو یوآن (Luo Yuan)، از فرماندهان ارشد علوم نظامی، در مصاحبه با گلوبال تایمز (Global Times) و با اشاره به مطلب فوق افزود: "با توجه به ورود سایر نیروهای نظامی به حوزه سایبری، غیر منطقی خواهد بود اگر چین چنین کاری نکند. برخی از قرارگاه‌ها یا مؤسسات سایبری این کشورها دارای توانمندی‌های دفاع و تهاجم سایبری هستند. برنامه منطقه نظامی گوانگژو بر آموزش تمرکز دارد و بنابراین نباید از نظر جامعه بین‌المللی حساسیت‌برانگیز باشد."
** فعالیت‌های رقیبان چین در حوزه سایبری
آمریکا در سال 2009 قرارگاه فرماندهی سایبری را به عنوان بخشی از قرارگاه فرماندهی استراتژیک تشکیل داد. "قرارگاه فرماندهای سایبری آمریکا" (USCYBERCOM) یکی از قرارگاه‌های فرعی نیروهای نظامی آمریکا است که زیر نظر "قرارگاه فرماندهی استراتژیک آمریکا" (USSCOM) فعالیت می‌کند.
در 23 ژوئن 2009، رابرت گیتس (Robert Gates)، وزیر دفاع وقت، به فرمانده قرارگاه استراتژیک آمریکا دستور تأسیس قرارگاه سایبری را داد . این قرارگاه در مجموعه "فورت‌مید" (Fort Meade) مریلند واقع شده و فرماندهی آن بر عهده ژنرال کیث بی. الکساندر (Keith B. Alexander) است. قابل ذکر است که این قرارگاه در ساختمان "آژانس امنیت ملی آمریکا" (NSA) قرار داشته و فرمانده آن به طور همزمان ریاست آژانس امنیت ملی را نیز برعهده دارد. ژنرال الکساندر از سال 2005 ریاست آژانس و از سال 2010 نیز به عنوان فرمانده قرارگاه سایبری منصوب گشت.
** قرارگاه فرماندهی سایبری آمریکا در آژانس امنتی ملی آمریکا مستقر است
قرارگاه سایبری فرماندهی عملیات‌های فضای مجازی را متمرکز کرده، منابع سایبری موجود را سازماندهی نموده، دفاع از شبکه‌های نظامی آمریکا و نیز تهاجم به شبکه‌ها کشورهای دیگر را هماهنگ می‌کند. قبل از این سازمان، انجام خدمات فوق بر عهده بخش "عملیات‌های شبکه جهانی نیروهای ویژه مشترک" (Joint Task Force Global Network Operations) بود.
در دسامبر سال 2009، کره جنوبی با انتشار یک بیانیه مطبوعاتی اعلام نمود که در واکنش به ایجاد واحد جنگ سایبری در کره شمالی قصد دارد یک قرارگاه فرماندهی جنگ سایبری ایجاد نماید. بنا بر این بیانیه، قرارگاه مذکور وظیفه محافظت در برابر هک اینترنتی، امنیت سایبری، احیای شبکه‌های آسیب‌دیده و انجام عملیات‌های نظامی در فضای سایبری را بر عهده خواهد داشت.
در ماه مارس سال 2011، چارچوب کاری ناتو برای دفاع سایبری توسط وزرای دفاع کشورهای عضو این سازمان تصویب شد. "مرکز دفاع سایبری مشترک" در تالین، استونی در حوزه تحقیقات و آموزش سایبری فعالیت نموده و میزبان کارشناسان کشورهای مختلف ناتو است.
** بهانه‌های آمریکایی برای راه‌اندازی جنگ سرد سایبری
آمریکا در هر فرصتی که توانسته با برجسته‌سازی مسائل مربوط به امنیت سایبری سعی نموده است تا فضای لازم را برای افزایش توان تهاجم سایبری خود بکار گیرد. یکی از این حربه‌ها دشمن‌آفرینی در عرصه سایبر است. طی سالیان اخیر مقامات آمریکایی به صورت مکرر در مورد حملات سایبری هدایت شده از داخل کشور چین اظهار نگرانی کرده‌اند. برای مثال، رابرت مولر، رییس اف‌بی‌آی، در صحبت‌هایی به کمیته اطلاعاتی خانه نمایندگان آمریکا گفت که جاسوسی در فضای سایبری، "یکی از مهمترین و پیچیده‌ترین تهدیداتی است که کشور با آن مواجه است."
** قدرت سایبری چین، بهانه جدید آمریکا برای آغاز جنگ سردی دیگر
مولر در پاسخ به این سوال که کدام یک از کشورهای جهان تهدیدی جدی برای آمریکا به حساب می‌آیند گفت: "در این میان کشورهایی چون روسیه و چین و تا حدی ایران از توانایی‌ها و امکانات لازم برای به مخاطره انداختن ما برخوردارند." وی به خصوص کشور چین را به خاطر توانایی‌هایش در هدف قرار دادن اطلاعات تجاری تهدیدی بسیار جدی دانست.
به گزارش مشرق مقاله نیویورک‌تایمز اخیرا طی مقاله‌ای به قلم ریچارد کلارک می نویسد: "در دو ماه گذشته مقام های ارشد دولتی و کارشناسان خصوصی یک به یک در کنگره آمریکا حضور یافته و در گوش نمایندگان این هشدار را تکرار کردند: حملات سایبری توسط دولتمردان خارجی بر آمریکا تحمیل می شود.
روبرت مولر از روسای اف‌بی‌آی ، بارها هشدار داده که حملات سایبری به زودی جای حضور فیزیکی تروریست ها در خاک آمریکا و خرابکاری را می گیرد. بر اساس این هشدار اکنون حملات سایبری خارجی بخصوص از جانب چین اصلی ترین دغدغه امنیت ملی آمریکا شده است. هکرهای چینی با حمله به کامپیوترهای آمریکایی رقم قابل توجهی از اطلاعات مخفی آمریکا را به خانه می برند."
** دولت‌های اصلی درگیر در جنگ سرد و جهانی سایبری
مطالبی از این دست نشان می‌دهند که آمریکا قصد دارد با اغراق در مورد حملات سایبری خارج از کشور بالاخص توانمندی‌های چین دور جدیدی از جنگ سرد را این بار به نام جنگ سایبری آغاز نماید، جنگی که می‌توان گفت از قبل آغاز شده است.
یقینا تحرکات مذکور در عرصه سایبری تنها محدود به قدرت‌های بزرگ نبوده و نیست. اتفاقاتی که اخیرا در عرصه سایبری کشور ما نیز رخ داده‌اند بالاخص مورد استاکس‌نت نشان می‌دهند که دور جدیدی از رقابت در میان ملت‌ها پدید آمده است. با توجه به وابستگی روزافزون زیرساخت‌ها و فعالیت‌های مختف نظامی، اقتصادی و ارتباطاتی به عرصه سایبر باید تأمین امنیت این حوزه جزو یکی از دلمشغولی‌های اصلی عرصه سیاستگذاری کلان کشور باشد. یقینا استفاده از تجربیات موفق چین می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل پدید آمده در این حوزه باشد.
لذا پیشنهاد می‌گردد که محققین کشور سیستم‌ها و دکترین سایبری چین و نحوه توسعه و تکامل آنها را از نزدیک زیر نظر داشته باشند تا بتوانند در تدوین استراتژی ملی سایبری کشورمان از تجربیات آنها بهره گیرند.
- ۹۱/۰۵/۳۱