نقد احکام بخش فاوای لایحه برنامه ششم
عباس پورخصالیان - لایحه برنامه ششم توسعه، درست در روز اول آغاز دوره پسابرجام، برابر با 26 دیماه 94، مجلس نهم تقدیم و دو هفته بعد، در تاریخ 12 بهمن ماه 94، توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، به دلایلی که در نمودار زیر بیان شده، پیشنهاد شد، از طرف مجلس مردود اعلام شود.
براساس کاستی‌های مورد اشاره در نمودار (1): مرکز پژوهش‌ها، چهار پیشنهاد را مطرح کرده است:
• کلیات لایحه کنونی برنامه ششم توسعه، از سوی نمایندگان مجلس مردود اعلام شود،
• دولت یازدهم به ارائه لایحه‌ای جدید به مجلس، لایحه‌ای که فاقد کاستی‌های مذکور باشد، ملزم شود،
• دوره در اصل پنج ساله برنامه پنجم توسعه یک سال دیگر تمدید شود (یعنی مدت اعتبار آن، درست مثل برنامه چهارم توسعه که شش ساله شد و بالاخره هم اجرا نشد، شش ساله شود)،
• به دولت برای تدوین و ارائه لایحه‌ای موجه و دارای چارچوب‌های مشخص و شاخص‌های عملکردی معین، 6 ماه مهلت داده شود (برای مطالعه گزارش مذکور، رجوع شود به rc.majlis.ir/fa/report/show/952637)
به رغم رد این لایحه از طرف مرکز پژوهش‌های مجلس، من می‌خواهم دیدگاه‌هایی را که به تدوین بخش فاوای این لایحه در دولت یازدهم منجر شده‌اند، واکاوی کنم تا ببینم و نشان دهم، سیاست‌گذاران و مشاوران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به چه می‌اندیشند، و به چه نمی‌اندیشند.
ماده 17: احکام فاوا
احکام بخش فاوا ذیل ماده 17 لایحه برنامه ششم آمده‌اند.
این ماده، دارای 10 بند است که از بند (3) تا بند (10)، احکام مربوط به دولت الکترونیکی آمده اند!
بند (1) این لایحه، مربوط به اقدامات توسعه‌ای شرکت ارتباطات زیرساخت است.
ولی بند (2)، نوستالژیک است: دریغ‌نگاشتی با احساس، برای بازگرداندن موقعیت‌های برباد رفته گذشته و بازپس‌گیری شبکه‌های دسترسی از شرکت مخابرات ایران است.
من در این گزارش، تنها بند (1) را نقد می‌کنم و نقد بندهای (2) تا (10) را، در هفته آینده و شماره‌های بعدی "عصر ارتباط" پی خواهم گرفت.
متن بند (1) از بخش فاوای لایحه برنامه ششم توسعه
متن کامل بند (1) از این قرار است: «به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اجازه داده می‌شود به منظور کسب سهم مناسب بازار پهنای باند منطقه از طریق دستگاه‌های وابسته، نسبت به مشارکت و سرمایه‌گذاری پروژه‌های فیبرنوری و پروژه‌های زیرساختی در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات فضایی اقدام نماید.»
نقد بند (1) بخش فاوای لایحه برنامه ششم توسعه
اگر از ابهامات این بند، صرف نظر کنیم، تأکید بند (1) لایحه برنامه ششم، بر سه نکته است:
• نخست، تأکید بر سهم مناسب از بازار پهنای باند منطقه کسب کردن؛
• دوم، تأکید بر جلب مشارکت و جذب سرمایه و
• سپس تأکید بر توسعه پروژه‌های فیبرنوری و پروژه‌های زیرساختی در عرصه «فاوای فضایی»
اما با بررسی عملکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات طی ده سال اخیر می‌توان عملکرد این وزارتخانه را در سه مورد مذکور، ناکافی ارزیابی کرد، به این شرح .
1- کم‌کوشی در سهم‌خواهی از بازار باند پهن منطقه
وزارت ارتباطات تاکنون روی سهم‌خواهی از بازار رقابتی پهنای باند منطقه، کم کار کرده است.
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران با توجه به دسترسی به شبکه‌های نوری بین‌المللی در خلیج فارس، موقعیت جغرافیایی یگانه در میان 15 کشور منطقه با 400 میلیون نفر جمعیت، می‌بایست از لحاظ پستی، تلفنی، اینترنتی و حمل ترافیک ترانزیت، قطب ارتباطی منطقه می‌شد، ولی شاهد خاموش و بی عملِ قطب شدن اُپراتورهای پستی و مخابراتی کشورهای عمان، امارات، جمهوری آذربایجان و ترکیه است. اُپراتورهای مخابراتی و شرکت‌های خارجی فعال در همسایگی ما و نیازمندِ داشتنِ اتصالِ متقابل با شرکت ارتباطات زیرساخت، ضرورتاً هم از شرکت ارتباطات زیرساخت خرید می‌کنند و هم از رقبای منطقه‌ای شرکت ارتباطات زیرساخت. بازار پهنای باند منطقه به شدت رقابتی است و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران در این رقابت، اغلب کم می‌آورد. بسیاری از اتصالات متقابل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران با اپراتورهای کشورهای همسایه، کمتر اقتصادی/تجاری و بیشتر امنیتی/سیاسی‌اند.
2- کم‌کوشی در جلب مشارکت و جذب سرمایه‌ها
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تاکنون روی مشارکت بخش خصوصی، انتشار اوراق قرضه اسلامی و جذب سرمایه‌های خصوصی برای توسعه فاوا، کم کار کرده است.
با وجود کم‌کاری‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران طی سالیان اخیر، امسال هم مثل سالیان پیش، در لایحه بودجه 95، به وزارت ارتباطات اجازه داده شده که در سال 95، مبلغ 100هزارمیلیارد ریال (ده هزارمیلیارد تومان) اوراق مشارکت مردمی منتشر کند، اما شنیده می‌شود که وزارت ارتباطات، حذف اجازه مذکور از لایحه بودجه 95 را درخواست کرده است.
3- کم‌کوشی در امر توسعه پروژه‌های فیبرنوری و زیرساخت فاوای فضایی
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تاکنون روی توسعه پروژه‌های فیبرنوری، پراکنده‌کاری کرده؛ و روی توسعه زیرساخت فاوای فضایی، واقعاً کم کار کرده است. در این زمینه، در زیر به 3 مورد اشاره می‌کنم:
• توقف توسعه پهنای باند بین‌المللی
درمورد توسعه پروژه‌های فیبرنوری و زیرساختی بین‌المللی باید توجه داشت که در اوایل کار دولت یازدهم، پهنای باند بین‌المللی کشور، 72 گیگابیت برثانیه بود که امروز به میزان کمتر از 3برابر افزایش یافته و به حدود 207 گیگابیت بر ثانیه رسیده؛ ولی با محاسبه رشد نمایی کاربران گوشی‌های هوشمند و نیاز کنونی آنها به توسعه پهنای باند، پهنای باند بین‌المللی کشور، امروز باید به 15 برابر ظرفیت فعال در اوایل کار دولت یازدهم، یعنی به بیش از یک ترابیت برثانیه می‌رسید.
• رژیم «لنینیسم پهنای باند»، مانع رشد زیرساخت‌ها
رشد کُند پهنای باند بین‌المللی کشور دلایل متعدد دارد که یکی از آنها عدم علاقه مشتریان داخلی به خرید پهنای باند، به دلیل گرانی و فقدان امکان عقد توافق نامه‌های تراز خدمات (SLA) علی‌رغم نیاز به ظرفیت‌های پهنای باند است! زیرا در ایران، رژیم «لنینیسم پهنای باند» حاکم است و شرکت ارتباطات زیرساخت که براساس تعبیر نادرستی از قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، یگانه فراهم‌آور پهنای باند بین‌المللی کشور و یگانه بهره‌بردار "ترانزیت-آی.اِس.پی" کشور شده است، هم بهره‌بردار انحصاری پهنای باند بین‌المللی کشور است، هم مقررات‌گذار قیمت فروش آن! لذا درخواست معقول دست اندرکاران بازار و صنعت فاوای کشور از دولت، از شورای عالی امنیت و از مجلس، این است که بیایند با تغییر قانون، به این انحصار ضد توسعه، پایان دهند!
• دیرآغازکندگی در توسعه فاوای فضایی
ما به چند دلیل فاقد ماهواره ملی و فاوای فضایی هستیم:
1) لغو یک طرفه قرارداد ساخت و پرتاب ماهواره زهره در واپسین روزهای دوران پهلوی دوم یا در روزهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی؛
2) یک دهه بعد به علت کشمکش پایان ناپذیر میان وزارت پست و تلگراف و تلفن سابق و سازمان صداوسیما، بر سر مالکیت ماهواره‌های مخابراتی؛
3) به دلیل تحریم‌ها، و
4) به دلیل خبر نادرستی که صداوسیما درمورد داشتن یک ماهواره ملی به نام "ایران‌ست" بر سر زبان‌ها انداخت، عقب‌افتاده‌ترین کشور منطقه در توسعه فاوای فضایی هستیم!
در مورد توسعه زیرساخت‌های فاوای فضایی کشور، نه تنها کاری نشده بلکه هربار دورخیزی برای توسعه فاوای فضایی برداشته شده، با مخالفت محافظه‌کاران مواجه شده است.
یادآوری می‌کنم که مجلس هشتم گامی مهم برای توسعه زیرساخت‌های فاوای فضایی و اصلاح قانون ممنوعیت ماهواره برداشته و در بند "ط" ماده 104 قانون برنامه چهارم، راه‌اندازی شبکه‌های رادیوتلویزیونی را در بخش خصوصی کشور مجاز شمرده بود، منتها برغم شش ساله شدن این برنامه پنج‌ساله، اول به دلیل مخالفت شورای نگهبان، و پس از تأئید قانون برنامه چهارم در مجمع تشخیص مصلحت نظام، به دلیل مخالفت سازمان صداوسیما، کاری در قبال اجرای بند "ط" ماده 104 قانون برنامه چهارم در دولت نهم و دهم انجام نشد و اجرای راه حل «انقلابی» مذکور، نهایتاً به فراموشی سپرده شد.
در پایان، نتیجه می‌گیرم که بند (1) لایحه برنامه ششم توسعه، درمورد سهم‌خواهی از بازار پهنای باند منطقه؛ جلب مشارکت و جذب سرمایه و توسعه پروژه‌های فیبرنوری و پروژه‌های زیرساختی در عرصه «فاوای فضایی»، بیان آرزوهای دیرینه وزارت پست و تلگراف و تلفن و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است و یکی از دلایل عدم تحقق این آرزوها، نبود بازار رقابتی و وجود انحصارهای قانونی در نابازار ارتباطات کشور است .
نقد بقیه بندهای لایحه برنامه ششم در شماره آینده تقدیم می‌شوند. (منبع:عصرارتباط)